Πώς είχε φτάσει η Χρυσή Αυγή να είναι τρίτο κόμμα

Εννέα χρόνια από την δολοφονία του Παύλου Φύσσα που σήμανε την αρχή του τέλους για την Χρυσή Αυγή, επανέρχεται το πολιτικό ερώτημα που αφορά στις πολιτιστικές-κοινωνικές διεργασίες την εποχή των μνημονίων και πιο συγκεκριμένα το πως προέκυψε η εντυπωσιακή εκλογική άνοδος (που είχε φτάσει να είναι τρίτο κόμμα) ενός ακροδεξιού κόμματος, όχι μόνο εθνικιστικού, αλλά και με σαφή ναζιστική ιδεολογία.

Η συνήθης απάντηση είναι ότι το πολιτικό σύστημα, με τον τρόπο που είχε χειριστεί την κρίση,  υπονόμευσε τον εαυτό του σε μέγιστο βαθμό. Η απάντηση αυτή, ωστόσο, δεν φαίνεται πειστική. Όχι ότι η στάση του πολιτικού συστήματος δεν επηρέασε τις πολιτικές εξελίξεις. Κάθε άλλο. Όμως, θα επιχειρήσουμε μία ανάλυση που να επικεντρώνεται στις πολιτισμικές διεργασίες, που συμμετείχαν στη διαμόρφωση της αναφερόμενης κατάστασης.

Αυτή η εντυπωσιακή άνοδος των ακροδεξιών στοιχείων σε πολιτικό-εκλογικό επίπεδο είχε συνοδευτεί ταυτόχρονα και από την επανεμφάνιση σε ευρεία κλίμακα ιδεολογικών και πολιτισμικών απόψεων, που είχαν εκλείψει τα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Πολλοί, μάλιστα, θεωρούσαν ότι είχαν ολοκληρωτικά εξαφανισθεί από την δημόσια συζήτηση στον ελληνικό χώρο.

Οι τελευταίοι, αναπαυτικά καθισμένοι στις βολικές πολυθρόνες της πρόσκαιρης οικονομικής ευημερίας, αγνόησαν (όπως πράττουν συνήθως) τις πραγματικές κινήσεις της ιστορίας, και ειδικά το ρόλο του Πολιτικού στη διαμόρφωσή της. Ο ιδεότυπος του οπαδού της ύστερης νεωτερικότητας παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά ενός προσώπου, δίχως την απαιτούμενη στοίχιση με την πραγματικότητα. Όχι μόνον συγχέει το δέον με το υπαρκτό, αλλά επιπροσθέτως επιμένει να πολυλογεί με εθελοτυφλούντα ηθικισμό γύρω από εναρμονιστικές κανονιστικές αρχές, αξιωματικές και αθεμελίωτες – σύμβολα κυριαρχίας των εν αποδρομή ελίτ του φιλελεύθερου μοντερνισμού.

Η απάντηση στο πρόσφατο παρελθόν

Επανερχόμενοι στο ερώτημά μας, θεωρούμε, ότι θα πρέπει να αναζητήσουμε την απάντηση στο πρόσφατο παρελθόν της πολιτικής μας ιστορίας. Όταν λέμε στην πρόσφατη, εννοούμε την περίοδο των δεκαετιών 1990 και 2000. Φυσικά πάντοτε στο βάθος στέκει ο εμφύλιος πόλεμος και το μετεμφυλιακό κράτος της Δεξιάς ως ύστατοι καθοριστικοί παράγοντες των εξελίξεων.

Παρότι η πλειοψηφία του ελληνικού λαού, με το πέρασμα του χρόνου, φαίνεται να έχει υπερβεί το ιδεολογικό πλαίσιο του εμφυλίου, εντούτοις υπάρχουν όλο και αυξανόμενες μειοψηφίες που εξακολουθούν να αναφέρονται σε αυτά. Παράλληλα, θα πρέπει να αναζητήσουμε την απάντηση και στις πολιτιστικές διεργασίες που συντελέστηκαν στο πρόσφατο παρελθόν.

Σημαντικό ρόλο έπαιξε η βίαιη προσαρμογή στα κελεύσματα της παγκοσμιοποίησης. Μεταξύ αυτών είναι η υπερτίμηση των ειρηνικών οικονομικών διαδικασιών ολοκλήρωσης και η υποτίμηση των αντίστοιχων γεωπολιτικών με βάση την ιδεολογική αντίληψη του φιλελευθερισμού. Κυρίως, όμως, η επικοινωνιακή προπαγάνδα για προσαρμογή στα πολιτιστικά πρότυπα της μαζικοδημοκρατίας που έλαβε καταιγιστική ένταση, ιδίως την περίοδο της ευημερίας. Όλα αυτά μας οδήγησαν σε πολύ συγκεκριμένες ατραπούς.

Η πάντα ατελής ομογενοποίηση περνά από τη μεθοδική καλλιέργεια υπερκαταναλωτικών αντανακλαστικών, ικανοποιούμενων από μορφολογικώς παρεμφερή, αλλά ποιοτικώς άνισων προϊόντων (ένα σακάκι Armani και ένα σακάκι Zara). Η ψευδεπίγραφη μετανεωτερική “εξίσωση”, μέσω της κατανάλωσης, υπονομεύει κάθε πολιτικό ριζοσπαστισμό και μετατρέπει την αντισυστημική κριτική σε τεκμήριο γραφικής μονομανίας κάποιων απαρχαιωμένων “αναχωρητών”.

Υπερκαταναλωτικά αντανακλαστικά

Στη διαπλοκή αυτών των φαινομένων, υπό τον αστερισμό της υπερκαταναλωτικής δημοκρατίας της αγοράς, εντοπίζεται το σύγχρονο ενδιαίτημα του συντηρητισμού. Αυτή η δεύτερη υπόθεση αναδεικνύει τον απολύτως δυναμικό χαρακτήρα του συντηρητισμού, όπως τον όρισα παραπάνω. Δεν πρόκειται για στασιμότητα ή διαφύλαξη κεκτημένων, αλλά για τη διευρυμένη αναπαραγωγή και εδραίωση μιας πληθωριστικής και άχρηστης για την κοινωνική συνοχή, “καταπίεσης”, από την οποία επωφελούνται τα μάλα συγκεκριμένα κοινωνικά στρώματα ή ομάδες.

Από αυτή την ατελή ομογενοποίηση επιχειρούν να διαφοροποιηθούν μόνο οι “ηττημένες” στο πρόσφατο παρελθόν ιδεολογικά ακραίες φωνές του πολιτικού φάσματος, αισθανόμενες ότι έχει έλθει για ακόμη μια φορά η ώρα τους στην παρούσα ιστορική συγκυρία. Είναι κάτι το αναμενόμενο και πολλές φορές επαναλαμβανόμενο στην ιστορία. Όμως, στην τότε συγκυρία, η φωνή που ακούγονταν δυνατά ήταν αυτή της ελληνικής ακροδεξιάς.

Γιατί; Οι λόγοι ήταν αρκετοί για να αναπτυχθούν στο πλαίσιο αυτού του σύντομου άρθρου. Όμως, δεν θα είμαστε μακριά από την αλήθεια, αν υποστηρίζαμε ότι το διακύβευμα του έθνους-κράτους αποτελεί παρασάγγας το κομβικό σημείο, πάνω στο οποίο στηρίχθηκε η βασική προσέγγιση. Pari passo και η προσπάθεια ανάδυσης ενός θρησκευτικού αισθήματος σε αντιπαλότητα με τα υπόλοιπα θρησκευτικά δόγματα και εμφορούμενο κυριολεκτικά από “γνωστές” ιδέες που παραπέμπουν σε “παλιές εποχές”.

Υπάρχει ο φτωχοπροδρομικός, όσο και εννοιολογικά αντιφατικός συντηρητισμός του “Πατρίς- Θρησκεία-Οικογένεια”, ο οποίος, αν και καλυμμένα, συνεχίζει να κυριαρχεί σε μεγάλο τμήμα του ελληνικού πληθυσμού. Αυτός λαμβάνει και έντονα εθνικιστικά-ακροδεξιά χαρακτηριστικά σε επιμέρους κοινωνικά στρώματα, με αναφορές στον εμφύλιο και στην χούντα.

Έτσι, αναδύεται το επιθετικό είδωλο ενός εσωτερικευμένου, σχεδόν αμέριμνου, εξανδραποδισμού των συνειδήσεων: Παραγωγικότητα, ανταγωνιστικότητα, ποιότητα ζωής (ήτοι υπερκαταναλωτισμός αγαθών και υπηρεσιών), ασφάλεια (δηλαδή υπεραστυνόμευση, διείσδυση του πανεποπτικού δημοσίου στη σφαίρα της ιδιωτικότητας). Ιδού μερικές μόνο από τις λέξεις-κλειδιά της μετανεωτερικής τάξης πραγμάτων.

Εξανδραποδισμός των συνειδήσεων

Μέσω αυτών επιχειρείται η απόκρυψη του αντιδραστικού-υπερσυντηρητικού χαρακτήρα αυτής της τάξης πραγμάτων με έννοιες, οι οποίες έχουν σαφές ιδεολογικό περιεχόμενο. Τέτοιες είναι η πολυπολιτισμικότητα, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα, η κοινωνία της γνώσης, η ανεκτικότητα, ο διάλογος, η συναίνεση και πάει λέγοντας. Ο επικυρίαρχος “μεταμοντέρνος συντηρητισμός”, στο μέτρο που εμφανίζεται ως πολιτικά και πολιτισμικά “ριζοσπαστικός”, δέχθηκε την αρχική επίθεση από τον “παραδοσιακό συντηρητισμό”.

Έμμεσα στην αρχή και ευθέως στη συνέχεια, δέχθηκε την επίθεση στον κεντρικό του πυρήνα, δηλαδή στις αντιλήψεις του περί του έθνους των Ελλήνων. Οι ουσιαστικές δραστηριότητες (ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων, απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων, υπέρβαση των παραδοσιακών πολιτιστικών αντιλήψεων) όσο και τα απόνερα (μετανάστευση) της παγκοσμιοποίησης είχαν ερμηνευτεί ως κατευθυνόμενες στοχευμένες απειλές για το ελληνικό έθνος.

Σε αυτό διευκολύνθηκε τα μέγιστα από τη συστηματική παρέμβαση, μέσω των ΜΜΕ, των γνωστών τηλεκηρύκων, μερικοί εκ των οποίων έκαναν και πολιτική καριέρα. Αυτοί σιγά-σιγά αλλά σταθερά είχαν ανοίξει το δρόμο για την επαναφορά στο πρώτο πλάνο αυτού που ονομάσαμε φτωχοπροδρομικό συντηρητισμό, το “Πατρίς-Θρησκεία-Οικογένεια”. Αιχμή του δόρατος, το κατά την άποψή τους, “κάλλος της αρχαίας Ελλάδος”, η πολιτιστική υπεροχή του Γένους των Ελλήνων, σε συνδυασμό με την κακώς εννοούμενη “ορθόδοξη πίστη”.

Τα τηλεοπτικά κανάλια (ειδικά τα περιφερειακά και τοπικής εμβέλειας) είχαν γεμίσει στην κυριολεξία από “ειδικούς” της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, συνωμοσιολόγους κάθε θέματος, κοσμοκαλόγερους που προφήτευαν ή την καταστροφή του κόσμου ή την νίκη του ξανθού γένους, ιερείς που εκθείαζαν την ελληνική ορθοδοξία με το δικό τους ξεχωριστό τρόπο, δημοσιογράφους που αφιέρωναν μεγάλη σειρά εκπομπών στον αποκρυφισμό, στην εξωγήινη διάσταση του ελληνικού γένους.

Πεδίο δόξης λαμπρό

Νέοι όροι και έννοιες εμφανίστηκαν στο λεξιλόγιο των Ελλήνων: οι Ελ, ο Σείριος, οι Εσοχθόνιοι, ο Ερμής ο τρισμέγιστος, ο αποκρυφισμός, οι Νεφελίμ, το Δελφικό Έψιλον, η Ομάδα Έψιλον, οι Χαζάροι, οι Μάγια και τόσοι άλλοι που ανασύρθηκαν από τα αραχνιασμένα ντουλάπια του παρελθόντος, χρησιμοποιούμενοι για να ερμηνεύσουν τις σημερινές ιστορικές εξελίξεις! Ήταν ένα παράξενο θέαμα να βλέπαμε αυτούς τους ημιμαθείς ανόητους να τσαλαβουτάνε στο βόρβορο του “μεταφυσικού”.

Η αντιπαράθεση των δύο σχημάτων σκέψης ήταν άνιση, όσο οι οικονομικές συνθήκες ήταν ευνοϊκές για την υποστήριξη αυτού που ονομάσαμε νέο ή μεταμοντέρνο ριζοσπαστικό συντηρητισμό. Μάλιστα, η υπεραισιοδοξία που απέπνεε η εποχή προκαλούσε μια συστηματική υποτίμηση σε όλες αυτές τις αντιλήψεις, αρνούμενη να τους δώσει την παραμικρή σημασία. Η συστηματική υποτίμηση αφενός και η αλαζονική πεποίθηση περί της πορείας των μελλοντικών εξελίξεων αφετέρου, είχε επιτρέψει την βαθμιαία εγχάραξη και νομιμοποίηση των συγκεκριμένων απόψεων σε όλο και μεγαλύτερο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας.

Από τη στιγμή, όμως, που η οικονομία εισήλθε σε κρίση, την οποία ακολούθησε το βίαιο μνημονιακό πρόγραμμα της δημοσιονομικής προσαρμογής, άνοιξε ο ασκός του Αιόλου. Δημιούργησε “πεδίο δόξης λαμπρό” για την επέκταση και την εξάπλωση των συγκεκριμένων απόψεων. Όπως συμβαίνει στην ιστορία, όταν οξύνεται η κρίση, αποσαρθρώνονται όλα τα μεσοβέζικα υβριδικά μορφώματα. Τη θέση τους καταλαμβάνουν τα ακραία και υποτίθεται αυθεντικά μορφώματα, με έντονη αντισυστημική ρητορεία, όπως συνέβη με την Χρυσή Αυγή.