Το “δόγμα Μητσοτάκη” και η σχέση κομματικού-εθνικού συμφέροντος

Το σημείο αυτό της ομιλίας Μητσοτάκη έχει ως εξής: «Νομίζω ότι κανείς υπουργός δεν θέλει ή δεν πρέπει να βλέπει το υπουργείο του ως ένα προσωπικό βασίλειο. Όπως και κανείς βουλευτής –και επιτρέψτε μου να το πω πράγματι όπως το αισθάνομαι– δεν μπορεί να θεωρεί τον σταυρό προτίμησης, την επιλογή των πολιτών στο πρόσωπό του, ισχυρότερο από το σύμβολο του κόμματος το οποίο τον εξέλεξε. Γιατί, πρώτα και πάνω απ’ όλα, μας δεσμεύουν το πρόγραμμά μας και οι αξίες μας. Οι ατομικές επιδιώξεις έπονται».

Ομολογώ ότι ούτε την ταπεινότητά μου θα προκαλούσε σήμερα το παραπάνω επίμαχο σημείο, καθώς δεν είμαι συνταγματολόγος, αλλά δημοσιογράφος που ως φοιτητής διδάχθηκα Συνταγματικό Δίκαιο από διαπρεπείς καθηγητές-συνταγματολόγους στις αρχές της δεκαετίας του 1960, όταν κυρίαρχη πολιτική σύγκρουση ήταν η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και η δημοκρατική αρχή, η οποία εκδηλωνόταν με το γνωστό στους παλαιότερους ερώτημα, “ποιος κυβερνά τον τόπο, ο βασιλιάς ή ο λαός”.

Όλα αυτά μού τα θύμισε πριν από δέκα χρόνια ο διαπρεπής καθηγητής του ΑΠΘ Αντώνης Μανιτάκης με εισήγησή του (Ιούνιος 2015) στην οποία διερεύνησε, με βάση τη διδασκαλία του Μάνεση, αν η αποκαλούμενη “λαϊκή εντολή”, έτσι όπως εννοείται από όσους την επικαλούνται, βρίσκει συνταγματικό έρεισμα στις θεμελιώδεις συνταγματικές αρχές, της λαϊκής κυριαρχίας και στην αντιπροσωπευτική αρχή. Η θέση του συγγραφέα είναι ότι «το δόγμα της λαϊκής εντολής, χωρίς να αντιστρατεύεται το Σύνταγμα δεν εναρμονίζεται με το κλασικό νόημα της πολιτικής αντιπροσώπευσης του λαού. Συνιστά απλώς μια πολιτική παραφθορά του».

Μάλιστα, ο Μανιτάκης ολοκληρώνει την εισήγησή του τονίζοντας με απογοήτευση: «Ο Μάνεσης δεν πρόλαβε να δει και ίσως ευτυχώς τον εκφυλισμό και την παρακμή της μεταπολιτευτικής περιόδου. Δεν πρόλαβε να δει τη μετάπτωση της λαϊκής κυριαρχίας σε επιτακτική “κομματο-λαϊκίστικη” εντολή ούτε την παραφθορά της αντιπροσωπευτικής σχέσης από σχέση αντιπροσώπευσης του λαού… σε μια πελατειακή σχέση κομματο-προσωπικής πολιτικής συναλλαγής».

Το “δόγμα” Μητσοτάκη

Σημειώνω ότι ο Μανιτάκης στάθηκε και ασχολήθηκε «με μία μόνο εκδήλωση στρέβλωσής της, παρμένη –όπως τόνισε– από την πρόσφατη κυβερνητική εμπειρία της πολιτικής αλλαγής της 25ης Ιανουαρίου 2015», η οποία, πρόσθεσε, «αφορά την πολιτική υποκατάσταση της αντιπροσωπευτικής αρχής… από μία σχέση “επιτακτικής εντολής” των ψηφοφόρων του πλειοψηφήσαντος κόμματος προς τους εκλεγμένους βουλευτές του».

Υπενθυμίζω ότι η αναφορά αυτή γίνεται για τις γνωστές “κωλοτούμπες” του τότε πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα. Σχολίασε ως εξής: «Μια εντολή που αναλύεται στην πράξη στην πολιτική υποχρέωση εφαρμογής πάση θυσία του προεκλογικού προγράμματος του κόμματος, ακόμη και αν η κυβερνητική πλειοψηφία κρίνει ότι η πιστή τήρησή του μπορεί να μην υπηρετεί το κοινό καλό του λαού ούτε και τα μακροπρόθεσμα, τα γενικότερα συμφέροντα της χώρας. Και διερωτάται κανείς, ακόμη και αν με την τήρηση των προεκλογικών υποσχέσεων διακυβεύεται η κρατική και διεθνής υπόσταση της ίδιας της χώρας… ακόμη και τότε η εκπλήρωση του προεκλογικού κομματικού προγράμματος υπερέχει του γενικότερου συμφέροντος;».

Δεν γνωρίζω αν ο Μανιτάκης διάβασε αυτό το νέο, σε πείσμα του “οπλοστασίου των δημοκρατικών ιδεωδών” του Μάνεση, “δόγμα Μητσοτάκη”. Πάντως, θα τον παρακαλούσα να σχολίαζε το παραπάνω σημείο ομιλίας του πρωθυπουργού, με βάση τη διδασκαλία του Μάνεση και να επιβεβαίωνε την παραπάνω άποψή μου ότι κι αυτό συνιστά παραφθορά-παραμόρφωση της λαϊκής κυριαρχίας και της δημοκρατικής αρχής. Όμως, ας μού επιτρέψει να παραθέσω μερικά αποσπάσματα από την εμπνευσμένη παραπάνω εισήγησή του, που αφορούν τις δύο παραπάνω αρχές, οι οποίες, όπως τονίζει, αποτελούσαν «ίσως το πιο επεξεργασμένο θέμα που ο Αριστόβουλος Μάνεσης έχει πραγματευτεί στις ‘Εγγυήσεις τηρήσεως του Συντάγματος».

Στη συνέχεια, παραθέτω μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα για τους βουλευτές, το κόμμα, το έθνος και τον λαό στην περίοδο της Μεταπολίτευσης, κατά την οποία, όπως με απογοήτευση επισημαίνει, «η δημοκρατική αρχή και ειδικά η λαϊκή κυριαρχία γνώρισαν δύο χαρακτηριστικές εφαρμογές και αντίστοιχες ερμηνευτικές αναγνώσεις, εκείνη του πλειοψηφικού κοινοβουλευτισμού, ή με όρους αξιολογικούς… εκείνη της αλαζονικής-μονοκομματικής εφαρμογής της, που αποκλήθηκε κάποτε τυραννία της πλειοψηφίας».

Δεν προέχει το συμφέρον του κόμματος!

Όπως αναφέρει ο Μανιτάκης «το δίλημμα σε μια τέτοια περίπτωση της Κυβέρνησης… είναι δεινό, βασανιστικό για την ίδια, αλλά και για την χώρα. Από την μία μεριά η αδήριτη οικονομική και διεθνής πραγματικότητα επιτάσσει, ενδεχομένως, την προσαρμογή και αθέτηση εν μέρει του κυβερνητικού προγράμματος. Και από την άλλη η πολιτική και κομματική ηθική επιβάλλει… τήρηση των υποσχέσεων. Αλήθεια τι προέχει σε αυτήν περίπτωση;…

»Με καθαρά πολιτικούς όρους αλλά και από την σκοπιά της δημοκρατικής αρχής, που αποτελεί το θεμέλιο του πολιτεύματός μας, το δίλημμα φαίνεται πως είναι πλασματικό. Διότι δεν μπορεί να υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι παντού και πάντα προέχει και πρέπει να προέχει το γενικότερο μακροπρόθεσμο συμφέρον της χώρας… Άλλωστε η Κυβέρνηση κυβερνά στο όνομα και για λογαριασμό ολόκληρου του λαού και όχι μιας μερίδας του και μάλιστα των ψηφοφόρων της»…

Στο ίδιο συμπέρασμα θα καταλήγαμε, όμως, και αν εξετάζαμε το δίλημμα από την κανονιστική σκοπιά του Συντάγματος. Αυτό το αυτονόητο δηλώνουν και επιβάλλουν η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, σε συνδυασμό με την αντιπροσωπευτική αρχή. Σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ.3 Σ. όλες οι κρατικές εξουσίες δεν προέρχονται απλώς από τον λαό, ούτε απλώς στηρίζονται στη βούλησή του και κυβερνούν με την συναίνεσή του, «υπάρχουν επί πλέον υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα». Υπάρχουν για τον λαό και το Έθνος.

Συνήθως οι πολιτικοί, οι κυβερνήτες και θεωρητικοί στέκονται στο πρώτο, στην λαϊκή προέλευση όλων των εξουσιών και λησμονούν ή υποτιμούν τους άλλους δύο όρους της συνταγματικής προσταγής, ότι οι εξουσίες και πρώτη από όλες η κυβερνητική δεν υπάρχει για τον εαυτό της ούτε για τους οπαδούς της, αλλά για τον Λαό και το Έθνος και επί πλέον ότι η άσκηση της εξουσίας τους υπόκειται στο Σύνταγμα και εκδηλώνεται πάντα εντός του.

Το Σύνταγμα επομένως εγκαθιδρύει έναν διαρκή κανονιστικό-ζωντανό δεσμό μεταξύ λαού-λαϊκής βούλησης-Κυβέρνησης. Η τελευταία οφείλει να κυβερνά πρώτον, με την λαϊκή συναίνεση, δεύτερον έχοντας την εμπιστοσύνη του Κοινοβουλίου και τρίτον να αποφασίζει πάντα κατά το Σύνταγμα… Αυτό το τελευταίο δεν κουραζόταν να το επαναλαμβάνει ο Μάνεσης: «O λαός ως το ανώτατον όργανον του κράτους δεν είναι κατά κυριολεξίαν κυρίαρχος, αλλά ασκεί ωρισμένας αρμοδιότητας ως συμβαίνει με όλα τα κρατικά όργανα, τα οποία δεν εκφράζουν κρατικήν θέλησιν παρά μόνον εντός των ορίων του Συντάγματος» (Εγγυήσεις, ΙΙ, σ. 88 επ.)

Συντρίβεται το “δόγμα” Μητσοτάκη

Και ως απάντηση στο νεωτεριστικό αντισυνταγματικό “δόγμα Μητσοτάκη” παραθέτω το ακόλουθο σχόλιό του Μανιτάκη: «Είναι αλήθεια, βέβαια, ότι ο βουλευτής επιλέγεται από κάποιο κόμμα, στο οποίο είναι συνήθως πολιτικά ενταγμένος και εκλέγεται από τον λαό με βάση το προεκλογικό-κυβερνητικό πρόγραμμα του, το οποίο δεσμεύεται ηθικοπολιτικά να σέβεται… Η ουσιαστική όμως αυτή δέσμευση του βουλευτή από το πρόγραμμα του κόμματος απέναντι στους ψηφοφόρους του αποτελεί μια προσωπική-ηθικοπολιτική δέσμευσή του…

»Έχει η ίδια τεράστια σημασία σήμερα για το πολιτικό σύστημα που πάσχει από την τραγική έλλειψή της. Δεν μπορεί όμως, ως πρακτική ή ως πραγματικό γεγονός, να θίξει ούτε να αναιρέσει το κλασικό κανονιστικό νόημα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και του αντιπροσωπευτικού συστήματος, που είναι η αντιπροσωπευτική αρχή ή ελεύθερη εντολή. Οι αντιπρόσωποι του λαού τελούν σε σχέση τυπικής-συνταγματικής ανεξαρτησίας από τους εκλογείς, αφού κατά το Σύνταγμα αντιπροσωπεύουν, όπως τονίσαμε, τον λαό συνολικά και κρίνουν και αποφασίζουν στο όνομα και για λογαριασμό του λαού και για τα συμφέροντά του, συνολικά, και όχι για λογαριασμό των ψηφοφόρων τους… Για τον λόγο αυτόν ακριβώς, αποφασίζουν ψηφίζοντας… αδέσμευτα κατά συνείδηση (άρθρο 60 παρ. 1Σ).»

Οι βουλευτές δεν εκλέγονται για να εκπροσωπήσουν κομματικά συμφέροντα, αλλά του λαού! Και ως επιστέγασμα όλων αυτών παραθέτω εν συντομία μερικές ακόμα διδαχές από το παραπάνω “οπλοστάσιο” ιδεωδών του Μάνεση: «Θεμελιώδες, συστατικό γνώρισμα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας είναι η τυπική ανεξαρτησία του βουλευτή από τους εκλογείς του. Αυτό επιβάλει η αντιπροσωπευτική αρχή (οι βουλευτές αντιπροσωπεύουν έθνος και αποφασίζουν κατά συνείδηση), η οποία σαφώς αντιδιαστέλλεται από την επιτακτική εντολή. Ο Μάνεσης γράφει “..δια της ως άνω συνταγματικής διατάξεως αποκλείεται ο θεσμός της επιτακτικής εντολής των εκλογέων προς τον βουλευτή εφόσον ούτος δεν αντιπροσωπεύει μόνον αυτούς αλλά και το Έθνος” (Εγγυήσεις, ΙΙ, 196)».

«Το πρόβλημα ανακύπτει, όταν τα δύο είδη συμφερόντων, παραταξιακό και γενικότερο, συγκρούονται και πρέπει ο βουλευτής και η κυβέρνηση να διαλέξουν ανάμεσα στα δύο… Και το νοσηρό αυτό σύμπτωμα γίνεται εξόχως ανησυχητικό, όταν υπάρχουν σήμερα υπουργοί ή βουλευτές, που δικαιολογούν και καμαρώνουν ιδεολογικά για την σχέση αυτή που έχουν ή είχαν με τους ψηφοφόρους πελάτες τους στην επαγγελματική τους ζωή… Όχι μόνον αρνούνται να δουν την στρέβλωση που υφίσταται η αντιπροσωπευτική μας δημοκρατία από τις πελατειακές σχέσεις, αλλά επί πλέον σπεύδουν να χαρακτηρίσουν την συμπεριφορά τους ως συνταγματική θεμιτή(!) αφού, όπως ισχυρίζονται, παραμένουν συνεπείς με  τις προεκλογικές υποσχέσεις του κόμματός τους… Αν αυτό δεν είναι στρέβλωση και εκφυλιστικό σύμπτωμα της αντιπροσωπευτικής αρχής για χάρη παραταξιακών ή συντεχνιακών συμφερόντων… τότε τι άλλο είναι;».

Υπενθυμίζοντας γνωστά συνθήματα του Ανδρέα Παπανδρέου αναφέρει τα εξής: «Τα πρώτα έντονα σημάδια της ταύτισης της λαϊκής κυριαρχίας με τον πολιτικό λαϊκισμό αλλά και με την μονοκομματική τυραννία της πλειοψηφίας τα γνωρίσαμε… στους λόγους του Ανδρέα Παπανδρέου. Συνθήματα, όπως ο “λαός κυρίαρχος”, η “Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες”, ο “λαός είναι θεσμός” και άλλα παρόμοια αποτύπωναν λαϊκώ τω τρόπω… την κοινωνιολογική πρόσληψη της λαϊκής κυριαρχίας που είχε επικρατήσει τότε την δεκαετία του ’80 και του ’90 και προδίκαζε… αυτού που ζούμε εν μέρει ως μετεξέλιξη ή μοιραία κατάληξη σήμερα».