100 χρόνια Μίκης: Ένα ουρανόμηκες δώρο!

Ίσως εκπλαγείτε, μερικοί, όταν διαβάσετε ότι τοποθετώ τον Μίκη, πιο ψηλά από τους ονομαζόμενους “κορυφαίους και πασίγνωστους κλασικούς μουσικούς δημιουργούς”! Ο Μίκης δεν έχει (πια…) επίθετο, ακριβώς όπως δεν έχει επίθετο ο Δίας, ο Βούδας, ο Αλλάχ, ο Θεός… Το κείμενο αυτό δεν το “στρογγύλεψα” με υποκριτικούς καλλωπισμούς, ούτε έκανα “α-λογοκρισία”,  γιατί τότε θα θόλωναν τα χειροπιαστά δεδομένα! (Αν έχετε αμφιβολίες, ελέγξτε (please…) “όλες” τις “παρατηρήσεις” και τους “ισχυρισμούς” μου!) Ένας 65-ρης Χαράλαμπος, “σουρταφέρτας”, καραγωγεύς δι’ ωθήσεως, είχε πει σ’ ένα ταβερνάκι (Θεσσαλονίκη, Καμάρα): «Τα χαστούκια της αλήθειας, πονάνε, ακόμα κι αν δεν πέφτουνε επίτηδες…»).

Για να μην παρεξηγήσετε τη σχέση μου με την κλασική μουσική, σας “αποκαλύπτω” ότι στο μουσικό στικάκι του αυτοκινήτου μου, το 7% είναι κλασική μουσική! Είναι τεράστιο το ποσοστό, αν σκεφτείτε ότι ο Χατζιδάκις είναι στο 3,2%, το ρόκ στο 1,3%, τα λατινοαμερικάνικα στο 3,5%, τα παραδοσιακά μας στο 11,4% και στοπ οι …αποκαλύψεις! (Και για να μην  κάνει κάποιος, “ισοπεδωτικές” σκέψεις, σας αναφέρω ότι σε ένα τραγούδι μου, συμπεριέλαβα τον Μπαχ, ως “ιερό φυλακτό”) Και κάτι άλλο και σημαντικό: Το παρόν κείμενο “ΔΕΝ” αποτελεί κανενός είδους “σχόλιο”, στις οποιεσδήποτε μουσικές σας προτιμήσεις!

Αναγκαία “θεμελιακά”

Θέλω, αμέσως, να ξεκαθαρίσω ότι: Η μουσική που συνοδεύει τον άνθρωπο, σ’ “όλες” τις εκφάνσεις της ζωής του, είναι “μόνον” αυτή που τραγουδιέται, χορεύεται και απομνημονεύεται. Αυτόν τον χαρακτήρα έχει (σε όλον τον κόσμο…) η παραδοσιακή και η λαϊκή μουσική! Όλες οι υπόλοιπες μουσικές, έχουν οπωσδήποτε αξία (ως ανθρώπινες δημιουργίες), αλλά απευθύνονται σ’ ένα εξαιρετικά περιορισμένο κοινό!

Για παράδειγμα, η “ηλεκτρονική μουσική”, (στην οποία συμπεριλαμβάνεται και το έργο του αγαπημένου μας πρωτοπόρου Ιάννη Ξενάκη) δεν φτάνει το 0,1%. Η ονομαζόμενη “κλασική μουσική” των σπουδαίων ονομάτων, υπολογίζεται ότι έχει ένα κοινό που είναι 1,5%, αν και οι Σουηδοί το υπολόγιζαν 0,4-0,7%… Είχα την τύχη και “ευτυχία”, να συμμετάσχω (στη Στοκχόλμη) σε ομάδα “παρατηρητών αντιδράσεων του κοινού σε μουσικές παραστάσεις”.

Επέλεξα κλασική μουσική και όπερα. Τα συμπεράσματα δεν ανακοινώνονται, αλλά ήταν τραγικά! Το μόνο “ζωντανό” συνέβη στην όπερα, όταν οι γυναίκες ήταν ξυπνητές, επειδή χάζευαν τα ρούχα των ηθοποιών… Την ίδια στιγμή, οι άνδρες, (“φορώντας” φαλάκρα και “δρακουλικό” κοστούμι), έπλητταν ή …κοιμώντουσαν! Νεολαία δεν υπήρχε, ούτε για …ξόρκι! (Για διάφορους παραγόμενους “ήχους”, καλό θα ήταν να επινοηθούν πιο συγκεκριμένοι και πιο ακριβείς χαρακτηρισμοί και ΟΧΙ ο γενικός όρος “μουσική”! (Τα ποσοστά, εκδικούνται…).

Το συνολικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη, είναι μοναδικό παγκοσμίως και πολύ μακράν ΟΛΩΝ των άλλων δημιουργών, σε ό,τι αφορά: αριθμό έργων, ποικιλία συνθέσεων, πρωτοτυπία, εφευρετικότητα, ρυθμολογία (εδώ, “κλαίνε”, οι Μεγάλοι Κλασικοί και οι Ροκάδες…), ανθρωπισμό, ελευθερία, φιλοσοφία, ακόμα και μαθηματικά! (Όποιος αμφιβάλλει, ας το ψάξει!)

Τα μουσικά προικιά…

Τα κλασικά έργα, ούτε τραγουδιούνται, ούτε χορεύονται, ούτε απομνημονεύονται! Η δημιουργία τους, είναι αποτέλεσμα “αυτοσχεδιασμών”, αφού οι Μεγάλοι Κλασικοί ήταν εξαιρετικοί οργανοπαίχτες, με φαντασία στη διασκευή και ενορχήστρωση! Το αποτέλεσμα καταντάει βαρετό, γιατί δεν υπάρχει “ακουστική” συνέχεια και άσχετα αν υπάρχει “θεωρητική” μουσική συνέχεια (που είναι για ειδικούς!)

Στον Μίκη γινόταν το αντίθετο! Οι μελωδίες περνούσαν πρώτα από το στόμα του και μετά διοχετεύονταν στα πλήκτρα του πιάνου (στο οποίο – ευτυχώς- ήταν μέτριος…) Όλη η παραδοσιακή και λαϊκή μουσική μας, έχει δημιουργηθεί από το στόμα, πάνω σε όργανο (π.χ. Μάρκος, Τσιτσάνης…), αλλά οι κλασικοί υστερούσαν σ’ αυτό (ήταν “μουγγοί”!) Αφήστε πια, που ούτε τραγουδούσαν, ούτε έγραφαν στίχους, ούτε και είχαν μουσικά “προικιά”!

Για παράδειγμα, η Γερμανία, δεν διαθέτει (μετρημένα…) περισσότερα από 10 παραδοσιακά κομμάτια, ενώ στην πατρίδα μας τα παραδοσιακά κομμάτια είναι μερικές χιλιάδες και σαν παράδειγμα (γροθιά-σιδερένια), σας αναφέρω ότι τα ελληνικά “τραγούδια της ξενιτιάς”, είναι 283! Πού να συγκριθεί η μουσική “προίκα” του Μπετόβεν, του Μπαχ, του Μότσαρτ…, με την προίκα του Μίκη, του Μάρκου, του Τσιτσάνη και των ανωνύμων παραδοσιακών δημιουργών; (Και, …παρθενογένεσις ουκ εστίν!)

Οξειδώσεις και σκουριές…

Θα είμαι κάπως σκληρός, αλλά αληθινός, γιατί δε γίνεται να κρατάω μέσα μου κάποια πράγματα, αφού ξέρω ότι τα έχουν σκεφτεί και “άλλοι”, αλλά δε μιλάνε, από φόβο μην τους διώξουν απ’ τα Ωδεία που βγάζουν το …ξεροκόμματο! Θα μπορούσαν οι μεγάλοι της κλασικής μουσικής να είχαν γράψει και μελοποιήσει τον στίχο: «Οξειδώθηκα, μέσ’ στην νοτιά των ανθρώπων;». Κάποιος μαέστρος κλασικής μουσικής και συχνά συνομιλητής μου, έγινε σκληρότερος από μένα και παρατήρησε: «Οι μεγάλοι μουσουργοί, ήταν οξειδωμένοι από γεννησιμιού τους, λόγω προτεσταντισμού… Πώς θα μπορούσαν λοιπόν να αποστασιοποιηθούν από τη θρησκευτική σκουριά τους, να την παρατηρήσουν και μάλιστα να την κάνουν ποίηση και άσμα;».

Με συνεπήρε η παρατήρησή του και του απάντησα: Μου θύμισες κάτι γνωστoύς “δήθεν”, που γράφουν  καλοκαιρινά μυθιστορήματα  των 500- 700 σελίδων, προορισμένα για αγάμητες 45-55-ρες και θέλω να τούς …ενημερώσω, συνελόντι ειπείν, ότι «η χρήση ενεστώτος και αορίστου, στην ίδια φράση,  απαιτεί μεγάλα αρχίδια!»

Τα ρετσιτατίβο της ευκολίας και της πλήξης

Αποκαλυπτικό για τη “δόμηση” εκτεταμένων κλασικών έργων, είναι το “ρετσιτατίβο”, που χρησιμοποιούνταν ευρέως σε όπερες, καντάτες και ορατόρια. Η λέξη προέρχεται από τα λατινικά (recitave = απαγγέλειν). Λοιπόν, επειδή  ήταν δύσκολο για τους  κλασικούς δημιουργούς  να μελοποιούν εκτενή κείμενα με διαφορετικές μελωδίες, χρησιμοποιούσαν την απαγγελία-“ρετσιτατίβο”, πάνω στην ίδια νότα! Ο Μίκης δεν χρησιμοποιούσε, αυτόν τον τρόπο σύνθεσης! Πολύ σπάνια, έφτιαχνε μία-δύο φράσεις σε τέτοια μορφή, κυρίως για να “χαλαρώσει” τη μουσική ατμόσφαιρα, μετά από κάποια δυνατή μελωδία που είχε προηγηθεί. Ο Μίκης, εμπνεόταν εύκολα μελωδίες, μάλιστα κάποιες φορές έκανε “παιχνίδι” μόνο με δύο νότες.

Για παράδειγμα στο μπαλέτο “Αλέξης Ζορμπάς”, μόνο δύο νότες do#-re (σαν δύο “σκαλοπάτια”), ήταν αρκετές να ανεβάσουν το έργο στον ουρανό! Πάλι, με δύο νότες σαν “μαγιά”, re-mi, μελοποιεί τον ζόρικο στίχο του Ελύτη στη “Γένεση” του “Άξιον Εστί”: «Και πολλά τα λιόδεντρα που να κρησάρουν στα χέρια τους το φως…» Δεν καταδέχτηκε να ξεπέσει σ’ ένα “κλασικό” ρετσιτατίβο, όπως οι “κλασικοί”! Ο Μπετόβεν, δε θα μπορούσε να γράψει ποτέ, «Στα περβόλια, μες στους ανθισμένους κήπους…». Ίσως, γιατί στην πατρίδα του δεν είχαν περβόλια με ανθισμένους κήπους, ούτε στήνανε χορό, ούτε καλούσαν τον Χάρο, να πιούνε αντάμα και να τραγουδήσουνε μαζί… Γιατί; Μα γιατί είχαν θανατηφόρο προτεσταντισμό!

Και τσιμουδιά για τον Μεσαίωνα, οι μεγάλοι μουσουργοί…

Στον Μεσαίωνα (476-1492 μ.Χ.), “εποχή” της Δυτικής ανανδρίας, στασιμότητας και σιωπηλής απελπισίας, δολοφονήθηκαν με σκληρότητα, 200-500.000(;) άνθρωποι, λόγω της ασχολίας τους με τη “βοτανολογία”, που η επίσημη Δυτική Εκκλησία, την ονόμαζε “μαγεία”! Έγραψε (κάποιος από τους “κορυφαίους” κλασικούς) κανένα “έργο”, έστω και για “στάχτη στα μάτια”; Έστω ένα …οκτάλεπτο “Requiem aeternam dona eis Domine”, γι’ αυτά τα απάνθρωπα εκκλησιαστικά εγκλήματα; ΟΧΙ. Γιατί οι “κορυφαίοι”, ήταν δούλοι της Εκκλησίας και των κάθε λογής Αρχόντων! ΔΕΝ μπορώ να τούς το συγχωρήσω…

Ο δικός μας, ο Μίκης, σε αδικίες και εγκλήματα ήταν πρώτος-πρώτος, με τα έργα του! Και με αποδείξεις-“σημάδια”, στο κορμί του! Να! “Επιτάφιος”,  “Το τραγούδι του νεκρού αδελφού”,  “Άξιον εστί”,  “Κατάσταση πολιορκίας”, “Ήλιος και χρόνος”, “Kanto General”, ατελείωτα…. Έχει συμβεί ποτέ, το οποιοδήποτε ονομαζόμενο “αριστούργημα της κλασικής μουσικής”,  να “κρατήσει” γλέντι με τραγούδι, χορό και υψηλά αισθήματα, δηλαδή να ξεσηκώσει κόσμο; Όχι!

Γι’ αυτό, τα κλασικά έργα, δεν έπρεπε να ονομάζονται “μουσικές”… Έχω προτείνει να ονομάζονται “ευφυείς αυτοσχεδιασμοί”, γιατί ακριβώς “έτσι” δημιουργήθηκαν! “Αυτοσχεδιαστικά” είναι όλα τα κονσέρτα του I.S.Bach και οι Τοκάτες-Φούγκες του! Μάλιστα οι “Γαλλικές σουίτες”, του (BWV, 812-817), δεν είναι έργο …εμπνευσμένο, αλλά (όπως αποδείχτηκε) ασκήσεις πιάνου για τους μαθητές του!

Η “παράδοση”, είναι “κατακτημένο” ένστικτο!

Από χρόνια είναι παραδεκτό, ότι πουθενά και ποτέ, η ονομαζόμενη “έντεχνη” δημιουργία, δεν κατάφερε να ξεπεράσει σε λιτότητα, αμεσότητα, περιεχόμενο και ομορφιά,  την “παραδοσιακή” τέχνη! Η παραδοσιακή τέχνη δανειζόταν  μόνο από τους “συγγενείς” της, ενώ συχνά, η “έντεχνη” δημιουργία, αντέγραφε, την παραδοσιακή! Η παραδοσιακή  τέχνη, δημιουργήθηκε συλλογικά από γενιά σε γενιά (και έτσι έγινε …”ένστικτο”), ενώ η έντεχνη δημιουργία, γίνεται από “ένα” άτομο και “άπαξ”! Πώς να “πειράξεις” την παράδοση χωρίς απεριόριστο σεβασμό; Είναι σαν να πειράξει κάποιος την “μήτρα” της μάνας του, στην οποία  φιλοξενήθηκε και πλάστηκε, επί εννιά μήνες! Και κάτι άλλο, σας παρακαλώ: «Οι μοντέρνοι δημιουργοί, δεν περιγράφουν τη φύση (τη βαθύτερη ουσία της τέχνης), αλλά περιγράφουν τον εαυτό τους».

Ο βαθειά μελετημένος Φώντας Τρούσας, λέει: «Και διεθνώς αν το δούμε, ο Μίκης Θεοδωράκης μοιάζει να είναι πιο μπροστά και από τον Bob Dylan. Όχι μόνον ως μη-τραγουδιστής (ο Μίκης), που ηχογραφεί τραγούδια του τον Οκτώβριο του 1960, αλλά και ως… ηλεκτρικός τραγουδοποιός. Γιατί επιλέγοντας το ηλεκτρικό μπουζούκι του  Μανώλη Χιώτη, με τον καινούριο και πιο “δυτικό” ήχο, κάνει τα τραγούδια του να ακούγονται κάπως… folk-rock».

Μίκης, μία μοναδική προσωπικότητα που φωτίζει…

Οι  μεγάλοι  μουσουργοί, δεν ήταν χαρισματικές προσωπικότητες και ούτε είχαν άλλα προσόντα εκτός από τη δεξιοτεχνία τους σε ένα όργανο! Δεν ήταν “ποτέ” ποιητές, φιλόσοφοι, αγωνιστές της ελευθερίας (ξαναλέω, ήταν δούλοι της Εκκλησίας και των Αρχόντων). Δεν ήταν κοινωνικοί ονειροπόλοι, δεν τους βασάνισαν, δεν τους εξόρισαν, δεν τους κατέστησαν αναπήρους! Και  δεν είχαν ποτέ-ποτέ την ευτυχία  να παιχτούν τα έργα τους μπροστά σε 35.000 άτομα (Σαντιάγκο)  από όλες τις ηλικίες, ναι, μπροστά σε 35.000 άτομα τα οποία άκουγαν όρθια το “Canto General”,  τραγουδούσαν (στα ισπανικά), χόρευαν, αγκαλιάζονταν και έκλαιγαν από ευτυχία (χωρίς μαστούρες)! Κάτι άλλο που κάνει τη μεγάλη διαφορά στη μουσική του Μίκη και των “κλασικών”, είναι ότι ο Μίκης πήρε το εθνικό μας όργανο το μπουζούκι και το παμπάλαιο λαϊκό όργανο το σαντούρι και τα έβαλε στα μεγάλα έργα του.

Οι κλασικοί,  δεν ξέρω να χρησιμοποίησαν, παραδοσιακά όργανα στα έργα τους, αφού τα λαϊκά όργανα τα περιφρονούσαν οι βασιλιάδες και οι ισχυροί, άρα τα περιφρονούσαν και οι “προσκυνητάδες” τους, δημιουργοί! Ερώτηση καρφί-πρόκα: Θα μπορούσε κάποιος κλασικός μουσικός μεγιστάνας, να “κρατήσει” ένα γλέντι για ατελείωτες ώρες; Ουδεπόποτε ξεφτέρια μου… Το κάνουν μέχρι και σήμερα, στην Ελλάδα! Στην Κρήτη, στα νησιά του Αιγίου, Θράκη, Μακεδονία, Ήπειρο… Μίκης Θεοδωράκης: «Ονόμασα τη μουσική τού “Άξιον Εστί” ως “Μετασυμφωνική”, για να τονίσω την ποιοτική διαφορά ανάμεσα στη δυτική και στη νεοελληνική μουσική τέχνη. Ήθελα να βγει η ψυχή της μουσικής μας ακέραιη, χορεύοντας με την ελληνική παράδοση».

Υ.Γ. (αντιγράφω από πηγή): «Ο  Νίτσε  περιφρονούσε αηδιασμένος τη μουσική του  Ρίχαρντ Βάγκνερ  και όλες τις εκφάνσεις της Ηθικής του πολιτισμού τού 19ου αιώνα».