Προς ΥΠΕΞ: Οι άνθρωποι δεν “εκκενώνονται”

Χρησιμοποιώντας τη λέξη «εκκένωση» για ανθρώπους, το ΥΠΕΞ εκχωρεί στον πολίτη τον ρόλο του περιττώματος, ενός πράγματος που πρέπει να απομακρυνθεί για λόγους υγιεινής, ασφαλείας ή διαχείρισης κινδύνου. Δεν είναι απλώς άψυχη λέξη. Είναι καθρέφτης της απώλειας του νοήματος της πολιτικής ευθύνης.

Η λέξη εκκένωση είναι λέξη τεχνική, αμιγώς λειτουργική, προέρχεται από το ρήμα κενώνω και ιστορικά δεν έχει ποτέ χρησιμοποιηθεί για ανθρώπους σε τέτοιο πλαίσιο. Εκκενώνεις έναν χώρο, εκκενώνεις ένα στρατόπεδο, ένα κτήριο, μια εμπόλεμη πόλη όταν αναφέρεσαι στον χώρο, όχι στους ανθρώπους. Δεν «εκκενώνονται» άνθρωποι. Αν τολμούσε φοιτητής να το γράψει αυτό σε εργασία, ο φιλόλογος θα έβαζε κόκκινο στυλό και σημείωση στο περιθώριο: «Μη αποδεκτή χρήση – προσβλητική για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια».

Στη ρίζα της λέξης βρίσκεται η έννοια του κενού, του κενοποιημένου, του μηδενισμένου. Η εκ-κένωση σημαίνει το πλήρες άδειασμα, την απαλλαγή από περιεχόμενο. Άρα όταν λες ότι «εκκενώνεις πολίτες», ετυμολογικά τους δηλώνεις ως περιεχόμενο προς απαλλαγή. Όχι ως υποκείμενα, όχι ως ανθρώπους με συνείδηση και βούληση, αλλά ως εμπόδιο, μάζα, όγκο που πρέπει να εξαφανιστεί από τον χάρτη. Το υπουργείο Εξωτερικών, λοιπόν, δεν μερίμνησε για τον «επαναπατρισμό», δεν οργάνωσε «απομάκρυνση», δεν φρόντισε για τη «διάσωση». Τους εκκένωσε. Σαν να άνοιξε τη στρόφιγγα της αποχέτευσης και να άδειασε ανθρώπους.

Και το χειρότερο είναι η απροβλημάτιστη χρήση της. Κανείς δεν αντέδρασε, κανείς δεν είπε «ρε παιδιά, μιλάμε για ανθρώπους, όχι για καρέκλες». Η απόλυτη σιωπή των συντακτών, των διπλωματών, των επικοινωνιολόγων του ΥΠΕΞ δείχνει αλλοτρίωση. Δεν αισθάνονται ότι έχουν ευθύνη για το πώς μιλούν. Και όταν ο δημόσιος λόγος δεν ντρέπεται, όταν η επίσημη ελληνική πολιτεία παύει να προσέχει τη λέξη με την οποία κατονομάζει τον πολίτη της, τότε δεν μιλάμε απλώς για αμηχανία. Μιλάμε για ηθική ανημπόρια. Για θεσμική αναπηρία. Για πλήρη αποξένωση από την έννοια της εκπροσώπησης.

Η γλώσσα δεν είναι ντεκόρ. Είναι και πολιτικό εργαλείο. Είναι το πεδίο πάνω στο οποίο ρυθμίζεται η σχέση κράτους-πολίτη. Και το ελληνικό κράτος μόλις ανακοίνωσε δημόσια ότι «εκκένωσε» Έλληνες. Την ώρα που στο Ιράν η παρουσία Δυτικών πολιτών μετατρέπεται σε όπλο για τις διαπραγματεύσεις του καθεστώτος, το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών εμφανίζεται γλωσσικά γονατισμένο, θεσμικά ξεχαρβαλωμένο, ηθικά αμήχανο. Δεν ξέρει πώς να προστατεύσει τους πολίτες του, δεν ξέρει καν πώς να τους ονομάσει.

ΥΠΕΞ και σύμπτωμα παρακμής

Και όσο πιο πολύ το ελληνικό κράτος προσπαθεί να δείξει ότι «διαχειρίζεται» κρίσεις, τόσο πιο γυμνή φαίνεται η γύμνια του, τόσο πιο εμφανής γίνεται η απόσταση ανάμεσα στον μηχανισμό και τον πραγματικό κόσμο. Δεν είναι απλώς θέμα ρητορικής. Είναι η έκπτωση της πολιτικής σκέψης σε γραφειοκρατική δυσλεξία.

Και φυσικά, μέσα σ’ όλα, έρχεται και το γεωπολιτικό υπόστρωμα της διανοητικής βλάβης. Γιατί αυτή η έκφραση, αυτή η νοοτροπία, δεν γεννήθηκε τυχαία. Είναι αποτέλεσμα του διαρκούς παιχνιδιού υποτέλειας και ξενομανίας από τις «διπλωματικές» ανακοινώσεις συμμάχων, όπου η ψυχρή διατύπωση είναι εργαλείο αποποίησης ευθύνης. Όταν μιμείσαι τις λέξεις άλλων, όταν ολόκληρη η στρατηγική σου είναι να φαίνεσαι τεχνικά ικανός και politically correct στα μάτια των “εταίρων”, τότε αρχίζεις να μιλάς σαν αυτούς, να σκέφτεσαι σαν αυτούς και τελικά να ξεχνάς ποιος είσαι.

Στην αγγλική διπλωματική γλώσσα, λέξεις όπως evacuation χρησιμοποιούνται ψυχρά, τεχνικά και ουδέτερα, ανεξαρτήτως αν αφορούν ανθρώπους, χώρους ή συστήματα. Η γλώσσα είναι εργαλειακή, συχνά απανθρωποποιημένη για τους δικούς τους λόγους. Το ελληνικό ΥΠΕΞ, μιμείται αυτή τη γλώσσα, χωρίς να κάνει τη μετάφραση όχι απλώς των λέξεων, αλλά του νοήματος. Δηλαδή μεταφέρει αυτολεξεί τον όρο evacuation of citizens «εκκένωση πολιτών», χωρίς να συνειδητοποιεί τι σημαίνει αυτό στα ελληνικά συμφραζόμενα. Όταν δεν έχεις καταλάβει την ίδια σου τη γλώσσα, πώς ακριβώς σκοπεύεις να σταθείς απέναντι στην Τουρκία, στον Ερντογάν, στη γεωπολιτική πολυπλοκότητα της εποχής;

Πώς θα διαπραγματευτείς συμφωνίες, συμμαχίες, όρους και ρήτρες, όταν δεν ξέρεις καν πώς να μιλήσεις για τους πολίτες σου χωρίς να τους εκλαμβάνεις ως περιεχόμενο από εγχειρίδιο απολύμανσης κτηρίου; Αν πνίγεσαι σε μια κουταλιά νοήματος, αν σκοντάφτεις σε μια λέξη όπως το «εκκενώνω», τότε πώς θα διαβάσεις τον κόσμο, πώς θα χειριστείς την πολυπλοκότητα της Ανατολικής Μεσογείου, την τεχνητή νοημοσύνη, τα μπλοκ εξουσίας, τις ασύμμετρες απειλές; Δεν είναι θέμα ρητορικής, είναι θέμα ανικανότητας σκέψης. Όποιος δεν μπορεί να κατανοήσει την ίδια του τη γλώσσα, δεν μπορεί να υπερασπιστεί ούτε το έθνος του, ούτε τη θέση του, ούτε το αύριο. Γιατί αν δεν ξέρεις τι σημαίνουν οι λέξεις σου, θα σε καταπιεί η πραγματικότητα χωρίς καν να το καταλάβεις.

Και μην νομίζουμε ότι φταίει μόνο ο συντάκτης του δελτίου Τύπου, ο ανεπαρκής αυτός υπάλληλος που έγραψε τη λέξη «εκκένωση» λες κι έφτιαχνε οδηγίες για σειρήνες της Πολιτικής Προστασίας. Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι κανείς πάνω απ’ αυτόν δεν το είδε, δεν το πρόσεξε, δεν μπήκε καν στον κόπο να ελέγξει αν η φράση που βάζει την ελληνική σημαία από δίπλα λέει κάτι που αρμόζει στον ελληνικό λαό. Ο προϊστάμενός του, ο διευθυντής, ο επικεφαλής της επικοινωνίας, ο πολιτικός τους προϊστάμενος, όλοι πέρασαν πάνω από τη φράση και κανείς δεν κατάλαβε το λάθος. Κι αυτό εκτός από παράλειψη είναι πλήρης αποσύνδεση από το νόημα της ευθύνης. Ένα Υπουργείο χωρίς λέξεις, χωρίς σκέψη, χωρίς επίγνωση.

Αν δεν μπορούν να καταλάβουν τη διαφορά, ας εκκενώσουν πρώτα τα γραφεία τους. Και αν η λέξη “εκκένωση” σας φαίνεται φυσιολογική, μάλλον κάτι έχει ήδη αδειάσει μέσα σας.