Το chickengame μεταξύ υπερδυνάμεων οδηγεί σε μετωπική…

Ο πρώτος γύρος των διαπραγματεύσεων Ρωσίας και Ουκρανίας ολοκληρώθηκε στη Λευκορωσία. Οι δυο πλευρές ανανέωσαν το ραντεβού, χωρίς να το προσδιορίσουν. Ας μην τρέφουμε αυταπάτες. Η βασική διαπραγμάτευση διεξάγεται μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ. Τόσο η Ουκρανία, όσο και η ΕE, είναι συντεταγμένες πίσω από την Ουάσιγκτον. Αυτό που δεν γίνεται όμως επαρκώς κατανοητό στην πολωμένη, ως συνήθως, δημόσια συζήτηση –όχι μόνο στην Ελλάδα– είναι άλλο: Με τις δυο πλευρές να ξεχειλίζουν από τεστοστερόνη, το ενδεχόμενο να διαμορφωθούν συνθήκες που θα οδηγήσουν σε ραγδαία κλιμάκωση είναι υπαρκτό και δυνητικά εξαιρετικά θανατηφόρο.

Το βασικό ζητούμενο είναι να υπάρξουν πρόσωπα με επιρροή, γνώση και συναίσθηση, που θα μπορέσουν να ελέγξουν την κατάσταση, προτού μετατραπεί σε ένα “chickengame” χωρίς επιστροφή. Είναι το παίγνιο όπου δυο οδηγοί, ο ένας απέναντι στον άλλον με διαρκώς αυξανόμενη ταχύτητα, προσπαθούν ο ένας να πείσει τον άλλον να κάνει στην άκρη για να αποφύγει την επερχόμενη μετωπική σύγκρουση. Για να πείσει ο ένας τον άλλο να στρίψει ορμάει μετωπικά με “τρέλα” ώστε να στείλει το μήνυμα στον άλλο ότι είναι αποφασισμένος και να συγκρουστεί.

Στην περίπτωσή μας, όμως, το παίγνιο αυτό ενδέχεται να οδηγήσει σε εξαιρετικά φονικό αποτέλεσμα. Διότι εάν οι δύο ηγεσίες έχουν “κλειδώσει” διανοητικά-πολιτικά ότι δεν πρόκειται να επιδείξουν αδυναμία, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι η μετωπική σύγκρουση. Υπενθυμίζουμε ότι αυτό το σχήμα και στις ανθρώπινες και στις διακρατικές σχέσεις, η διαρκής κλιμάκωση μπορεί να οδηγήσει σε αδιανόητες υπό φυσιολογικές συνθήκες κινήσεις.

“Είναι τρελοί”, θα σχολίαζαν οι περισσότεροι εάν βρίσκονταν αντιμέτωποι με μια τέτοια κατάσταση. Η απάντηση είναι πως δεν πρόκειται για τρέλα, αλλά για αυτοδέσμευση σε μία αυτόματη κλιμάκωση, η οποία δεν αφήνει περιθώριο υποχώρησης και συμβιβασμού. Τί γίνεται, όμως, αν και οι δυο είναι εξίσου αποφασισμένοι; Μήπως τελικά θα πέσουν στο τέλος θύματα της αποφασιστικότητάς τους; Κι αν πρόκειται για δύο οδηγούς αυτοκινήτων θα έχουμε μία θανατηφόρα σύγκρουση. Εάν, όμως, έχουν ηγέτες υπερδυνάμεων μπορεί να έχουμε μία γενικευμένη καταστροφική σύρραξη.

Επικίνδυνο chicken game Δύσης-Ρωσίας

Αρκετά, όμως, με τις θεωρίες. Είναι προφανές ότι οι ηγεσίες της Δύσης και της Ρωσίας έχουν ήδη εμπλακεί σ’ αυτό το σπιράλ κλιμάκωσης, σε μια διαδικασία διαρκούς αύξησης του κόστους για τον αντίπαλο, η οποία εάν δεν ελεγχθεί οδηγεί αναπόφευκτα σε σύγκρουση. Η χρήση, μάλιστα, διαφορετικών “εργαλείων” κλιμάκωσης από τη μία και την άλλη πλευρά αυξάνει θεαματικά την αβεβαιότητα, όσο αυξάνεται το κόστος.

Η Δύση χρησιμοποιεί το οικονομικό εργαλείο και η Ρωσία το στρατιωτικό. Καθώς το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό από τη Δύση, η Δύση καλύπτει με αυτό το όπλο την απροθυμία της για απευθείας στρατιωτική εμπλοκή. Είναι νωπές, εξάλλου, οι αμερικανικές αποτυχίες σε Ιράκ, Αφγανιστάν και Συρία. Από την άλλη, η Ρωσία που είναι ευάλωτη οικονομικά, στηρίζει τη στρατηγική της στη στρατιωτική ισχύ.

Μπορεί να υστερεί τεχνολογικά στη μεγάλη πλειοψηφία των επιμέρους τομέων, αλλά αυτό, πέραν ενός σημείου, καθίσταται αδιάφορο. Πέραν του πυρηνικού οπλοστασίου, διαθέτει σε κάποιους τομείς εξαιρετικά φονικά οπλικά συστήματα για τα οποία δεν υπάρχει αξιόπιστη άμυνα (π.χ. πολυηχητικούς / hypersonic πυραύλους). Αυτό στρατηγικά καθιστά αδιάφορη και τη σύγκριση του τεχνολογικού επιπέδου ανάμεσα στους αντιπάλους.

Κατά συνέπεια, η φάση στην οποία έχει περάσει η σύγκρουση στην Ουκρανία πρέπει να προσεχθεί πολύ εκατέρωθεν. Τα επιτελεία σε Ουάσιγκτον και Μόσχα έχουν τη στρατηγική παιδεία και τη συναίσθηση των κινδύνων μιας πιθανής εμπλοκής που θα προκύψει από μια ανεξέλεγκτη κλιμάκωση; Μάλλον, αλλά υπάρχουν συστημικά στερεότυπα που αλλοιώνουν επικίνδυνα την ορθολογική ανάγνωση του αντιπάλου.

Κατηγορίες εκατέρωθεν

“Ο Πούτιν είναι τρελός και μεγαλομανής, είναι ο νέος Χίτλερ που θέλει να καταλάβει όλη της Ευρώπη με την Ουκρανία να είναι το πρώτο βήμα, το σύστημά του είναι διεφθαρμένο και κλεπτοκρατικό, δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε”, πιστεύουν αρκετοί σε Ουάσιγκτον και Βρυξέλλες, εκλογικεύοντας και αφομοιώνοντας οι ίδιοι την προπαγάνδα τους.

“Κύκλοι των Δημοκρατικών κυρίως, απεργάζονται εδώ και δεκαετίες τη διάλυση της Ρωσίας και την υπονομεύουν συστηματικά, το δε ΝΑΤΟ μας κορόιδεψε και έφτασε στα σύνορά μας, ο Μπάιντεν πολύ περισσότερο από άλλους προέδρους δεν ελέγχει το σύστημα που χειραγωγεί τη διαδικασία, θέλουν ξανά Ψυχρό Πόλεμο, οι Δημοκρατικοί ευθύνονται για τις επαναστάσεις στα αραβικά κράτη και το φλερτάρισμα με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα”, πιστεύουν αρκετοί στη Μόσχα.

Αρκετά εκ των εκατέρωθεν πεποιθήσεων μπορεί να είναι βάσιμες. Άλλο είναι όμως να αντιμετωπίζεις ως σύνολο αυτές τις κατηγορίες κι άλλο μία προς μία. Αν δεν κοιτάξεις τις λεπτομέρειες και εγκλωβίσεις τη θεώρησή σου στο σύνολο, καταστρέφεται η δυνατότητα ελέγχου της κρίσης. Όταν ο Πούτιν αγωνίζεται να μη βρεθεί με το ΝΑΤΟ στην “αυλή” του, όταν η Ρωσία αιμορραγεί οικονομικά και από την εισβολή στην Ουκρανία και από τις κυρώσεις, πώς θα εμπλακεί σε νέες κατακτήσεις;

Πριν σκεφτεί οποιοσδήποτε την προσάρτηση της Κριμαίας, ας ανοίξει πρώτα έναν χάρτη για να δει τι θα ήταν η Ρωσία στη Μαύρη Θάλασσα χωρίς την Κριμαία από στρατηγικής απόψεως, πέραν των ιστορικών καταβολών. Μήπως κάτι παρόμοιο δεν εξηγεί και την επιδίωξη της Μόσχας η Ουκρανία να μετατραπεί σε ουδέτερη χώρα, σε κράτος-μαξιλάρι;

Υστερία για τα ρωσικά ΜΜΕ

Εν ολίγοις, οι ηγεσίες και στις δύο όχθες οφείλουν να πατήσουν φρένο προτού η ανθρωπότητα μπει στον δρόμο της καταστροφής. Πόσο λογικό είναι μια αντιπαράθεση, η οποία θα είχε ελεγχθεί εάν το ΝΑΤΟ είχε δεσμευθεί ότι δεν θα επεκταθεί στην Ουκρανία, να απειλεί την ανθρωπότητα με πυρηνικό πόλεμο; Είναι ένα σενάριο που το έχουμε εξορίσει από τη δημόσια συζήτηση, αλλά που είναι πιθανότερο από όσο νομίζουμε. Και κάθε μέρα που περνά με το επίπεδο της συνεννόησης να επιδεινώνεται, γίνεται πιο πιθανό.

Μπορεί η απαγόρευση του RussiaToday και του Sputnik στη Δύση να δικαιολογείται με το επιχείρημα ότι διαδίδουν fake news. Όμως, μήπως η άλλη πλευρά μεταδίδει, δια των ΜΜΕ, μόνο αλήθειες; Όταν εξελίσσεται μία σύγκρουση παράλληλα εξελίσσεται και ο πόλεμος της προπαγάνδας, ο οποίος έχει μισές αλήθειες και fake news. Μήπως, λοιπόν, τέτοιες απαγορεύσεις καλλιεργούν τον φανατισμό στις κοινωνίες, αντί μία κριτικής προσέγγισης; Μήπως και εδώ πέφτουμε στην παγίδα “άσπρο-μαύρο” κι όχι στο φάσμα των γκρι που είναι η πραγματική ζωή; Και επιτέλους, όταν η Δύση έχει την απόλυτη κυριαρχία στο επίπεδο της επικοινωνίας, έχει λόγο να φοβάται δύο ρωσικά ΜΜΕ με μάλλον περιθωριακή επιρροή στις δυτικές κοινωνίες;