Στρατηγικά σχεδιασμένη μετανάστευση – Οι επτά τρόποι του Ερντογάν

Καθώς η παγκοσμιοποίηση διαβρώνει τη διεθνή ισορροπία δυνάμεων και την ισχύ των κρατών και θολώνει τα όρια μεταξύ πολέμου και ειρήνης, η ανθρώπινη μετανάστευση γίνεται όπλο στη φαρέτρα πολλών κρατών, αλλά και μη-κρατικών οντοτήτων που επιδιώκουν με αντισυμβατικά μέσα την αύξηση της περιφερειακής επιρροή τους και για την επίτευξη των στόχων τους. Με άλλα λόγια, έχουμε τη στρατηγικά σχεδιασμένη μετανάστευση.

Αυτό που πρέπει να ειπωθεί στους εκτός Ελλάδος, το βιώσαμε εδώ κατά κόρο. Την περίοδο μεταξύ 2015 και 2019 με την ανοχή της τότε κυβέρνησης και την αρωγή δεκάδων “ευαίσθητων” ΜΚΟ, ένα εκατομμύριο άνθρωποι πέρασαν από τη Τουρκία στην Ελλάδα, πολλοί βαφτίστηκαν πρόσφυγες αν και ήδη ερχόντουσαν από ασφαλή χώρα (Τουρκία). Όλα αυτά τα χρόνια η ΕΕ έκανε φιλότιμες προσπάθειες να “αλληθωρίζει” στις μεταναστατευτικές ροές που ο Ερντογάν έστελνε στη χώρα μας και μέχρι την αλλαγή κυβέρνησης στην Αθήνα οι εταίροι δεν είχαν κανένα πρόβλημα να καταστεί η Ελλάδα μια αποθήκη ψυχών και κυματοθραύστης ενάντια στις μεταναστευτικές ροές για την συγκράτηση των οποίων πλήρωνε τον Ερντογάν, ασχέτως αν αυτός διοχέτευε αυτούς τους ταλαίπωρους προς τα ελληνικά παράλια και τον Έβρο.

Η Ευρώπη συνέχισε να αγνοεί τις απειλές που υφίστατο ο ευρωπαϊκός Νότος και συνέχισε να κρατά μια επαμφοτερίζουσα στάση ως προς τι είναι ή δεν είναι πρόσφυγας. Μόνο όταν ο Λουκασένκο προσπάθησε να διοχετεύσει μετανάστες προς Πολωνία, ξαφνικά η Ευρώπη “αφυπνίστηκε” και μιλούσε για μετατροπή των μεταναστευτικών ροών σε όπλο. Δύο μέτρα και δύο σταθμά.

Μάταια ο Ερντογάν προσπάθησε να “αφυπνίσει” την Ευρώπη τον Οκτώβριο 2019 ώστε να ανεχτεί μια ακόμη τουρκική στρατιωτική εισβολή στην Συρία: «Ευρώπη, ξύπνα! Το ξαναλέω: Αν χαρακτηρίσετε την επιχείρησή μας στη Συρία ως εισβολή, η αντίδρασή μας θα είναι απλή: θα ανοίξουμε τις πόρτες και θα σας στείλουμε 3,6 εκατομμύρια μετανάστες». Αυτά έλεγε τότε ως απάντηση στις ευρωπαϊκές επικρίσεις για την τουρκική επίθεση στη βόρεια Συρία. Στις 7 Νοεμβρίου 2019, ο Ερντογάν επανέλαβε την απειλή του: «Είτε λάβουμε υποστήριξη είτε όχι, θα συνεχίσουμε να βοηθάμε τους επισκέπτες που φιλοξενούμε. Αλλά αν αυτό δεν λειτουργήσει, τότε θα πρέπει να ανοίξουμε τις πόρτες».

Τέτοιες δηλώσεις δείχνουν τον βαθμό στον οποίο το τουρκικό καθεστώς χρησιμοποιεί την προσφυγική κρίση της Συρίας προς όφελός του. Η ικανότητα του Ερντογάν να εκμεταλλεύεται τη φυγή από τη Συρία έχει φτάσει στο σημείο όπου η ρητορική για τους πρόσφυγες έχει γίνει βασικό συστατικό της στρατηγικής του. Αλλά το τουρκικό καθεστώς δεν εργαλειοποιεί απλά το μεταναστευτικό, το μετατρέπει σε “όπλο” (weaponization) πηγαίνοντας το ζήτημα σε άλλο επίπεδο.

Στρατηγικά σχεδιασμένη μετανάστευση

Όταν στη Δύση μιλούσαν μέχρι πρότινος για τη μετατροπή της μετανάστευσης σε όπλο αναφέρονταν σχεδόν αποκλειστικά στις προσπάθειες διείσδυσης βίαιων εξτρεμιστικών οργανώσεων (VEO) και τη χρήση των προσφυγικών ροών για να διευκολύνει τρομοκρατικές επιχειρήσεις σε κράτη που προσφέρουν άσυλο. Αν κι αυτό είναι μια μορφή μετατροπής της μετανάστευσης σε όπλο, υπάρχουν κι άλλες παραλλαγές, το εύρος των οποίων περιορίζεται μόνο από τη πολιτική φαντασία αυτού που έχει τέτοια πρόθεση.

Το τρέχον περιβάλλον δεν μπορεί πλέον να περιγράφεται με μανιχαϊστικούς όρους μιας διχοτομίας πολέμου και ειρήνης. Αντίθετα, σύνθετες απειλές βρίσκουν θέση σε όλο το φάσμα της σύγκρουσης. Είναι άσχετο αν αποκαλούμε τις ενέργειές αυτές με όρους όπως “Πολιτικός Πόλεμος”, “Υβριδικός Πόλεμος”, “Ασύμμετρος Πόλεμος” ή “Πόλεμος Επόμενης Γενιάς”, οι αντίπαλοι θα συνεχίσουν να επιδιώκουν καινοτόμα μέσα για να αποκτήσουν πλεονεκτήματα. Κρατικές και μη οντότητες θα επιδιώξουν να μετατρέψουν σε όπλο τις ανθρώπινες ροές με μη τεχνολογικούς τρόπους, για να αλλάξουν το στρατηγικό πεδίο προς όφελος τους, χωρίς εμπλοκή σε ένοπλες συγκρούσεις, ή τουλάχιστον ως βοηθητικό μέσο σε αυτές.

Ο Teitelbaum (1986) και ο Weiner (1996) κατέδειξαν για πρώτη φορά ότι κυβερνήσεις δημιουργούν μαζικά μεταναστευτικά κύματα ως εργαλείο εξωτερικής πολιτικής, αναφερόμενοι σε τέτοια φαινόμενα από τον 18ο αιώνα. Άλλοι έχουν έκτοτε επεκτείνει αυτές τις έρευνες, αναφέροντας παραδείγματα κρατών που έχουν σχεδιάσει μαζικές μεταναστεύσεις για να υπηρετήσουν διάφορους σκοπούς: π.χ. μία χώρα στέλνει μετανάστες σε ένα γειτονικό κράτος για να σταματήσει την επέμβαση αυτού του κράτους στις δικές της υποθέσεις, ή μία χώρα στέλνει μετανάστες σε γειτονικό κράτος για να το αποσταθεροποιήσει, ή μία χώρα στέλνει μετανάστες σε μία γειτονική για επιβάλει έμμεσο αποικισμό και έτσι να αποκτήσει ερείσματα.

Η Kelly Greenhill χαρακτηρίζει μια τέτοια τακτική «στρατηγικά σχεδιασμένη μετανάστευση» και προτείνει τέσσερις τύπους στρατηγικής σχεδιασμένης μετανάστευσης που περιλαμβάνουν όλα τα στοιχεία: πρώτη είναι η άρνηση κυριαρχίας, δεύτερη η εξαγωγή μεταναστών, τρίτη η στρατιωτικοποιημένη μετανάστευση και τέταρτη η πειθαναγκαστική. Σε αυτές τις κατηγορίες ο Calhoun προσθέτει άλλους τρεις τύπους στρατηγικά σχεδιασμένης μετανάστευσης: την οικονομική, την μετανάστευση “πέμπτης φάλαγγας” και την πολιτική-προπαγανδιστική μετανάστευση.

Η περίπτωση της Τουρκίας

Η Τουρκία του Ερντογάν μετατρέπει το μεταναστευτικό σε όπλο, δηλαδή χρησιμοποιεί τη στρατηγικά σχεδιασμένη μετανάστευση, και ως προς τις επτά αυτές τυπολογίες:

Πειθαναγκαστική: Η Τουρκία χρησιμοποιεί ή απειλεί να χρησιμοποιήσει την μετανάστευση ως μέσο εξωτερικής πολιτικής για την πρόκληση αλλαγών συμπεριφοράς (από την Ευρώπη), και για να κερδίσει παραχωρήσεις και από την Ευρώπη και από την Ελλάδα. Από την Ευρώπη θέλει βίζες, όχι κυρώσεις, όχι δασμούς, κλπ.. Από την Ελλάδα ζητάει τόσα πολλά που πλέον η αναφορά και μόνον θα μας εμπλέξει σε ατέρμονη φιλολογία.

Άρνηση κυριαρχίας: Η Τουρκία χρησιμοποιεί τη μετανάστευση ως μέσο για να αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία και ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα. Έτσι οι μεταναστευτικές ροές χρησιμοποιούνται για την αμφισβήτηση συνόρων, δικαιοδοσία έρευνας-διάσωσης κλπ. Στην Κύπρο οι Ελληνοκύπριοι στο υπό κατοχή τμήμα προσφυγοποιήθηκαν, ενώ μετανάστες μεταφέρθηκαν από την Τουρκία για την πληθυσμιακή αλλοίωση της περιοχής. Για τον ίδιο λόγο εκδιώχθηκαν οι Έλληνες από την Μικρά Ασία, την Κωνσταντινούπολη, την Ίμβρο και την Τένεδο.

Εξαγωγή μεταναστών: Συμβαίνει όταν μια ομάδα αντιφρονούντων αποβάλλεται από τη χώρα για να σταθεροποιηθεί η εκεί εξουσία. Η μετατόπιση ενός πληθυσμού μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για την πολιτική αποσταθεροποίηση αντιπάλου. Αυτό που πρέπει να αναλογιστούμε είναι ότι στο παρελθόν η Τουρκία δημιούργησε μεταναστευτικές ροές για την εκκαθάριση ελληνικών πληθυσμών (1914-1922, 1956, 1964-65) εξαλείφοντας ελληνικές πατρογονικές εστίες που υπήρχαν επί πολλούς αιώνες.

Οικονομική μετανάστευση: Δηλώνει τη χρήση εισροής ή εκροής οικονομικών μεταναστών για οικονομικό όφελος του σχεδιάζοντος. Αδιαμφισβήτητα η Τουρκία ωφελήθηκε οικονομικά από τις μεταναστευτικές ροές, παίρνοντας χρήματα από την ΕΕ και διεθνείς οργανισμούς, ληστεύοντας τους ίδιους τους μετανάστες και χρησιμοποιώντας ακόμη και ανήλικους για επίπονη και ανεπαρκώς αμειβόμενη εργασία.

Πέμπτη φάλαγγα: Αναφέρεται σε μια μακροπρόθεσμη στρατηγική στην οποία το κράτος που στέλνει μεταναστευτικές ροές σε γειτονική χώρα για να την υπονομεύσει. Είναι απίθανο κανείς να αντικρούσει ότι η Τουρκία έχει χρησιμοποιήσει τους μετανάστες, αλλά και τις ΜΚΟ που τους στηρίζουν, σε τέτοιους ρόλους, δημιουργώντας προβλήματα σε τοπικές κοινωνίες διαταράσσοντας τον κοινωνικό ιστό, τις συγκοινωνίες και τις επικοινωνίες, παρακολουθώντας τις κινήσεις σκαφών του Λιμενικού και του Πολεμικού Ναυτικού, προκαλώντας εμπρησμούς, κλπ.

Στρατικοποίηση: Περιλαμβάνει την αναγκαστική μετατόπιση ενός πληθυσμού για να διαταραχθούν οι εχθρικές επιχειρήσεις ή να μειωθεί η υποστήριξη σε αντίπαλες στρατιωτικές δυνάμεις. Αυτή η μορφή μετανάστευσης μπορεί επίσης να περιλαμβάνει τη διείσδυση μεταναστών στην επικράτεια ενός κράτους-στόχου ή τη στρατολόγηση αμάχων που έχουν ήδη σταλεί στο κράτος-στόχο πολλές φορές με τη βία. Η προσπάθεια εκπόρθησης του Έβρου το 2020 ήταν ακριβώς ένα τέτοιο φαινόμενο. Η ενεργός αρωγή των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων σε αυτές τις προσπάθειες ήταν παραπάνω από εμφανής. Σε περίπτωση που κάτι τέτοιο επιχειρηθεί εκ νέου, οι πιθανότητες να πρόκειται για ένα πρώτο κύμα εισβολής που θα αποδιοργανώσει την άμυνα σε ακριτικές περιοχές, όχι μόνο δεν μπορεί να αποκλειστεί, αλλά θα πρέπει να θεωρείται πολύ πιθανό.

Προπαγάνδα-Πολιτική: Η Τουρκία μοχλεύει τη μετανάστευση για να αυξήσει την δική της πολιτική επιρροή και να μειώσει την πολιτική επιρροή της Ελλάδας, καθώς και για να δικαιολογήσει μελλοντικές ενέργειες. Γενικά, το καθεστώς Ερντογάν που χρησιμοποιεί τη στρατηγικά σχεδιασμένη μετανάστευση ενσωματώνει στην προπαγάνδα του ό,τι σχετίζεται με τη μετανάστευση αφ’ ενός για να νομιμοποιηθεί το ίδιο, αφ’ ετέρου για πλήξει τη διεθνή εικόνα της Ελλάδας. Ο Ερντογάν διακηρύσσει το πόσο έχει στέρξει εκατομμύρια πρόσφυγες, ενώ η “ανάλγητη” Ελλάδα “τους πνίγει στο Αιγαίο”!

Η ΕΕ περί άλλων τυρβάζει

Μπορεί όλη η παραπάνω γκάμα να χρησιμοποιείται από την Τουρκία εναντίον της Ελλάδας, αλλά εναντίον της ΕΕ ισχύει μόνο ο πειθαναγκασμός. Υπό αυτό το πρίσμα, η διένεξη αυτή μπορεί να ειδωθεί με όρους θεωρίας παιγνίων (chicken game). Θεωρητικά είναι προς το συμφέρον και των δύο πλευρών να συνεργαστούν για να αποκομίσουν και οι δύο οφέλη, αλλά χωρίς κανένας να αποκομίζει όλα όσα θα ήθελε. Αυτό όμως δεν αποδίδει το ιδιαίτερο βάρος των δύο πλευρών.

Στο παίγνιο όποιος κάνει την πρώτη κίνηση αποκτά και την πρωτοβουλία. Ταυτόχρονα σαν αυταρχικός ηγέτης, ο Ερντογάν έχει το πλεονέκτημα να μπορεί να ελέγχει τις ροές από και προς την Τουρκία. Αντίθετα η Ευρώπη, πολιτικά κατακερματισμένη και δυσκίνητη, αναγκαστικά δεν μπορεί ποτέ να κινηθεί πρώτη. Ούσα δεσμευμένη από συνθήκες και δημοκρατικές ευαισθησίες δεν μπορεί να ελέγξει τις ροές, καθώς δεν είναι σε θέση να τιθασεύσει τον εσωτερικό παράγοντα. Έτσι απλά μεταθέτει το πρόβλημα στο διηνεκές και αφήνει την Ελλάδα να τα βγάλει πέρα μόνη της.

Αν για την Ευρώπη, όμως, το πρόβλημα της μετατροπής του μεταναστευτικού σε όπλο είναι μονοδιάστατο, για την Ελλάδα, επειδή εκτείνεται σε όλο το προαναφερθέν φάσμα, καθίσταται υπαρξιακή απειλή. Η ύπαρξη μεγάλου αριθμού μεταναστών και η απειλή προώθησης και άλλων θέτει μονίμως σοβαρά προβλήματα για την εσωτερική ασφάλεια, αλλά σε περίπτωση οποιουδήποτε επιπέδου σύρραξης ανεβάζει τις απειλές σε άλλα επίπεδα.

Ανάμεσα στους εδώ μετανάστες, υπάρχουν στελέχη τρομοκρατικών οργανώσεων (τις οποίες συνεπικουρούν ως γνωστόν οι τουρκικές υπηρεσίες) αλλά και Τούρκοι πράκτορες και στρατιωτικοί, οι οποίοι θα δράσουν με σκοπό την παρακώλυση των ελληνικών δυνάμεων, την κατάδειξη στόχων, την παρακολούθηση κινήσεων, αλλά και την σπορά χάους στα μετόπισθεν, χωρίς να αποκλείονται οι δολοφονίες στρατιωτικών και πολιτικών στελεχών.

Μέχρι στιγμής, οι ελληνικές δυνάμεις έχουν κάνει τα αδύνατα δυνατά για να αποτρέψουν περισσότερες διεισδύσεις μεταναστών. Αλλά οι Τούρκοι δεν έχουν πει την τελευταία τους λέξη. Αναμένεται να δούμε πώς θα κινηθεί από εδώ και εμπρός ο σουλτάνος, αλλά και αν η Ευρώπη είναι έτοιμη, μετά και τα επεισόδια στα σύνορα Ισπανίας-Μαρόκου, να δει ότι μετατροπή των μεταναστών σε όπλο δεν κάνει μόνο ο Λουκασένκο. Αυτό απλά προσπαθεί να μιμηθεί τον εκ Τουρκίας δάσκαλό του.