Πως εξαερώθηκε το Κέντρο στη Μεταπολίτευση

Ο σημαντικότερος λόγος για το μετασχηματισμό του πρωθυπουργικού σε προεδρικό σύστημα είναι ο πλήρης διαχωρισμός των εξουσιών, ως αναγκαίας και ικανής συνθήκης για την ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Επίσης, το προεδρικό σύστημα έχει αποδειχθεί πολύ πιο σταθερό και αποτελεσματικό με ό,τι αυτό σημαίνει για την οικονομική ανάπτυξη. Η Μεταπολίτευση προσέφερε ευκαιρίες, οι οποίες δυστυχώς χάθηκαν.

Χρειαζόμαστε ένα νέο πολίτευμα. Είχα αναφερθεί σχετικά και σε παλαιότερο άρθρο. Ίσως το θέμα να μην “πουλάει”, ίσως να μην είναι κατανοητό, ίσως να μην έχει γίνει σαφής η σημασία του. Πρόκειται για ζήτημα-κλειδί που εξηγεί γιατί συμβαίνουν πολλά από τα δυσάρεστα που ζούμε. Όσοι πιστεύουν ότι εκπροσωπούν την “κοινωνία των πολιτών”, δεν μπορεί παρά να το θεωρούν κεντρικό πολιτικό πρόταγμα.

Με αφορμή, λοιπόν, την κατάργηση της δεξίωσης για την αποκατάσταση της δημοκρατίας, ένεκα των καταστροφικών πυρκαγιών, ξεκινώ από την ιστορική διάσταση του θέματος. Ήδη από την συγκρότηση του νέου ελληνικού κράτους, με το Σύνταγμα της Τροιζήνας, του 1827, το καταστάλαγμα της συνταγματικής σκέψεως της επαναστάσεως, το πολίτευμα της χώρας ορίσθηκε με βάση το προεδρικό σύστημα των ΗΠΑ, εξασφαλίζοντας τον πλήρη διαχωρισμό των εξουσιών.

Δυστυχώς, το ξεκίνημα αυτό ακυρώθηκε από τον Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος προτίμησε να κυβερνήσει με τους δικούς του όρους, αντί πρώτος να δώσει το παράδειγμα του σεβασμού προς τους θεσμούς και να διδάξει στο Έθνος την αξία τους. Η συνέχεια γνωστή, η ιστορική ευκαιρία χάθηκε και επί 150 χρόνια η χώρα ταλανίστηκε από την συνταγματική αστάθεια ενός ξενόφερτου και αναποτελεσματικού θεσμού, όπως η Βασιλεία.

Οι πολιτικές δυνάμεις 

Η δεύτερη ιστορική ευκαιρία ήρθε με την πτώση της Δικτατορίας, το 1974. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας πολλοί Έλληνες αντιστάθηκαν. Κάποιοι με δυναμικές ενέργειες, αλλά με μηδαμινά αποτελέσματα πέραν του συμβολισμού των πράξεων, άλλοι προτίμησαν την ανάπτυξη πολιτικής δράσεως. Στον κεντρώο χώρο διακρίθηκε η Δημοκρατική Άμυνα των Γεώργιου Α. Μαγκάκη, Χαράλαμπου Πρωτόπαππα και Σάκη Καράγιωργα, με αρκετές δυναμικές ενέργειες, γεγονός που οδήγησε δεκάδες εξ’ αυτών σε βαριές καταδίκες από τα στρατοδικεία.

Το κύριο βάρος της πολιτικής δράσεως έφερε η Εταιρεία Μελέτης Ελληνικών Προβλημάτων (ΕΜΕΠ) των Γιάγκου Πεσμαζόγλου, Βιργινίας Τσουδερού, Δημήτρη Τσάτσου, στρατηγού Ιορδανίδη και Κώστα Αλαβάνου, πλαισιούμενων από πληθώρα ανθρώπων των γραμμάτων, των τεχνών αλλά και της οικονομίας και των επιχειρήσεων. Δίπλα τους η Ελληνοευρωπαϊκή Κίνηση Νέων (ΕΚΙΝ), η οποία συσπείρωσε φοιτητές.

Η πτώση της χούντας ανέδειξε τις νέες πολιτικές δυνάμεις, ωθώντας σχεδόν το σύνολο των προσώπων και οργανώσεων του αστικού χώρου που είχαν αντισταθεί στην χούντα να σχηματίσουν την Κίνηση των Νέων Πολιτικών Δυνάμεων (ΚΝΠΔ), με σαφώς φιλο-ευρωπαϊκό προσανατολισμό. Η ΚΝΠΔ ήταν η πρώτη που συγκροτήθηκε για να λάβει, όμως, τυπική μορφή κόμματος μόλις την 26η Σεπτεμβρίου 1974. Αιτία της καθυστερήσεως ήταν η συμμετοχή των ηγετικών μελών της ΚΝΠΔ σε κορυφαίες θέσεις της κυβερνήσεως εθνικής ενότητος του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ήδη την 3η Σεπτεμβρίου είχε ιδρυθεί το ΠΑΣΟΚ.

Την ΚΝΠΔ (με το παρατσούκλι ΚουΝουΠίΔι!) υποδέχθηκε με ενθουσιασμό το εκσυγχρονιστικό κίνημα και πολλά κοινωνικά στελέχη εντάχθηκαν σε αυτήν. Ονόματα όπως του Λάκη Κουρούκλη (Αθήνα), Θεοχάρη Μαναβή (Θεσσαλονίκη), Πέτρου Φιλιππίδη (Βόλος), Αναστασίας Μπάγκα και Γιώργου Μυλωνά (Ιωάννινα), Χιονίδη (Βέροια), Ιωάννη Καραγιάννη (Ρόδος), Ιωάννη Παπαδόπουλου (Έβρος), Φοίβου Ιωαννίδη (Ηράκλειο), Νίκου Αργυρόπουλου (Φθιώτιδα), Θεόδωρου Αναγνωστόπουλου (Καρδίτσα) είναι χαρακτηριστικά. Ταυτοχρόνως δημιουργήθηκε οργάνωση νεολαίας ΕΣΟΝ, μετέπειτα ΕΣΔΗΝ.

Τραγικά λάθη 

Παρά την ίδρυση της ΝΔ, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, επηρεασμένος από το γκωλικό σύστημα, στόχευε στη δημιουργία του Μετώπου των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων απέναντι στον Ανδρέα Παπανδρέου και στην Αριστερά. Ο τρόπος για να το πετύχει, ήταν να εγκαθιδρύσει ένα προεδρικό σύστημα, οι ισχυρές δομές του οποίου θα μπορούσαν να ανατάξουν τη χώρα και να την θέσουν σε πορεία ανάπτυξης και σύγκλισης με την Ευρώπη.

Με μυστικότητα διεξήχθη σειρά συνομιλιών για τη συγκρότηση του μετώπου, αλλά γρήγορα προσέκρουσαν στην πολυφωνία εντός της ΚΝΠΔ και στις προσωπικές διαφορές των Πεσμαζόγλου και Μαγκάκη. Μετά από έντονη διαμάχη, απερρίφθη η πρόταση Καραμανλή και έτσι κατέστη απαγορευτική η επιλογή του προεδρικού συστήματος, τραγικό λάθος.

Ακολούθησε ένα δεύτερο τραγικό λάθος, που αποτέλεσε την απαρχή διαλύσεως του Κέντρου και την ταφόπλακα κάθε αληθινής εκσυγχρονιστικής προσπάθειας: αντί της αυτόνομης καθόδου της ΚΝΠΔ στις εκλογές, επιλέχθηκε η συνεργασία με τους παλαιοκομματικούς της Ένωσης Κέντρου του Γεωργίου Μαύρου. Στην απόρριψη της προτάσεως Καραμανλή καθοριστικό ρόλο έπαιξε ο Σάκης Πεπονής, ο οποίος επηρέαζε την ηγεσία της ΚΝΠΔ, κυρίως τους Τσάτσο και Μαγκάκη και λιγότερο την Τσουδερού.

Το Κέντρο και ο μοιραίος άνθρωπος

Ο ιστορικός του μέλλοντος θα πρέπει να προβληματισθεί πολύ για τα κίνητρα του Πεπονή. Ενδεχομένως, πίστευε ότι μπορούσε να ηγηθεί του σχηματισμού που θα προέκυπτε, ως αποδεκτός και από τις δύο πλευρές. Ανάλογος είναι ο προβληματισμός για τον παρασκηνιακό, αλλά αποδεδειγμένο ρόλο του γνωστού μεγαλοεκδότη, τον οποίο, πολύ αργότερα, ο Αντώνης Σαμαράς αποκάλεσε «αόρατο δικτάτορα».

Άραγε, ποιοι ήταν οι στόχοι του μοιραίου αυτού ανθρώπου, πόσο μεγάλη ήταν η ισχύς και επιρροή του; Ασφαλώς, θεωρούσε τον εαυτό του μέντορα του μεσαίου χώρου, παρά την αρνητική συνεισφορά του πριν και μετά την δικτατορία. Άραγε, οι παρασκηνιακές του κινήσεις το 1974 είχαν εξ αρχής στόχο την ανάδειξη της κυριαρχίας του ΠΑΣΟΚ; Σε κάθε περίπτωση, με την ανάμιξή του στις διεργασίες με την λογική του “διαίρει και βασίλευε”, προσπαθούσε να ελέγχει την πολιτική σκηνή. Και όπως καλώς γνωρίζουμε το πέτυχε…

Η Ένωση Κέντρου-Νέες Δυνάμεις

Βάσει της συμφωνίας που προέκυψε, δημιουργήθηκε η Ένωση Κέντρου-Νέες Δυνάμεις (ΕΚ-ΝΔ), που στις εκλογές του 1974 έλαβε 20% των ψήφων και 60 βουλευτές. Οι “Νέες Δυνάμεις” πίστευαν ότι θα ήλεγχαν την πλειοψηφία, αλλά διεψεύσθηκαν: εξελέγησαν 33 παλαιοκομματικοί, έναντι μόνον 27 των “Νέων Δυνάμεων”. Επομένως, η ελπίδα μετασχηματισμού της σε σύγχρονο ευρωπαϊκό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα αποδείχθηκε φρούδα.

Έτσι δόθηκε ο κρίσιμος χρόνος στον Ανδρέα Παπανδρέου να ενισχύσει το ΠΑΣΟΚ με μόνον 13% και να προσελκύσει στο λαϊκιστικό του κίνημα τις δυνάμεις του εκσυγχρονιστικού Κέντρου, οι οποίες είχαν απογοητευθεί από το εγχείρημα της ΕΚ-ΝΔ. Τα αποτελέσματα είναι γνωστά: στις εκλογές του 1977 το ΠΑΣΟΚ έλαβε 25% ενώ η ΕΔΗΚ (νέα ονομασία της ΕΚ-ΝΔ) μόνο 12% και οδηγήθηκε στη διάλυση.

Το 1979, οι άνθρωποι των “Νέων Δυνάμεων” έκαναν την τελευταία τους προσπάθεια, ιδρύοντας το ΚΟΔΗΣΟ. Ήταν ήδη αργά, η πολιτική σκηνή κυριαρχείτο από τις προσωπικότητες των Καραμανλή και Παπανδρέου και δεν υπήρχε περιθώριο για φωνές σύνεσης και μετριοπάθειας, όπως των Πεσμαζόγλου, Τσουδερού και Αλαβάνου. Οι εκλογές του 1981 επισφράγισαν τη νέα κατάσταση. Το ΠΑΣΟΚ ανήλθε στην εξουσία, οι συνέπειες είναι γνωστές.

Πολιτική και πολιτισμική κρίση

Το συμπέρασμα είναι θλιβερό. Αν το 1974 οι “Νέες Δυνάμεις” είχαν αποδεχθεί την πρόταση Καραμανλή για τη συγκρότηση ισχυρού κεντροδεξιού μετώπου, η μοίρα της χώρας θα ήταν σήμερα διαφορετική. Το κλειδί ήταν η επιλογή του προεδρικού (έστω ημιπροεδρικού) πολιτειακού συστήματος, το οποίο θα οδηγούσε σε εντελώς διαφορετική κοινωνική διαμόρφωση. Θα εξασφάλιζε διαχωρισμό των εξουσιών, άρα τις απαιτούμενες “ισορροπίες και ελέγχους” ως αντίβαρα ισχυρών πολιτικών προσώπων, αλλά και δικλείδες ασφαλείας έναντι διαπλοκής και διαφθοράς.

Σήμερα, οι εποχές έχουν αλλάξει και τα μέσα πληροφόρησης είναι πολύ περισσότερα, όμως, δυστυχώς, είναι πολύ χαμηλότερο το επίπεδο πολιτικής συνειδητοποίησης. Την έντονη πολιτικοποίηση του 1974 έχουν αντικαταστήσει η απάθεια, η αποχή και η αδιαφορία. Η διαφορά είναι ότι σήμερα ξέρουμε τί συνέβη, ξέρουμε ποια λάθη δεν πρέπει να επαναλάβουμε.

Πλέον, έχει καταστεί σαφές ζούμε σε πολλαπλή κρίση, όχι μόνον οικονομική, αλλά κυρίως πολιτική και πολιτισμική. Πολιτική, γιατί απέτυχαν οι θεσμοί μας, δεν υπήρξαν δικλείδες ασφαλείας. Πολιτισμική, γιατί η κοινωνία αποδέχθηκε σιωπηρώς την παραπλάνηση, τη διαφθορά και την συνδιαλλαγή, δεν προστάτευσε τους θεσμούς και ανέχθηκε την κακή τους λειτουργία. Απείχε από την πολιτική με αποτέλεσμα να καταστεί εύκολη η επικράτηση των “επαγγελματιών της πολιτικής” και η συνταύτισή τους με κρατικοδίαιτους επιχειρηματίες, με διεφθαρμένους τραπεζίτες, προσφάτως και με επαγγελματίες της επιστήμης!