Το στρατηγικό αδιέξοδο της Ευρώπης και οι σιωπές του Ντράγκι

Η κριτική του πρώην επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) και πρωθυπουργού της Ιταλίας, Μάριο Ντράγκι, δεν φείδεται αιχμών:

• Αποδεχτήκαμε τους δασμούς που επιβλήθηκαν από το μεγαλύτερο εμπορικό μας εταίρο και σύμμαχο
• Πιεστήκαμε από τον ίδιο σύμμαχο να αυξήσουμε τις στρατιωτικές δαπάνες – μια απόφαση που θα έπρεπε ίσως να έχουμε πάρει έτσι κι αλλιώς, αλλά με μορφές και τρόπους, που θα ανταποκρίνονταν περισσότερο στο συμφέρον μας
• Η Ευρώπη έμεινε αδρανής, καθώς βομβαρδίζονταν πυρηνικές εγκαταστάσεις στο Ιράν και η σφαγή στη Γάζα εντεινόταν
• Η ΕΕ έχει μέχρι σήμερα μόνο περιθωριακό ρόλο στις διαπραγματεύσεις [για την Ουκρανία]

Ο Ντράγκι αποδίδει το αδιέξοδο της ΕΕ στο γεγονός ότι «εκεί που υπήρχε κάποτε σεβασμός των κανόνων τώρα έχουμε τη χρήση στρατιωτικής βίας και οικονομικής δύναμης για την προστασία συμφερόντων… ΗΠΑ και Κίνα χρησιμοποιούν ανοιχτά τον έλεγχο σε πόρους και τεχνολογίες για να αποσπάσουν παραχωρήσεις… Η ΕΕ αναπτύχθηκε κατά τη νεοφιλελεύθερη φάση που χαρακτηριζόταν από την πίστη στο ελεύθερο εμπόριο και τις ανοιχτές αγορές, την κοινή δέσμευση σε πολυμερείς κανόνες και τη μείωση του ρόλου του κράτους… Η ΕΕ θα λειτουργούσε ως ρυθμιστής και διαιτητής αποφεύγοντας το σκληρό ζήτημα της πολιτικής ενοποίησης… Αυτός ο κόσμος έχει τελειώσει».

Γιατί απέτυχε η ΕΕ;

Ωστόσο, ο Ντράγκι επισημαίνει επίσης ότι «η οικονομική μεγέθυνση στην Ευρώπη ήταν πολύ χαμηλότερη από ό,τι στον υπόλοιπο πλανήτη τα τελευταία τριάντα χρόνια». Που σημαίνει ότι η οικονομική υποχώρηση της Ευρώπης προηγείται των σημερινών αλλαγών που περιγράφει ο Ντράγκι. Συνεπώς, αποφεύγει να θέσει και να απαντήσει το ερώτημα γιατί απέτυχε η ΕΕ πολύ πριν ο παλιός κόσμος τελειώσει. Η κρίση του 2008 ήταν μόνο το σημείο καμπής. Αυτή είναι η μια σιωπή Ντράγκι.

Το μια από τα ίδια δεν θα δώσει λύση

Υποστηρίζει ότι «για χρόνια η ΕΕ πίστευε ότι η οικονομική της διάσταση με τα 450 εκατομμύρια καταναλωτές θα προσέδιδε από μόνη της γεωπολιτική ισχύ και πλεονέκτημα στις διεθνείς εμπορικές σχέσεις. Θα θυμόμαστε το 2025 ως το έτος που αυτή η αυταπάτη εξατμίστηκε».

Όμως όλα όσα προτείνει είναι η παραπέρα εμβάθυνση της οικονομικής ενοποίησης και μεγάλες ενωσιακές επενδύσεις σε τομείς τεχνολογίας. «Η Ενιαία Αγορά αποφασίστηκε πριν σαράντα χρόνια, κι όμως παραμένουν σημαντικά εμπόδια στο εμπόριο εντός της Ευρώπης. Η απομάκρυνσή τους θα είχε σημαντικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη της Ευρώπης… Πρέπει να αξιοποιήσουμε πλήρως την ευρωπαϊκή διάσταση σε δυο κατευθύνσεις: εσωτερική αγορά και τεχνολογία… Η ΕΕ πρέπει να προχωρήσει σε νέες μορφές ενοποίησης».

Αν σαράντα χρόνια ανάπτυξης μιας τεράστιας ενιαίας αγοράς δεν «προσέδωσε στην ΕΕ γεωπολιτική ισχύ και πλεονέκτημα στις διεθνείς εμπορικές σχέσεις», γιατί αυτό θα γίνει τώρα, απλώς εντείνοντας οικονομικές πολιτικές στην ίδια κατεύθυνση; Οι προτάσεις Ντράγκι αποσκοπούν σε μεγαλύτερη οικονομική αποτελεσματικότητα και μόνον: πώς ακριβώς θα εξοπλίσουν μια Ευρώπη που «δεν είναι εξοπλισμένη σε ένα κόσμο που η γεωοικονομία, η ασφάλεια και η σταθερότητα των εφοδιαστικών πηγών παρά η αποτελεσματικότητα, διαμορφώνουν τις διεθνείς εμπορικές σχέσεις»; Αυτή είναι η δεύτερη σιωπή Ντράγκι.

Απληστία υπήρχε με ταμπέλα το “ευρωπαϊκό όραμα”

Υπάρχουν και άλλες σιωπές και αντιφάσεις Ντράγκι. Η πιο εκκωφαντική αφορά τη διαχρονική ευθυγράμμιση/υπόκλιση στις ΗΠΑ, και ειδικά την ολέθρια συστράτευση στην επέκταση του ΝΑΤΟ και ρήξη με τη Ρωσία. Την ίδια στιγμή που ως γνήσιος εκφραστής του νέου ευρωπαϊκού πατριωτισμού επισημαίνει πως η «υπερβολική εξάρτηση έχει γίνει ασύμβατη με την κυριαρχία πάνω στο μέλλον μας», κάνει πως δεν βλέπει αυτό, που διαπιστώνει ακόμη και το αμερικανικό Council on Foreign Relations: «Ενώ στη δεκαετία του 2000 και του 2010 οι Ευρωπαίοι ανέθεσαν τις ενεργειακές τους ανάγκες στη Ρωσία, την ασφάλειά τους στις ΗΠΑ και την ανάπτυξή τους στην Κίνα, σήμερα εξαρτώνται από τις ΗΠΑ και για τα τρία» (Matthias Matthijs 25/7/2025).

Είναι αναληθές ότι η ΕΕ σχεδίασε την αρχιτεκτονική της πάνω στην αυταπάτη ότι η οικονομική της διάσταση θα προσέδιδε γεωπολιτική ισχύ. Καμιά αυταπάτη δεν υπήρξε. Υπήρξε απλώς αδιαφορία μπροστά στα υπερκέρδη, που εξασφάλιζε σε μια υπερταχύτητα των πολύ μεγάλων επιχειρήσεων και τραπεζών η ενιαία εσωτερική αγορά, και στην καλύτερη περίπτωση η εξασφάλιση στις διεθνείς εμπορικές σχέσεις των πιο ισχυρών οικονομιών της Ευρώπης, όχι της ευρωπαϊκής οικονομίας.

Με τον τρόπο αυτό όχι μόνο προεξοφλούσε τον πολιτικό νανισμό, αλλά δεν λειτουργούσε καν ως οικονομικός γίγαντας (βλ. SLpress 19/3). Όταν η Γερμανία διαπραγματεύεται με την Κίνα, διαπραγματεύεται μια εσωτερική αγορά 450 εκατομμυρίων και όχι μόνο τη γερμανική αγορά (ως εδώ είναι γίγαντας), αλλά για το όφελος της Γερμανίας (εδώ δεν είναι). Το ίδιο κάνουν οι ευρωπαίοι αξιωματούχοι και οι ενδοκοινοτικές ρυθμίσεις για όλη την υπερταχύτητα και ορισμένες ισχυρές οικονομίες. Αυτή είναι μια ποιοτική διαφορά με τον καπιταλισμό των ΗΠΑ. Όχι γιατί και εκεί δεν ευνοούνται τα συμφέροντα του ανώτερου 1% (ιδιαίτερα με Τραμπ), αλλά γιατί στρατηγικά κινούνται με ορίζοντα τη θέση της αμερικανικής οικονομίας, κάτι που δεν συμβαίνει με την Ευρώπη.

Όταν η Γερμανία αντάλλασσε την ανοχή των ΗΠΑ στην προμήθεια φτηνής ενέργειας από τη Ρωσία και στην οικονομική της επέκταση, με την συμμετοχή στο τυχοδιωκτικό (για την Ευρώπη) εγχείρημα επέκτασης του ΝΑΤΟ ανατολικά, επίσης δεν ήταν τα “ευρωπαϊκά συμφέροντα” το κριτήριο.

Μήπως το ίδιο έργο δεν είδαμε στην εξευτελιστική συμφωνία με τις ΗΠΑ; Υποτάχτηκαν με ορίζοντα τα ιδιαίτερα μεσοπρόθεσμα συμφέροντα ορισμένων κλάδων και μεγαθηρίων της Ευρώπης και όχι τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα μιας θεωρούμενης ευρωπαϊκής οικονομίας. Ο Καναδάς, σε πολύ δυσχερέστερη αντικειμενικά θέση από την ΕΕ ως προς το πλεονέκτημα των ΗΠΑ απέναντί της, πασχίζει να κρατήσει μια στάση όχι μόνο πιο αξιοπρεπή, αλλά κυρίως πιο στρατηγική.

Θνησιγενές είναι το ίδιο το DNA της ΕΕ

Η απουσία αυτού του στοιχείου στο οικοδόμημα της ΕΕ είναι συγγενές, δομικό χαρακτηριστικό στο DNA της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, που δεν πρόκειται να αλλάξει. Τόσο σε οικονομικό, όσο και σε γεωπολιτικό επίπεδο “η συλλογική ηλιθιότητα της Ευρώπης είναι προϊόν συγκερασμού αντικρουόμενων επιδιώξεων ξεχωριστών ευφυών λογικών παικτών”. Δεν υφίσταται ευφυής παίκτης Ευρώπη, όχι γιατί λείπεται η ευφυία (για την Κάλας δεν παίρνουμε όρκο), αλλά γιατί δεν υφίσταται παίκτης- Ευρώπη με την ουσιώδη έννοια, που είναι όλοι οι άλλοι παγκόσμιοι παίκτες.

Όσο διαρκούσε ο κατά Ντράγκι παλιός κόσμος, η υπερταχύτητα της ΕΕ καλοπέρασε από την ενιαία εσωτερική αγορά των 450 εκατομμυρίων. Το ψητό ήταν τα συμφέροντα της υπερταχύτητας με το “ευρωπαϊκό όραμα” να προορίζεται, κυρίως, για λαϊκή κατανάλωση. Τώρα που σφίγγουν τα λουριά διεθνώς, το μόνο που υπάρχει στο DNA της να κάνει είναι να διατηρήσει ό,τι μπορεί, ξύνοντας κι άλλο τον πάτο του βαρελιού της “ενοποίησης” και προσφεύγοντας σε “φτηνές” λύσεις, όπως η στρατιωτικοποίηση, χωρίς ίχνος στρατηγικής. Εκτός των συνεπειών για τους “από κάτω” και την ευρωπαϊκή περιφέρεια, δεν πρόκειται να βγει από το αδιέξοδο.

Το δεύτερο δομικό στοιχείο είναι η λειτουργία υπό τις φτερούγες των ΗΠΑ. Ενώ το κόστος, πολύ πριν τον Τραμπ, είχε αρχίσει να βαίνει αυξανόμενο έναντι του οφέλους, συμβαίνει το παράδοξο η στροφή της αμερικανικής πολιτικής επί Τραμπ να απαντιέται από την Ευρώπη με ακόμη μεγαλύτερη υπόκλιση. Ο λόγος ήταν και είναι κατά βάση ο ίδιος: η βελτίωση ή διατήρηση θέσεων, με την εύνοια των ΗΠΑ, από τους ισχυρούς της Ευρώπης έναντι των υπολοίπων ισχυρών εντός Ευρώπης, εν απουσία ευρωπαϊκής πολιτικής.

Το τρίτο δομικό στοιχείο είναι η ίδια η ευρωπαϊκή γραφειοκρατία και το ανώτερο προσωπικό πολιτικών συστημάτων, τραπεζών κλπ, των χωρών-μελών και η άρνησή τους να ξεβολευτούν από το αφήγημα (και τα υλικά οφέλη) ενός ψευδεπίγραφου, αδιέξοδου “ευρωπαϊσμού”. Δεν θα πούμε ότι τα κάναμε μαντάρα με τη Ρωσία. Θα τραγουδάμε όλοι μαζί το αμερικανικό ρεφραίν “τι χαζή ήταν η Μέρκελ να εξαρτήσει την Ευρώπη ενεργειακά στη Ρωσία”, λες και το φυσικό αέριο είναι σαν το ίντερνετ, που μπορείς να συνδεθείς σε dt με την άλλη άκρη της Γης ή μέσω Starlink.

Τώρα, που η Ευρώπη εξαρτάται τρισχειρότερα από τις ΗΠΑ για την ενέργεια, την ασφάλεια και την ανάπτυξη κατά το CFR, δεν θα έρθουμε με την ίδια λογική σε απότομη και ολική ρήξη με τις ΗΠΑ, όπως το κάναμε με τη Ρωσία, και ας χρησιμοποιούν οι ΗΠΑ την οικονομική τους δύναμη ενάντια στην Ευρώπη, όπως ο ίδιος ο Ντράγκι αναγνωρίζει. Θα βρούμε να τραγουδάμε κάτι άλλο. Πχ την τρισμέγιστη “ρωσική απειλή”.

Irrelevance

ΗΠΑ και Κίνα αντιμετωπίζουν η μια την άλλη με ορίζοντα τη στρατηγική επικράτησή τους στην ανατολική Ασία ή παγκοσμίως. Ούτε ο Μπάιντεν δεν θα διανοούνταν να θυσιάσει το μεγάλο διακύβευμα με πόντους στο έλασσον του ουκρανικού, παρά μόνο αν το στρίμωγμα της Κίνας για τη βοήθεια στη Ρωσία υπηρετούσε το μεγάλο διακύβευμα. Για την Ευρώπη, δεν της φτάνει η μειονεκτική της θέση στα μεγάλα εμπορικά προβλήματα με την Κίνα, βάζει στη ζυγαριά την ενοχή της Κίνας για το ουκρανικό και επιπλέον πασχίζει να ικανοποιήσει την αμερικανική πολιτική έναντι της Κίνας. Ποιος είναι ένας σίγουρα χαμένος στο τρίγωνο ΗΠΑ-Κίνα-Ευρώπη;

Η Ρωσία έχει σχέσεις με όλο το μη-δυτικό κόσμο, τον οποίο προμηθεύει με φθηνή ενέργεια και τώρα ίσως επανεκκινήσουν οι σχέσεις με ΗΠΑ. Ποιος είναι ένας σίγουρα χαμένος στο τρίγωνο ΗΠΑ-Ρωσία-Ευρώπη; Ποιος ήταν πανθομολογούμενα ένας σίγουρα χαμένος, ήδη, όταν ξεκινούσε ο πόλεμος στην Ουκρανία το 2022;

Η Ευρώπη ακολουθεί σχεδόν τυφλά την πολιτική της “Δημοκρατικής Δύσης”, που καθορίζουν οι ΗΠΑ στο μεγαλύτερο εύρος του μη Δυτικού κόσμου μέχρι τη Βενεζουέλα, το Ιράν, την Παλαιστίνη, απομονώνοντας τον εαυτό της από το Νότο. Οι ΗΠΑ μπορεί να κερδίζουν σε κάποια πεδία από αυτή την πολιτική, αλλά αυτό που κυρίως προσβλέπει η Ευρώπη είναι να μη χάσει τις φτερούγες των ΗΠΑ. Ποιος είναι ένας σίγουρα χαμένος στο τρίγωνο ΗΠΑ-Μη Δυτικός Κόσμος-Ευρώπη;

Ο “παρεξηγημένος” Μπάιντεν, μπορεί να υπολόγιζε λάθος προκαλώντας τη σύγκρουση στην Ουκρανία, αλλά οι ΗΠΑ δεν έχασαν από αυτό, κέρδισαν, και πάνω σε αυτά τα κέρδη έγινε “μάγκας” ο Τραμπ απέναντι στην Ευρώπη. Οι ΗΠΑ έχουν τη μια ή άλλη στρατηγική, είτε κερδίσει είτε χάσει. Η Ευρώπη σε ποιο ακριβώς πεδίο παγκοσμίως έχει στρατηγική, που δεν είναι από χέρι χαμένη;

Η Ευρώπη βυθίζεται στην ασημαντότητα και περιθωριοποίηση (irrelevance). Το επισημαίνουν όλο και περισσότεροι. Η απουσία στρατηγικής διεξόδου και γεωπολιτικού αναπροσανατολισμού σε ένα πλανήτη, που όλοι οι άλλοι παίκτες αναπτύσσουν στρατηγικές και βρίσκονται σε διαρκή αναπροσανατολισμό, καθιστούν τη στρατηγική αυτονομία το πιο σύντομο ανέκδοτο. Ακόμη και Ινδία, με πολύ λιγότερα εφόδια, εννοεί τη δική της στρατηγική αυτονομία με περισσότερη σοβαρότητα.

Στον πολυπολικό κόσμο η ΕΕ δεν διεκδικεί την αυτόνομη θέση ενός ακόμη πόλου, αλλά πασχίζει να διατηρήσει τη θέση που κατείχε ως υποσύστημα της Δύσης, πασχίζοντας να μην απωλέσει η υπερταχύτητα τις απολαβές, ενώ η Δύση υποχωρεί ως σύνολο, αλλά υποβαθμίζεται και η θέση του υποσυστήματος Ευρώπη εντός αυτής, πριν ακόμη τον Τραμπ. Σε αυτή την αντίφαση βρίσκεται και η μεγαλύτερη σιωπή Ντράγκι ως γνήσιου στελέχους του ευρωπαϊκού διευθυντηρίου.