Συστημικά κι αντισυστημικά κόμματα – Η ρετσινιά του λαϊκισμού

Στο διάστημα των τελευταίων 20 περίπου ετών έκαναν την εμφάνισή τους στον πολιτικό περίγυρο της  Ευρώπης, και όχι μόνο, νέα κόμματα με χαρακτηριστικά που διαφέρουν ουσιαστικά των αντίστοιχων συστημικών, δεξιών, κεντρώων και αριστερών. Η νέα αυτή τάση στην Ευρώπη καταγράφεται μετά το πέρας της χρηματοοικονομικής κρίσης του 2008. Αρχικά ως βραδεία ανακατάταξη των χαρακτηριστικών της πολιτικής της φυσιογνωμίας, που στη συνέχεια επιταχύνεται, κάτω από την επίδραση της παγκοσμιοποίησης.

Οι γενεσιουργοί λόγοι δημιουργίας των μη συστημικών πολιτικών κομμάτων είναι, κυρίως η μεσαία τάξη στην Ευρώπη, αυτή που υπέστη εντονότερα τις δυσμενείς συνέπειες της παγκοσμιοποίησης. Ανάμεσα και σε άλλα, τη δραματική ανισοκατανομή του εισοδήματος εναντίον της και προς όφελος της ανώτερης κοινωνικής τάξης, την ανασφάλεια του οικογενειακού εισοδήματος, την υποχώρηση του κράτους-πρόνοιας, τη λαθρομετανάστευση,  την εξασθένιση της δημοκρατίας, αλλά και την προϊούσα αδιαφορία των συστημικών πολιτικών κομμάτων για τις βασικές ανθρωπιστικές  αξίες.

Η αντίδραση της μεσαίας τάξης, αλλά και των αγροτών και εργατών εναντίον της αδιαφορίας, που επέδειξε για την τύχη τους η ΕΕ, ήταν η κυρίαρχη αιτία εγκατάλειψης των συστημικών κομμάτων και η ταυτόχρονη στροφή της προς μη συστημικά, που έγιναν γνωστά και ως λαϊκίστικα. Έντρομη η ΕΕ, και μη διαθέτοντας, προφανώς, αποτελεσματικά μέτρα αντιμετώπισης αυτής της πολιτικής λαίλαπας εναντίον της, κατέφυγε στην ευρεία χρήση χαρακτηρισμών, που αποσκοπούν στο χλευασμό, στον υποβιβασμό, στη γελιοποίηση ή, ακόμη και στην επισήμανση της δήθεν επικινδυνότητας αυτών των νέων και ανερχόμενων πολιτικών κομμάτων.

Μεταξύ των χαρακτηρισμών, που εκτοξεύονται αδιακρίτως εναντίον τους, υπερτερούν αυτοί του “ακροδεξιού”, του “λαϊκίστικου”, του “συντηρητικού”, του “μη προοδευτικού”, του “καθυστερημένου”, αλλά και του “επικίνδυνου για τη δημοκρατία”. Ταυτόχρονα και κατά περίπτωση, η  επίθεση εναντίον τους, από την ΕΕ περιλαμβάνει και την επιβολή κυρώσεων (βλ. Ουγγαρία και Πολωνία).

Οι κατηγορίες εναντίον των νεοσύστατων αυτών πολιτικών κομμάτων εστιάζονται –μεταξύ άλλων– στο ότι το «ποσοστό θρησκευτικής τους πίστης είναι ανώτερο του δέοντος», «ο βαθμός πατριωτισμού τους υπερέχει του αντίστοιχου ανεκτού», κρίνεται «επικίνδυνη η δόση προσκόλλησής τους σε παραδοσιακές αξίες» και πιο συγκεκριμένα στην αξία της κλασικής οικογένειας.

Ταυτόχρονα, στις κατηγορίες αυτές αφήνεται ηθελημένα να πλανάται η διάκριση ανάμεσα σε προοδευτισμό και οπισθοδρομικότητα. Χωρίς περαιτέρω επεξηγήσεις εκλαμβάνεται ωστόσο ως δεδομένο ότι τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα ανήκουν στην κατηγορία των προοδευτικών, ενώ τα μη συστημικά κατατάσσονται συλλήβδην στην κατηγορία των οπισθοδρομικών.

Μη συστημικά κόμματα και στην Ελλάδα

Καθώς, τέτοια κόμματα εμφανίστηκαν πρόσφατα και στην Ελλάδα, επιβάλλεται η αναζήτηση σοβαρότερων ερμηνειών. Και τούτο, επειδή –παρότι έχει ήδη σχηματιστεί ογκώδης βιβλιογραφία σχετικά με το περιεχόμενο και τη φύση των νέων αυτών κομμάτων– οργιάζει η παραπληροφόρηση. Το έντονο ενδιαφέρον για τα νέα αυτά κόμματα οφείλεται στο ότι η απειλή συρρίκνωσης των παραδοσιακών κομμάτων δεν περιορίζεται πια στην παγιοποιημένη κατάληψη της εξουσίας σε Ουγγαρία και Πολωνία.

Πρόσφατα και η Ιταλία έχει κυβέρνηση λαϊκίστικων κομμάτων ενώ υπάρχει σωρεία ενδείξεων ότι επίκειται η αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων και σε Γαλλία, Αυστρία, Ολλανδία, Σουηδία και Φινλανδία, ακόμα και στη Γερμανία. Εν τω μεταξύ, οι συνασπισμοί λαϊκίστικων κομμάτων επηρεάζουν πλέον σημαντικά τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις, στο σύνολο της Ευρώπης.

Οι κατηγορίες εναντίον των λαϊκίστικων κομμάτων

Κατηγορούν συλλήβδην τα λαϊκίστικα κόμμα σαν “ακροδεξιά” και “καθυστερημένα”. Υπενθυμίζω ότι είναι τα παραδοσιακά δεξιά πολιτικά κόμματα που ασπάζονται τον φιλελευθερισμό, τη λιτότητα, την μη παρέμβαση του κράτους στην οικονομία και σε γενικές γραμμές απηχούν την πάγια μακροοικονομική πολιτική της ΕΕ. Ενώ, αντιθέτως, τα λεγόμενα λαϊκίστικα κόμματα υιοθετούν παρεμβατική πολιτική υπέρ των οικονομικώς ασθενέστερων.

Τα λαϊκίστικα κόμματα είναι θεωρητικά και δεξιάς και αριστερής κατεύθυνσης παρότι η κλασική αυτή διάκριση έχει ατονήσει. Οι διαφορές μεταξύ τους είναι ελάχιστες και αναφέρονται κυρίως στη μεταναστευτική πολιτική. Στην πορεία φαίνεται να έχουν επικρατήσει τα λαϊκίστικα δεξιάς κατεύθυνσης, πιθανότατα επειδή τα αριστερού προσανατολισμού κόμματα αποδείχθηκαν αναποτελεσματικά στο μακρύ διάστημα της παγκοσμιοποίησης.

Το σύνολο των μη συστημικών κομμάτων στρέφεται εναντίον της ελίτ, απευθύνεται στο παρεμβατικό κράτος, προκειμένου να υλοποιήσει την ανακατανομή των εισοδημάτων, δηλώνει εναντίον της λιτότητας και του ακραίας μορφής φιλελευθερισμού και γενικώς είναι υπέρ του κράτους-έθνους και των βασικών αξιών της ζωής. Δηλαδή, τα νέα αυτά κόμματα στρέφονται εναντίον της ευρωπαϊκής πολιτικής, η οποία δεν νοείται προοδευτική, σε αντίθεση με αυτήν των μη συστημικών κομμάτων.

Συνεπώς, είναι αβάσιμες οι, ωστόσο, γενικευμένες κατηγορίες των παραδοσιακών κομμάτων, εναντίον των μη συστημικών, όταν αναφέρονται στις προγραμματικές τους προτιμήσεις. Εν κατακλείδι, οι έωλες αυτές κατηγορίες εναντίον των ανερχόμενων νέων πολιτικών κομμάτων,  εξυφαίνονται και υποστηρίζονται από τα έντρομα παραδοσιακά κόμματα, επειδή εκθρονίζονται  σταδιακά από τα μη μη συστημικά.

Τί δείχνουν πρόσφατες έρευνες

Εκτός από την γενικευμένη κατηγορία ότι είναι συλλήβδην ακροδεξιά και συντηρητικής απόκλισης, τα μη συστημικά κόμματα βαρύνονται και με τη ρετσινιά ότι βλάπτουν τη δημοκρατία. Η μομφή αυτή, ωστόσο, δεν αντέχει στην κριτική. Ακολουθούν μερικά από τα αποτελέσματα πρόσφατων ερευνών που αφορούν τη δημοκρατία:

• Μεταξύ 17 αναπτυγμένων χωρών στην υφήλιο, η Ελλάδα εμφανίζεται με το υψηλότερο ποσοστό μη ικανοποίησης του λαού της από την εφαρμοζόμενη δημοκρατία (68%), ενώ αντίστοιχα το μικρότερο ποσοστό (17%) αφορά στη Σιγκαπούρη.
• Στο διάστημα των τελευταίων 15 ετών η δημοκρατία επιδεινώθηκε σε 73 χώρες της υφηλίου, ενώ βελτιώθηκε μόνο σε 28.
• Στις ΗΠΑ το 40% των Ρεπουμπλικάνων πιστεύουν ότι, κάτω από ορισμένες συνθήκες, είναι νόμιμη η άσκηση βίας εναντίον της κυβέρνησης.
• Η δημοκρατία είναι σε υποχώρηση στις μισές από τις δημοκρατικές χώρες της υφηλίου. Στην Ευρώπη, το 46% των δημοκρατιών υφίσταται διάβρωση τα τελευταία πέντε χρόνια.
• Συνοπτικά, μόνον 6,4% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε συνθήκες πλήρους δημοκρατίας, ενώ το 39,3% σε ελαττωματική δημοκρατία και το 17,2% σε υβριδική. Ενώ το υπόλοιπο 37,1% του παγκόσμιου πληθυσμού διαβιώνει σε καθεστώτα αυταρχικά.

Θεωρητικά, η δημοκρατία αποτελεί τον άριστο τρόπο διακυβέρνησης μιας χώρας. Δυστυχώς, όμως, τις τελευταίες δεκαετίες βρίσκεται σε υποχώρηση και ενίοτε υπό διωγμό. Πρόκειται για μια από τις πολυάριθμες συνέπειες της παρακμής της Δύσης. Και η κυρίως υπεύθυνη για την κακοποίηση της δημοκρατίας δεν είναι η ανάπτυξη των μη συστημικών κομμάτων, όπως επιχειρούν να υποστηρίξουν τα συστημικά κόμματα, αλλά γενικότερες εξελίξεις, που ανατρέπουν το status quo στον πλανήτη μας. Συμπερασματικά, δεν είναι διόλου σίγουρο ότι οι συνέπειες της διακυβέρνησης των λαϊκίστικων κομμάτων θα είναι δυσμενέστερες για τους λαούς, σε σύγκριση με αυτές των συστημικών.