Πώς μπορεί να γίνει αποτελεσματική η Τοπική Αυτοδιοίκηση

Την περίοδο των Μνημονίων η θητεία Δημάρχων και Περιφερειαρχών είχε γίνει πενταετής, ενώ οι εκλογές είχαν ορισθεί μαζί με τις ευρωεκλογές. Αμφότερες οι ρυθμίσεις είχαν στόχο την μείωση του κόστους των εκλογών, αλλά και την αποτελεσματικότερη διαχείριση των αυτοδιοικητικών υποθέσεων στο πλαίσιο μιας 5ετίας. Η –δήθεν εκσυγχρονιστική– κυβέρνηση Μητσοτάκη άλλαξε το νόμο για την Τοπική Αυτοδιοίκηση και επανέφερε τις παλιές ρυθμίσεις, με στόχο την κατάργηση της απλής αναλογικής για την εκλογή των δημοτικών και περιφερειακών συμβουλίων.

Επίσης, για να μετατρέψει το σύστημα σε πλειοψηφικό, εισήγαγε την “παρανοϊκή” και αντισυνταγματική διάταξη εκλογής των Δημάρχων από την πρώτη Κυριακή με ποσοστό 43%+1 ψήφους. Όμως, το 2019 από τους 332 Δημάρχους, οι 103 εξελέγησαν την πρώτη Κυριακή. Από τους υπολοίπους 229, που εξελέγησαν την δεύτερη Κυριακή, οι 158 ήταν δεύτεροι στην σειρά εκλογής της πρώτης Κυριακής. Αυτό σημαίνει ότι τους προτίμησαν –ως λιγότερο κακή επιλογή– περισσότεροι από τους ψηφοφόρους της πρώτης Κυριακής. Καθίσταται απολύτως σαφές ότι η εκλογή ως Δημάρχου αυτού που απλώς έρχεται πρώτος την πρώτη Κυριακή δεν εκφράζει το εκλογικό σώμα.

Επίσης, ο νόμος Μητσοτάκη έδωσε και την πλειοψηφία του Δημοτικού Συμβουλίου σε όποιον λάβει το 43% των ψήφων της πρώτης Κυριακής. Αυτό, βεβαίως, ήταν απαραίτητο για να ολοκληρωθεί η πλήρης διαστροφή της λαϊκής βουλήσεως και ο έλεγχος των δήμων από τους εκλεκτούς του πρωθυπουργού. Αν θα το πετύχει θα το γνωρίζουμε το βράδυ της 8ης Οκτωβρίου.

Πέραν, όμως, των μικροπολιτικών επιδιώξεων του κ. Μητσοτάκη –και όχι μόνον!– η Τοπική Αυτοδιοίκηση στη χώρα μας αποτελεί έναν ακόμη “μεγάλο ασθενή”. Μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις η κατάσταση των δημοτικών υπηρεσιών είναι πολύ χειρότερη των κρατικών, ενώ ανικανότητα και διαφθορά είναι μάλλον ο κανόνας παρά η εξαίρεση. Βλέπουμε ότι και στην Αυτοδιοίκηση παρουσιάζονται τα ίδια φαινόμενα που χαρακτηρίζουν το πολιτικό μας σύστημα. Συνεπώς, η λύση δεν μπορεί παρά να είναι παρόμοια: Και στην Αυτοδιοίκηση χρειαζόμαστε μια γενναία θεσμική αλλαγή!

Η αποτελεσματική διακυβέρνηση των Δήμων

Η αποτελεσματική διακυβέρνηση των Δήμων μπορεί –κατά την άποψή μου– να επιτευχθεί με την εύλογη ανακατανομή αρμοδιοτήτων και εξουσιών, ώστε ο Δήμαρχος να έχει την πλήρη ευθύνη και να μην χρειάζεται την έγκριση του Δημοτικού Συμβουλίου για κάθε του ενέργεια:

• Ο Δήμαρχος και οι Αντιδήμαρχοι πρέπει να εκλέγονται για 5ετή θητεία κατά την οποία διοικούν τον Δήμο έχοντας πλήρεις αρμοδιότητες εκδόσεως αποφάσεων.
• Εκλέγεται το ψηφοδέλτιο που λαμβάνει 50%+1 ψήφους την πρώτη Κυριακή ενώ την δεύτερη Κυριακή η εκλογή επαναλαμβάνεται μεταξύ των δύο πρώτων.
• Το Δημοτικό Συμβούλιο πρέπει να εκλέγεται με ενιαίο ψηφοδέλτιο, δηλαδή εκλέγονται οι υποψήφιοι που θα λάβουν τις περισσότερες ψήφους κατά φθίνουσα σειρά. Με τον τρόπο αυτό διαρρηγνύονται οι κομματικές γραμμές και οι εκλεγέντες σύμβουλοι είναι οι έχοντες κατά πλειοψηφία την εμπιστοσύνη των δημοτών. Τα κόμματα, αν θέλουν να έχουν λόγο επί των δημοτικών υποθέσεων, θα πρέπει να προτείνουν τους αξιολογότερους και πλέον προβεβλημένους πολίτες ως υποψηφίους συμβούλους. Όμως, αυτό μειώνει την κομματική επιρροή και ενισχύει την ανεξαρτησία των συμβούλων.
• Το Δημοτικό Συμβούλιο δεν έχει νομοθετικές, αλλά μόνον ισχυρές ελεγκτικές αρμοδιότητες. Κάθε απόφαση του Δημάρχου μπορεί να ανατραπεί εντός μηνός από της εκδόσεώς της με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου που λαμβάνεται από την πλειοψηφία των μελών του και όχι μόνον των παρόντων. Ο Δήμαρχος έχει δικαίωμα προσφυγής σε δημοτικό δημοψήφισμα, την διεξαγωγή του οποίου το Συμβούλιο μπορεί να αρνηθεί μόνον με αυξημένη πλειοψηφία 2/3 των μελών του.
• Το Δημοτικό Συμβούλιο μπορεί να καθαιρέσει τον Δήμαρχο ή κάποιον εκ των Αντιδημάρχων με αυξημένη πλειοψηφία 3/5 και η απόφαση αυτή είναι τελεσίδικη.
• Κατ’ εξαίρεσιν, το Δημοτικό Συμβούλιο ψηφίζει τον προϋπολογισμό του Δήμου, ενώ εκλέγει Δήμαρχο ή Αντιδήμαρχο σε περίπτωση χηρείας της θέσεως.
• Όλες οι αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου λαμβάνονται με πλειοψηφία του συνόλου των μελών του, ανεξαρτήτως των παρόντων σε κάθε συνεδρίαση.

Τί διασφαλίζουν οι ανωτέρω ρυθμίσεις

Οι ανωτέρω ρυθμίσεις διασφαλίζουν, αφ’ ενός την δυνατότητα της εκτελεστικής εξουσίας (Δήμαρχος και Αντιδήμαρχοι) να ασκήσει την πολιτική της άνευ εξαρτήσεως από την όποια πλειοψηφία του Δημοτικού Συμβουλίου, αφ’ ετέρου το Δημοτικό Συμβούλιο πρέπει να δημιουργεί πλειοψηφίες, επί τη βάσει συμβιβασμών, προκειμένου να ανατρέψει αποφάσεις του Δημάρχου που θεωρεί λανθασμένες.

Κάποιοι πιστεύουν ότι η απλή αναλογική επιτρέπει την εκλογή γραφικών και ακραίων. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά όλοι αυτοί είναι μέρος της κοινωνίας μας και έχουν δικαίωμα να εκφρασθούν πολιτικώς. Όπως αποδεικνύει και η πρόσφατη εμπειρία, ο καλύτερος τρόπος για να απαλλαγούμε από τέτοιους είναι να τους αφήσουμε να εκλεγούν και να εκθέσουν έτσι την πολιτική τους κενότητα. Όσο μένουν εκτός λόγω εκλογικών συστημάτων ενισχυμένης αναλογικής ή ορίου εισαγωγής, τόσο θα συντηρούν το μύθο τους.

Κλείνω το παρόν κείμενο, αλλά δεν έχω ολοκληρώσει την πρότασή μου επί της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως. Πέραν του εκλογικού συστήματος και του τρόπου διακυβερνήσεως των Δήμων, μένει ανοιχτό το τεράστιο θέμα των αρμοδιοτήτων τους και της σχέσεως των με το κράτος. Πιστεύω ότι εκεί κρύβεται η αιτία του ουσιαστικού προβλήματος της Αυτοδιοικήσεως, η επίλυση του οποίου είναι πολύ μεγάλης σημασίας. Υπερβαίνει την ίδια την Αυτοδιοίκηση και επηρεάζει την ίδια την συγκρότηση του κράτους και την σχέση του με την κοινωνία, δηλαδή την ίδια την δημοκρατία.