Βρίσκεται η Ελλάδα στα πρόθυρα της κατάρρευσης; – Δεύτερο μέρος

Είναι δύσκολο να ορίσει κανείς τις ακριβείς αιτίες της διαφθοράς στην Ελλάδα. Μία είναι αδιαμφισβήτητα το γεγονός ότι οι Έλληνες –ειδικά μετά τα οικονομικά μέτρα που τους επιβλήθηκαν από το 2011, ακολουθούμενα από τα σκληρά μέτρα του εγκλεισμού λόγω κορωνοϊού– προκειμένου να επιβιώσουν, εξωθούνται σε φοροδιαφυγή, ακόμα περισσότερο από το συνηθισμένο.

Εντούτοις, το φαινόμενο ανάγεται στο ακόμα μακρινότερο παρελθόν. Τα σχόλια ενός Βρετανού Πρέσβη το 1981 (σήμερα αξιοποιήσιμα από έναν ιστορικό) προσφέρουν κάποιες ενδείξεις: «πρώτον, η αναποτελεσματικότητα και η διαφθορά. Το ελληνικό δημόσιο είναι γραφειοκρατικό, βραδυκίνητο και πολύ πολιτικοποιημένο. Οι μηχανισμοί του δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στην ανάγκη για μεταρρυθμίσεις… Παρόλο που οι Έλληνες είναι καλοί στο να κάνουν σχέδια, είναι λιγότερο καλοί στην πραγματοποίησή τους και παραπάνω από ειδικοί στο να τα αλλάζουν για νέα σχέδια…

»Όταν το δημόσιο και ο πολίτης έρχονται σε άμεση επαφή, συναντάται αναποτελεσματική και συχνά απάνθρωπη γραφειοκρατία… Το πρόβλημα είναι εν μέρει μια οθωμανική γραφειοκρατική παράδοση, η οποία ξεφαντώνει με τη χαρτούρα και στην οποία ο μικροπαράγοντας, αδυνατώντας να αναλάβει την ευθύνη για θετική δράση, επιδεικνύει τη δύναμή του παρακωλύοντας τον συμπολίτη του: Αυτό αποτελεί σε κάποιο βαθμό απότοκο της χαμηλού επιπέδου παιδείας της πλειοψηφίας των δημόσιων υπαλλήλων, που επιδεινώνεται από την τάση όλων των κυβερνήσεων να τοποθετούν εγκάθετους στο δημόσιο, το οποίο με τη σειρά του οδηγεί σε υπερστελέχωση…

»Πολλή από την “διαφθορά” της ελληνικής δημόσιας ζωής ισοδυναμεί λίγο πολύ, στα δικά μου μάτια, με την εξουθένωση του πολιτικού συστήματος, το οποίο επιτρέπει, και μάλιστα βασίζεται, στην αρχή του “ρουσφετιού”, χαρών δηλαδή που γίνονται μεταξύ πάτρονα και πελάτη. Αυτή η σχέση είναι, όπως μπορούν να αποδείξουν οι ανθρωπολόγοι, βαθιά εμπεδωμένη στην ελληνική κοινωνία και εξυπηρετεί έναν κοινωνικό σκοπό, στο βαθμό που το δημόσιο δεν παρέχει γρήγορη και αμερόληπτη μεταχείριση στους πολίτες του. Γνωρίζω ότι το παραπάνω αποτελεί κυκλικό επιχείρημα, μιας και το ίδιο το ρουσφέτι εμποδίζει την ανάπτυξη ενός δίκαιων κρατικών μηχανισμών».

Διαχρονικές επισημάνσεις

Συνεχίζει ο Βρετανός Πρέσβης: «Ο τοπικός παράγοντας πείθει τον υπουργό να βρει μια θέση στο υπουργείο του για το γιο ενός από τους πελάτες του. Ο γιος δεν είναι και λαμπρό μυαλό και δε θα βελτιώσει την αποτελεσματικότητα του υπουργείου: Εν τούτοις οι ψήφοι του πελάτη, που είναι αρχηγός στο χωριό του και της εκτεταμένης οικογένειάς του και των φίλων του, είναι εξασφαλισμένες. Η ίδια η αρχή εξυπηρετήσεων ισχύει φυσικά και για άλλα οφέλη και όχι μόνο για δουλειές, θέσεις σε νοσοκομεία, ακόμα και σε πρεσβείες στο εξωτερικό.

»Έχουν υπάρξει πιο χονδροειδή παραδείγματα διαφθοράς που περιλαμβάνουν υψηλά ιστάμενους, ακόμα και υπουργούς. Η μεταχείριση των συμβολαίων του ιδιωτικού τομέα μπορεί επίσης να προσφέρει αντίστοιχες περιπτώσεις, εν τούτοις δεν έχω την εντύπωση ότι αυτές είναι εξίσου διαδεδομένες. Ούτε μπορεί να πει κανείς ότι η κυβέρνηση και οι μηχανισμοί της έχουν υποστεί ζημιά: οι Έλληνες ψηφοφόροι μοιάζουν να θεωρούν τόσο τη μικρή όσο και τη μεγαλύτερη διαφθορά ως αναπόσπαστο μέρος της κοινωνικής και πολιτικής σκηνής. Με αρκετή δόση σκεπτικισμού, δεν περιμένουν (εκτός από τους στρατευμένους ή τους αφελείς) από το ΠΑΣΟΚ να είναι πολύ διαφορετικό…

»Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα σίγουρα θα επιφέρει ιδιαίτερα, και οξεία, προβλήματα προσαρμογής, με κάποια τμήματα της ελληνικής βιομηχανίας, αδυνατώντας να ανταγωνιστούν χωρίς προστασία, θα υποφέρουν… Το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία θα αποτελούσε δύναμη αστάθειας και αποσύνθεσης, επιζήμιο για τα δυτικά συμφέροντα… Τέλος, πού έγκειται η πιθανότητα αλλαγής και μεταρρύθμισης μέσα στο ίδιο το σύστημα, οι οποίες θα μειώσουν την αναποτελεσματικότητα και θα εξαλείψουν τη διαφθορά; Είναι δύσκολο να την εντοπίσει κανείς.

»Προσωπικά αμφιβάλλω για τα εχέγγυα του ΠΑΣΟΚ να μεταρρυθμίσει το δημόσιο και τον κρατικό μηχανισμό… Ούτε είναι εύκολο να δει κανείς την προοπτική ραγδαίας αλλαγής από τη ΝΔ. Τα χρόνια στην εξουσία έχουν διαβρώσει τη θέληση για βελτίωση της παρούσας τάξης πραγμάτων, η οποία ήταν τόσο εμφανής μετά την πτώση της δικτατορίας» (Επιστολή του Βρετανού πρέσβη στην Αθήνα Ian Sutherland προς τον Euan Fergusson, Foreign and Commonwealth Office, 27 Ιανουαρίου 1981).

Δεν έχει άδικο ο πρέσβης… 

Ο Πρέσβης δεν είχε εντελώς δίκιο για το ΠΑΣΟΚ αφού, τουλάχιστον σε όρους κυριαρχίας, ο Ανδρέας Παπανδρέου κατάφερε τουλάχιστον να απομακρύνει τους Αμερικανούς από τη Γλυφάδα και άρχισε να εισαγάγει διάφορες κοινωνικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες υποβαθμίστηκαν, φυσικά, από το σκάνδαλο Κοσκωτά. Πηγαίνοντας ακόμα πιο πίσω, είναι αρκετά γνωστό ότι η διαφθορά αποτελούσε σχεδόν τρόπο ζωής στη διάρκεια της οθωμανικής κατοχής.

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, οι δωροδοκίες συνεχίστηκαν. Το ρουσφέτι είναι τούρκικη λέξη, όπως και το μπαχτσίσι. Ακόμα παλαιότερα, τουλάχιστον 1.800 χρόνια πριν την άφιξη των τουρκικών φυλών στην Ανατολία και την Ελλάδα, ο Ξενοφών έγραφε: «Υποθέτω ότι εσείς οι Σπαρτιάτες, Χειρίσοφε –εννοώ την πραγματική τάξη των αξιωματούχων– μελετάτε πώς να κλέψετε από την πρότερη νιότη σας και θεωρώ ότι, μακράν του να είναι ντροπή, αποτελεί στην πραγματικότητα διάκριση το να κλέβει κανείς οτιδήποτε που απαγορεύεται από το νόμο… Λοιπόν –είπε ο Χειρίσοφος– εγώ έχω συμπεράνει για εσάς τους Αθηναίους ότι είστε εξαιρετικά αποτελεσματικοί στο να κλέβετε δημόσιους πόρους, παρόλο που αποτελεί ριψοκίνδυνη ενέργεια για όποιον το κάνει. Και οι καλύτεροι από τους άντρες σας είναι οι σπουδαιότεροι ειδήμονες σε αυτό, αν, βέβαια, είναι οι καλύτεροι από τους άντρες σας που θεωρούνται οι κατάλληλοι για την διακυβέρνηση».

Ακόμα πιο πίσω, ο Ερμής είναι γνωστός για το ότι έκλεψε τα βοοειδή του Απόλλωνα και για το ότι προσπάθησε να το αρνηθεί, ενώ λίγοι μπορούν να αρνηθούν ότι αυτός, όπως ο Απόλλωνας, λατρευόταν από τους Έλληνες ως θεός. Ίσως η νοοτροπία του αποτελεί αντικείμενο θαυμασμού μέχρι σήμερα. Επιστρέφοντας στις μέρες μας –σύμφωνα με την Transparency International– η Ελλάδα αποτελούσε το 2013 την πιο διεφθαρμένη χώρα της ΕΕ.

Αυτό ελάχιστη έκπληξη θα πρέπει να αποτελεί, αφού τα υπερβολικά μέτρα που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα από την Τρόικα αναμφίβολα οδήγησαν σε περισσότερη φοροδιαφυγή, απλώς χάριν της επιβίωσης, όσο και στη μαζική έξοδο νέων ανθρώπων. Παρεμπιπτόντως, με είχαν σοκάρει τότε, αν και τα έχω πια συνηθίσει. Στο τρίτο άρθρο θα επιστρέψουμε στο παρόν με κάποια απτά παραδείγματα.