Βιώσιμη, ανάπτυξη, κράτος και παπάντζα!

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν η Ελλάδα εισήλθε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και υιοθέτησε τη συνθήκη του Μάαστριχτ ως ιερό κείμενο, ένα κατεβατό παγκοσμιοποιημένης παπαγαλίας κατέκλυσε τον δημόσιο λόγο. Όροι όπως “βιωσιμότητα”, “ανταγωνιστικότητα”, “καινοτομία” και “πράσινη μετάβαση” δεν εισήχθησαν ως εργαλεία ανάλυσης, αλλά ως σημαίνοντα μιας νέας δογματικής, η οποία απαιτεί όχι κατανόηση, αλλά μίμηση.

Το πολιτικό προσωπικό, ανίκανο να παράγει πρωτότυπη σκέψη, υιοθέτησε αυτό το ιδίωμα με την ευλάβεια του νεοφώτιστου. Τα συστημικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, λειτουργώντας ως ενισχυτές της εξουσίας, το μετέτρεψαν σε καθημερινή λιτανεία. Και εμείς, οι πολίτες, πρώην φορείς μιας γλώσσας πλούσιας σε ιστορική μνήμη και φιλοσοφική σκέψη (αμφιβολία), το ενστερνιστήκαμε ως καλοδιαβασμένοι παπαγάλοι, επαναλαμβάνοντας φράσεις που δεν κατανοούμε, αλλά που μας παρέχουν την ψευδαίσθηση της συμμετοχής σε έναν “σύγχρονο” διάλογο.

Η “βιωσιμότητα” ως άλλοθι του τίποτα

Η λέξη-κλειδί αυτής της γλωσσικής υποταγής είναι η “βιωσιμότητα”. Δεν πρόκειται για έννοια με περιεχόμενο, αλλά για σημειολογική γαρνιτούρα, ένα φετίχ που δηλώνει υπακοή στη διδασκαλία των φωστήρων της παγκόσμιας αγοράς. Όταν ένας υπουργός δηλώνει ότι “η οικονομία μας πρέπει να γίνει βιώσιμη”, σε καμία περίπτωση δεν προσφέρει μια ολοκληρωμένη πρόταση. Απλώς επαναλαμβάνει το “σκονάκι” που του υπαγορεύει ο σύμβουλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ή ο επικοινωνιολόγος του. Η “βιωσιμότητα” λειτουργεί ως κωδικός: Όποιος την επικαλείται, αυτομάτως τοποθετείται στο στρατόπεδο των “υπεύθυνων”, απέναντι στους “λαϊκιστές” που τολμούν να μιλούν με λέξεις που έχουν νόημα.

Η ίδια σημειολογική κενότητα διέπει και το παράγωγο “βιωματικό”. Ένα μουσείο είναι “βιωματικό” όχι επειδή προσφέρει εμπειρία, αλλά επειδή η λέξη ακούγεται σύγχρονη. Μια εκπαίδευση είναι “βιωματική” όχι επειδή διδάσκει, αλλά επειδή η ετικέτα εξασφαλίζει χρηματοδότηση από ευρωπαϊκά προγράμματα. Η γλώσσα έχει απολέσει τη σημασιολογική της λειτουργία και έχει μετατραπεί σε διαπίστευση: Όποιος χρησιμοποιεί το σωστό λεξιλόγιο, ανήκει στο κλαμπ!

Η πολιτική αποτυχία αυτού του λεξιλογίου είναι πασιφανής. Ο τουρισμός μας είναι “βιώσιμος” μόνο αν αγνοήσουμε την υπερφόρτωση των νησιών, την καταστροφή των παραλιών και την εξάντληση των υδάτινων πόρων. Η οικονομία μας είναι “βιώσιμη” μόνο αν θεωρήσουμε φυσιολογική την εισαγωγή φθηνής εργασίας και την εξαγωγή των νέων επιστημόνων τους οποίους σπούδασε το ελληνικό κράτος.

Το μόνο που ευδοκιμεί είναι η παπάντζα!

Η “πράσινη ανάπτυξη” είναι βιώσιμη μόνο αν οι ανεμογεννήτριες τοποθετούνται σε βουνοκορφές που δεν βλέπουμε, και η “πολιτιστική βιωσιμότητα” μόνο αν ο πολιτισμός κηρύττει την συμπερίληψη, χωρίς όμως να συμπεριλαμβάνει όλους εμάς σε αυτήν. Για το “βιώσιμο κράτος” ας μη μιλήσουμε, μιας και την ώρα που γράφεται το άρθρο αυτό, ανακοινώνεται από τα ΕΛΤΑ το κλείσιμο 204 καταστημάτων σε όλη την χώρα.

Η “βιωσιμότητα” παραμένει γρίφος, όχι επειδή είναι σύνθετη, αλλά επειδή είναι κενή. Όσο επαναλαμβάνουμε τις λέξεις που μας δίνουν, τόσο πιο βαθιά βυθιζόμαστε στην ασημαντότητα. Ίσως η μόνη επανάσταση που απομένει να είναι γλωσσική: Να ξαναμάθουμε να μιλάμε, χωρίς να παπαγαλίζουμε. Μέχρι τότε, το μόνο που αποδεικνύεται ως βιώσιμο στις μέρες μας είναι δυστυχώς, μόνο η παπάντζα.