Πόσο είναι χρήσιμες οι 157(!) Ανεξάρτητες Αρχές;

Από τις 15 (επί συνόλου 160!) ανεξάρτητες αρχές που παρουσιάζονται στον παρατιθέμενο πίνακα, ο οποίος δημοσιεύεται στην υπ΄ αριθμόν 135 σελίδα της Εισηγητικής Έκθεσης επί του Κρατικού Προϋπολογισμού του 2025 (φωτογραφία) με συνολική δαπάνη (κατ’ εκτίμηση) 607 εκατ. ευρώ το 2024, οι μισές τουλάχιστον έχουν βρεθεί και βρίσκονται στην επικαιρότητα, καθώς έχουν αποτελέσει ή αποτελούν «μήλον έριδος» μεταξύ της εκάστοτε κυβέρνησης και εκάστοτε αντιπολίτευσης.

Μάλιστα, σε δύο από τις παραπάνω 15 ανεξάρτητες αρχές (Ανεξάρτητη Αρχή Δημόσιων Εσόδων και Συνήγορος του Πολίτη) αποτάθηκε, για βοήθεια, και η ταπεινότητά μου, χωρίς κανένα αποτέλεσμα, καθώς επί δύο περίπου χρόνια εμφανίζομαι ως χρεοφειλέτης του Δημοσίου με ποσό 300 ευρώ (συνεχώς προσαυξανόμενο!) που το έχω πληρώσει. Και ταλαιπωρούμαι επί δύο χρόνια περίπου, διότι το ποσό το πλήρωσα ηλεκτρονικώς, πειθόμενος τοις ρήμασι της κυβέρνησης για τις ψηφιακές επιδόσεις!

Συνεχώς, λοιπόν, έρχονται στην επικαιρότητα διάφορες ανεξάρτητες αρχές, όπως πριν από λίγες ημέρες ο Εθνικός Οργανισμός Διερεύνησης Αεροπορικών και Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων και Ασφάλειας των Μεταφορών (ΕΟΔΑΣΑΑΜ), που έδωσε στη δημοσιότητα, ύστερα από δύο χρόνια, το πόρισμα για το πολύνεκρο σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη.

Το πόρισμα αυτό παρουσίασε χρόνιες, σοβαρές παθογένειες των ελληνικών σιδηροδρόμων και αλυσίδα ανθρώπινων λαθών και παραλείψεων που έγιναν το βράδυ της τραγωδίας, στις 28 Φεβρουαρίου 2023, αλλά και τις ανεπάρκειες της Ρυθμιστικής Αρχής Σιδηροδρόμων (ΡΑΣ), η οποία έχει την εποπτική ευθύνη ως μία ακόμα από 160 ανεξάρτητες αρχές, που ιδρύθηκαν σωρηδόν κυρίως μετά το 1980 και ιδιαίτερα μετά το 2010, λόγω Μνημονίων και τρόικας ή επίκληση ενωσιακού δικαίου! Όλα τα είχε και τότε η Μαριορή, οι ανεξάρτητες αρχές τής έλειπαν!

Κόντρες αντί συναίνεσης

Επίσης, πριν από μερικές ημέρες, το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ) βρέθηκε ξανά στην επικαιρότητα με την απόφασή του να επιβάλει πρόστιμο 90.000 ευρώ στο ΜEGA για τη δημοσιογραφική κάλυψη της υπόθεσης των υποκλοπών, ύστερα από προσφυγές σε αυτό του Γρηγόρη Δημητριάδη, πρώην γενικού γραμματέα του πρωθυπουργού, που επιπλέον έχει κάνει και πλήθος αγωγών σε βάρος όχι μόνο του MEGA, αλλά και του in, καθώς και άλλων μέσων και πολλών δημοσιογράφων.

Και όλα αυτά από ένα ΕΣΡ που δεν έχει βγει μέσα από μια διαδικασία ευρείας συναίνεσης, όπως ήταν η κοινοβουλευτική παράδοση μέχρι τώρα, αλλά μέσα από μια πολιτική συμφωνία ανάμεσα στη ΝΔ και την Ελληνική Λύση του Κυριάκου Βελόπουλου, και μάλιστα με τα κόμματα της αντιπολίτευσης να καταγγέλλουν ότι η προβλεπόμενη από το Σύνταγμα πλειοψηφία 3/5 της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής δεν επιτεύχθηκε, καθώς στην πράξη έγινε μια “δημιουργική” στρογγυλοποίηση προς τα πάνω.

Χωρίς να θέλω να σχολιάσω την απόφαση αυτή, απλώς υπενθυμίζω ότι από τις αρχές του Φεβρουαρίου 2023, η συνταγματική Ανεξάρτητη Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ) είχε γίνει «μήλον έριδος» και ο τότε πρόεδρός της Χρήστος Ράμμος επίκεντρο της αντιπαράθεσης μεταξύ της κυβέρνησης και αξιωματικής αντιπολίτευσης. Τότε, η αντιπαράθεση αυτή έφτασε και στο ελληνικό Κοινοβούλιο με την κατάθεση από τον ΣΥΡΙΖΑ πρότασης μομφής και την προβλεπόμενη από το Σύνταγμα και τον Κανονισμό της Βουλής συζήτηση.

Μάλιστα, η αντιπαράθεση και η κομματικοπολιτική αυτή σύγκρουση στη Βουλή συνοδεύτηκε από μια αστραπιαία αινιγματική ανάρτηση του Χρήστου Ράμμου στα social media (κοινωνικά δίκτυα) με τη φράση από το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον που είπε ο εσταυρωμένος Ιησούς ως αντίδραση στους σταυρωτές του. «Πάτερ, άφες αυτοίς· ου γαρ οίδασι τι ποιούσι» (Λουκάς, 23,34). «Πατέρα μου, συγχώρα τους, δεν ξέρουν τι κάνουν».

Στη συνέχεια, η ίδια ανεξάρτητη αρχή βρέθηκε ξανά στο επίκεντρο της πολιτικής αντιπαράθεσης λόγω της απόφασης της κυβέρνησης να προχωρήσει σε εσπευσμένη αντικατάσταση των μελών της , προκειμένου, όπως ανέφερε η αντιπολίτευση, να μη συνεδριάσει το Διοικητικό Συμβούλιο με τα απερχόμενα μέλη και επιβάλει πρόστιμο 100.000 ευρώ στην Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) για μη συνεργασία στη διερεύνηση του πολύκροτου σκανδάλου των υποκλοπών.

Υπενθυμίζεται ότι στις 28 Σεπτεμβρίου του 2023 η Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής ενέκρινε την αντικατάσταση μελών της Αρχής Διασφάλισης Απορρήτου Επικοινωνιών και του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης (ανεξάρτητη κι αυτή αρχή, που ήρθε πριν από μερικές ημέρες κι αυτή στην επικαιρότητα, όπως ήδη προανέφερα) , των οποίων η θητεία είχε λήξει προ των εκλογών. Αυτό έγινε με την πλειοψηφία των 3/5 που συνδιαμόρφωσαν οι βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας και της Ελληνικής Λύσης.

Μερικά χρόνια νωρίτερα, δύο αποφάσεις της της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΙΟΧ), η οποία είναι κι αυτή μία από τις 160 περίπου ανεξάρτητες αρχές, είχαν προκαλέσει έντονες κοινωνικές αντιδράσεις. Η πρώτη αφορούσε την κατάργηση της αναγραφής του θρησκεύματος στις αστυνομικές ταυτότητες. Το ζήτημα αυτό έληξε οριστικά το Νοέμβριο του 2007, όταν από το βήμα της Βουλής ο τότε υφυπουργός Εσωτερικών Παναγιώτης Χηνοφώτης υπενθύμισε τις αποφάσεις της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων και δήλωσε:

«Αντιλαμβάνομαι ότι η πλειονότης των Ελλήνων διέπεται από βαθιά θρησκευτική συνείδηση, πλην όμως οι αποφάσεις αυτές δεν επιτρέπουν μία αλλαγή πορείας». Η άλλη αφορούσε τη γνωμοδότηση της ίδιας αρχής για τη μη υποχρεωτικότητα της διδασκαλίας του μαθήματος των Θρησκευτικών και από μαθήτριες και μαθητές χριστιανούς ορθοδόξους, την οποία έσπευσε, παρά τις έντονες πάλι αντιδράσεις, να υλοποιήσει η τότε υπουργός Παιδείας Νίκη Κεραμέως.

Πώς δημιουργήθηκαν τόσες ανεξάρτητες αρχές;

Αλλά, πώς δημιουργήθηκαν, γιατί, τί και ποιες είναι, και τί κάνουν οι περίπου 160 αυτές ανεξάρτητες αρχές ή ανεξάρτητοι διοικητικοί φορείς που έχουν εμφυτευθεί στην ούτως ή άλλως ασθενή δημόσια διοίκηση, το ταλαίπωρο Διοικητικό Δίκαιο και Δημόσιο Λογιστικό; Έκρινα ότι θα πρέπει να δοθεί μια απάντηση όχι από τα αποτελέσματα της λειτουργίας των παραπάνω φορέων, αλλά από την εντυπωσιακά πλουσιότατη βιβλιογραφία διαπρεπών ακαδημαϊκών, πανεπιστημιακών νομικών και συνταγματολόγων και προσωπικοτήτων του πολιτειακού και πολιτικού συστήματος (Ευάγγελος Βενιζέλος, Προκόπης Παυλόπουλος κι άλλοι) και από το πλούσιο αρχείο μου, με τη συζήτηση που είχε γίνει κατά τη διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος το 2001, όπως αποτυπώνεται στα «Πρακτικά Ζ’ Αναθεωρητικής Βουλής».

Κατ’ αρχάς, οι απαρχές των ανεξάρτητων αρχών ως ανεξάρτητων διοικητικών «μορφωμάτων» στον κρατικό μηχανισμό μπορεί να αναζητηθούν στον κρατισμό που άρχισαν να προωθούν οι ελληνικές κυβερνήσεις στην αρχή με τη συμμετοχή του Δημοσίου στην επιχειρηματική δραστηριότητα και, στη συνέχεια, με τη συντριβή της κατά Αριστοτέλη και αντιγραφέα του Μοντεσκιέ αρχής διάκρισης των εξουσιών με την «εμφύτευση» μιας τέταρτης» με τους χαρακτηρισμούς που ακούστηκαν κατά τη συζήτηση στη διάρκεια διαδικασίας αναθεώρησης του Συντάγματος 2001.

Σημειώνεται ακόμα ότι η Ελλάς είναι μία από τις λίγες χώρες στις οποίες είναι πλέον συνταγματικά κατοχυρωμένο το είδος αυτό κρατικού φορέα (σε τέτοιες πρωτοβουλίες προωθούμε ταχύτερα και από τους άλλους Ευρωπαίους!). Αλλά, υπάρχει και το θέμα των προβληματισμών γύρω από τη «συνταγματοποίηση» των ανεξάρτητων αρχών. Από τις 157 ανεξάρτητες αρχές ή απλούς ανεξάρτητους διοικητικούς φορείς , τελικά μόνο πέντε έχουν ενδυθεί τον μανδύα του άρθρου του Συντάγματος (τέσσερις που είχαν ιδρυθεί πριν από την… αναθεώρηση του Συντάγματος το 2001 και μία μόλις μετά από αυτή). Συγκεκριμένα, οι ανεξάρτητες αρχές που χαρακτηρίζονται ως συνταγματικές (συνταγματική αναθεώρηση του 2001) είναι οι ακόλουθες, οι οποίες και βρίσκονται συνεχώς σχεδόν στην καυτή επικαιρότητα:

1. Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ). Είναι η πρώτη ανεξάρτητη αρχή και ιδρύθηκε με τον Νόμο 1866/1989, δηλαδή πριν από τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001.
2. Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ). Είναι η δεύτερη ανεξάρτητη αρχή και ιδρύθηκε με τον Νόμο 2190/1994 δηλαδή πριν από τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001.
3. Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ) . Είναι η τρίτη ανεξάρτητη αρχή και ιδρύθηκε με τον Νόμο 2472/1999, δηλαδή πριν από τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001.
4. Συνήγορος του Πολίτη (ΣτΠ)). Είναι η τέταρτη ανεξάρτητη αρχή και ιδρύθηκε με τον Νόμο 2477/1999, δηλαδή πριν από τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001.
5.  Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ). Είναι η μόνο ανεξάρτητη αρχή που ιδρύθηκε μετά τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001 με τον Νόμο 3115/2003

Ο ρόλος του συντάγματος

Σημειώνεται ότι οι διατάξεις που κατοχυρώνουν την πρώτη, τη δεύτερη και την πέμπτη ανεξάρτητες αρχές βρίσκονται στο δεύτερο μέρος του Συντάγματος, το οποίο αφορά τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, ενώ οι διατάξεις σχετικά με τη δεύτερη και την τέταρτη τελευταίες αρχές περιλαμβάνονται στο τρίτο μέρος του Συντάγματος (δεύτερο κεφάλαιο του έκτου τμήματος) που είναι αφιερωμένο στην υπηρεσιακή κατάσταση των οργάνων της Διοίκησης.

Αυτές οι πέντε έγιναν στη συνέχεια 157 με την προκλητική διαπίστωση ότι μόνο κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης (2010-2019) ιδρύθηκαν πάνω από 15 τέτοιοι ιδιόμορφοι διοικητικοί φορείς και μάλιστα όχι και σε τόσο ευαίσθητα πεδία διοικητικής δραστηριότητας και εκτός παραδοσιακής διοικητικής πραγματικότητας. Πάντως, σημειώνεται ότι μολονότι η σύσταση και η λειτουργία των ανεξάρτητων αυτών διοικητικών αρχών υπόκεινται μόνο σε κοινοβουλευτικό και δικαστικό έλεγχο και θεωρείται σύμφωνη προς το Σύνταγμα, εξακολουθούν να παρουσιάζουν προβλήματα που αφορούν τους λόγους ρητής συνταγματικής κατοχύρωσης συγκεκριμένων μόνον αρχών και τα όρια της νομοθετικής εξουσίας ως προς τη σύσταση τέτοιων ιδιόμορφων δομών ή «μορφωμάτων» στη Δημόσιας Διοίκηση, όπως έχουν χαρακτηριστεί!

Η βασική διαφορά μεταξύ συνταγματικών και νομοθετικών ανεξάρτητων αρχών είναι ότι οι πρώτες δεν μπορούν να καταργηθούν ούτε να αναρρυθμιστούν από τον κοινό νομοθέτη, ενώ οι δεύτερες χαρακτηρίζονται μεν από το βασικό στοιχείο της αποδέσμευσης από ιεραρχικούς ή εποπτικούς ελέγχους, αλλά ο νομοθέτης μπορεί ελεύθερα τόσο να τις καταργήσει, όσο και να τις μετατρέψει σε αυτοτελείς διοικητικές υπηρεσίες, υπό τον περιορισμό βεβαίως ότι ορισμένες απ΄ αυτές ιδρύονται ή λειτουργούν κατόπιν επιταγής της κοινοτικής νομοθεσίας.