Σκληρό ροκ θα “χορέψουμε” το χειμώνα στην Ευρώπη…

Ημέρες του Αυγούστου, ημέρες διακοπών και ξεγνοιασιάς είναι μάλλον ακατάλληλες για δυσοίωνες προβλέψεις. Έλα, όμως, που η ερχόμενη χειμερινή περίοδος προβλέπεται εξαιρετικά δύσκολη, σε βαθμό που να προοιωνίζεται κοινωνική αναταραχή, που θα εξωθήσει την Ευρώπη σ’ ένα σκληρό ροκ. Η ανεξέλεγκτη ενεργειακή κρίση και η εξίσου ανεξέλεγκτη ακρίβεια –μετά από τα πλήγματα της πανδημίας– αποσταθεροποιούν τις σταθερές του βίου δεκάδων εκατομμυρίων μικρομεσαίων ευρωπαϊκών νοικοκυριών.

Είναι ξεκάθαρο πως ούτε η ανεπάρκεια ενέργειας, ούτε ο πληθωρισμός είναι συγκυριακά φαινόμενα, τα οποία μπορούν με κατάλληλους κυβερνητικούς χειρισμούς σύντομα να ξεπεραστούν. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι αμφότερα θα δοκιμάσουν πολύ σκληρά την κοινωνική σταθερότητα με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις υφιστάμενες πολιτικές ισορροπίες. Ό,τι σχετικό έχει προηγηθεί δεν ήταν παρά πρόγευση αυτού που έρχεται.

Η πιο δυναμική κοινωνική αντίδραση ήταν στη Γαλλία με το κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων, το οποίο μπορεί να έχει σε μεγάλο βαθμό εκτονωθεί, αλλά έχει αφήσει μία παρακαταθήκη, η οποία –λόγω των διαμορφούμενων ενεργειακών, οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών στην Ευρώπη– είναι πιθανόν να έχει κάποιου είδους συνέχεια και να λειτουργήσει ως παράδειγμα για τα πληττόμενα μικρομεσαία στρώματα και σε άλλες χώρες. Ουσιαστικά πρόκειται για το διαφαινόμενο σκληρό ροκ του ευρωπαϊκού μέλλοντός μας.

Η Ιστορία είναι ευρηματική και πεισματάρα για να προσαρμοστεί σε προκατασκευασμένες θεωρίες. Η συντεταγμένη προλεταριακή επανάσταση, που κάποιοι στην παραδοσιακή Αριστερά ακόμα ονειρεύονται, αποδεικνύεται από τα γεγονότα ότι είναι πλέον φαντασίωση. Το ίδιο και οι εξεγέρσεις με ιδεολογική αναφορά και καλούς τρόπους. Από τα χρόνια 1968-69 έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι.

Αντισυστημικότητα και σκληρό ροκ

Η χρεοκοπία του “υπαρκτού σοσιαλισμού”, ως εναλλακτικής λύσης, άφησε τον καπιταλισμό χωρίς αντίπαλο. Ταυτοχρόνως, όμως, αχρήστευσε πολιτικά την παραδοσιακή Αριστερά, η οποία ήταν για δεκαετίες ο βασικός μηχανισμός διοχέτευσης, εκλογίκευσης και τελικώς αφομοίωσης του αντισυστημικού ρεύματος. Κι αυτό, όταν ο νεοφιλελευθερισμός, ο μετεξελιγμένος άγριος καπιταλισμός των Αγορών οδήγησε το 2008 στη μεγαλύτερη διεθνή οικονομική κρίση μετά από εκείνη του 1929.

Το αποτέλεσμα είναι ότι η Αριστερά όχι μόνο δεν είναι, αλλά ούτε και φαντάζει ανατρεπτική. Ως εκ τούτου, δεν γίνεται πόλος έλξης ούτε για τους κάθε λογής απόκληρους, ούτε για νέους που ασφυκτιούν και βέβαια ούτε για τους μικρομεσαίους νοικοκυραίους που σύντομα δεν θα έχουν ενέργεια να ζεσταθούν και χρήματα για να πληρώσουν (λόγω πληθωρισμού) τα προϊόντα που μέχρι τώρα κατανάλωναν με τα εισοδήματά τους.

Σε άρθρο μου πριν 23 χρόνια με τίτλο “Το ροκ του μέλλοντός μας”, είχα διατυπώσει την πρόβλεψη ότι «ο διασυρμός της Πολιτικής, καθώς και ο εκφυλισμός και η παρακμή της ιδεολογικής αμφισβήτησης έχουν δημιουργήσει ένα τεράστιο κενό. Και επειδή ούτε η φύση ούτε η ζωή ανέχονται για πολύ τα κενά, είναι αναπόφευκτο να αναδύονται κάθε είδους υποκατάστατα… Ας μην ξεχνάμε ότι ο χουλιγκανισμός στα γήπεδα και η νεανική εγκληματικότητα είναι εκφάνσεις του ίδιου προβλήματος. Το ίδιο και οι ομάδες των νεαρών κουκουλοφόρων με τις μολότοφ και τα ρόπαλα… Αυτό που θα κλυδωνίσει δυνατά τις υφιστάμενες ισορροπίες είναι οι τυφλές κοινωνικές εκρήξεις που προβλέπεται ότι θα συμβούν τις επόμενες δεκαετίες. Αυτές δεν θα υπακούουν σε καμία ιδεολογία και σε κανέναν κώδικα συμπεριφοράς. Θα είναι περισσότερο εκδηλώσεις απόγνωσης, ένα πανηγύρι καταστροφής όλων αυτών που αποτελούν όνειρο για τους αποκλεισμένους» (Καθημερινή, 22-1-1999).

Από τότε δεν έλαβε χώρα μεγάλη κοινωνική έκρηξη, επειδή και οι σταθερές του βίου των μικρομεσαίων στρωμάτων στην Ευρώπη μπορεί σε κάποιες περιόδους να κλυδωνίσθηκαν, αλλά δεν ανατράπηκαν. Ακόμα και οι επιπτώσεις της μεγάλης οικονομικής κρίσης του 2008 ήταν διαχειρίσιμες. Η απόσταση, άλλωστε, του μέσου ευρωπαϊκού νοικοκυριού από τον “γκρεμό” ήταν από αρκετή έως μεγάλη.

Από τους Αγανακτισμένους στα Κίτρινα Γιλέκα

Λόγω της ανώμαλης προσγείωσης στα Μνημόνια, οι πλατείες στην Ελλάδα γέμιζαν το 2010-11 από Αγανακτισμένους και από επεισόδια, τα οποία καταδείκνυαν τη ραγδαία απονομιμοποίηση της τότε κυβέρνησης Γιώργου Παπανδρέου κι όχι μόνο. Κάτι αντίστοιχο είχε λάβει χώρα την ίδια περίοδο και στην Ισπανία. Οι Αγανακτισμένοι, η αλλαγή πολιτικού σκηνικού, η κυβέρνηση Τσίπρα, το δημοψήφισμα και το τρίτο Μνημόνιο ήταν οι σταθμοί της διαδρομής που οδήγησαν τους Έλληνες μικρομεσαίους στην ήττα και στην αναδίπλωση σε έναν αγώνα οικογενειακής πλέον επιβίωσης. Και γι’ αυτό πιθανότατα θα είναι οι τελευταίοι που θα επιστρέψουν δυναμικά στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν. Οι άλλες μη ηττημένες ευρωπαϊκές κοινωνίες, όμως, είναι μάλλον απίθανο να αποδεχθούν τον “γκρεμό”.

Οι Έλληνες Αγανακτισμένοι είχαν δείξει ποιος θα είναι ο νέος τύπος κοινωνικής αναταραχής. Τα Κίτρινα Γιλέκα στη Γαλλία είχαν κινηθεί σε γενικές γραμμές σ’ αυτό το πρότυπο. Δεν είχαν προσδιορισμένο ιδεολογικό-πολιτικό πρόσημο. Αφορμή για την εκδήλωση του κινήματός τους ήταν ένας “πράσινος” φόρος στα καύσιμα, αλλά αιτία η γενικότερη οικονομική πίεση που είχαν αρχίσει να υφίστανται. Σ’ αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, χωρούσαν σ’ εκείνο το κίνημα όλοι οι εξεγερμένοι, ανεξαρτήτως εάν είχαν ψηφίσει Μελανσόν ή Λεπέν.

Η οικονομική πίεση των μικρομεσαίων στην Ευρώπη υπήρχε, αλλά η ευημερία των προηγούμενων χρόνων την επικάλυπτε. Εξ ου και η ανάφλεξη στα υποβαθμισμένα προάστια του Παρισιού στη δεκαετία του 2000 ήταν εξαρχής οριοθετημένη. Εκείνη η μίνι-εξέγερση είχε τα λούμπεν χαρακτηριστικά και τη δυναμική των κοινωνικών ομάδων που είχαν πρωτοστατήσει. Με τις πράξεις καταστροφής και τη συλλογική καταπάτηση των ορίων, οι νέοι εκείνοι εκτόνωναν το συσσωρευμένο μίσος τους. Γι’ αυτό και με μία έννοια ήταν ένα είδος πυροτεχνήματος.

Αυτό που μετράει είναι η σταθερότητα ή όχι του ευρύτερου κοινωνικού ιστού, η οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό (όχι αποκλειστικά) από τις συνθήκες σχετικής ευημερίας. Όπως προανέφερα, η διεθνής οικονομική κρίση του 2008 μπορεί να είχε επιδεινώσει το βιοτικό επίπεδο των μικρομεσαίων νοικοκυριών, αλλά δεν τα είχε φέρει στο χείλος του “γκρεμού” και πολύ περισσότερο δεν τα είχε γκρεμίσει.

Οι όροι για σκληρό ροκ είναι ήδη εδώ

Η ειδοποιός διαφορά της επερχόμενης χειμερινής περιόδου από τα προηγούμενα χρόνια είναι  πως –σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις– η ενεργειακή κρίση και ο πληθωρισμός, χωρίς μισθολογικές αντίστοιχες αυξήσεις, θα εξαντλήσει τις εισοδηματικές άμυνες και θα αρχίσει να ρίχνει μαζικά στον “γκρεμό” μικρομεσαία νοικοκυριά σ’ όλη την Ευρώπη. Προφανώς, θα πέσουν σε πρώτη φάση οι πιο αδύναμοι, αλλά η ζημιά δεν θα περιορισθεί σ’ αυτούς. Θα υποστούν μεγάλη πίεση και μεσοστρώματα.

Όλο το προηγούμενο διάστημα, οι Ευρωπαίοι μικρομεσαίοι κατά κανόνα εκδήλωναν τη δυσαρέσκειά τους στις κάλπες, ενισχύοντας κυρίως κόμματα της λεγόμενης Νέας Δεξιάς (σπανίως πλέον κόμματα της Αριστεράς). Το βλέπουμε στη Γαλλία, στην Ιταλία και σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Μέχρι τώρα έχουν κατά κανόνα αποφύγει την καταπάτηση των ορίων, προφανώς επειδή ακόμα είχαν να χάσουν και επιπλέον δεν είχαν χάσει την ελπίδα ότι με την ψήφο τους μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα.

Αν και όταν προβλέπουμε τις επερχόμενες εξελίξεις οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί, όλες οι ενδείξεις για την οξύτητα και των ελλείψεων στην ενεργειακή τροφοδοσία και της ακρίβειας, ωθούν στο συμπέρασμα ότι η υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου του μέσου ευρωπαϊκού νοικοκυριού θα είναι ποιοτική όχι ποσοτική. Και μάλιστα χρονικά παρατεινόμενη, αφού δεν πρόκειται για συγκυριακό φαινόμενο.

Ως εκ τούτου, με την πάροδο του χρόνου και την όξυνση της κρίσης, η ελπίδα της επιστροφής στην ευημερία θα σβήνει με αποτέλεσμα να διογκώνεται η απόγνωση. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η εύφλεκτη κοινωνική ύλη θα διαχέεται ολοένα και περισσότερο και ταυτοχρόνως θα γίνεται πιο εκρηκτική. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια το εάν, το πότε και το πως θα εκδηλωθεί η διογκούμενη κοινωνική δυσαρέσκεια. Αυτό που ωστόσο μπορεί να ειπωθεί είναι ότι οι προϋποθέσεις για την εκδήλωση εκτεταμένης κοινωνικής αναταραχής, για ένα σκληρό ροκ με πολιτικές επιπτώσεις στην Ευρώπη είναι ήδη εδώ.