150 χειροποίητες ποντιακές λύρες περιμένουν βιρτουόζους λυράρηδες!

«Προηγείται δοκιμή», θα πει ο έμπειρος λυράρης, που είχε ακούσματα από τον πατέρα του και έμαθε την τέχνη από τον καλύτερο της εποχής του. Είναι κάτι σαν τάμα ζωής για τον Χρήστο Καμενίδη από το Κίζαρι Ροδόπης, να ολοκληρώσει 150 χειροποίητες ποντιακές λύρες με τις καλύτερες προδιαγραφές, που περιμένουν τους βιρτουόζους αυτού του οργάνου για να εκπληρώσουν τον σκοπό τους. Να πρωταγωνιστήσουν σε γάμους, σε γλέντια, σε πανηγύρια…

Δύσκολο όργανο, αλλά καταλυτικό στα ποντιακά ανταμώματα. Η αγωνία του να πετύχει η κατασκευή, ξεκινά από την επιλογή του ξύλου, την επεξεργασία του που απαιτεί αποθέματα υπομονής σε κάθε στάδιο. Πριν πει ότι την ολοκλήρωσε, αφού μπουν και τα ανάλογα διακοσμητικά μοτίβα, γίνεται η δοκιμή. Και ο ίδιος οργανοπαίχτης την τσεκάρει, την “πεισμώνει”, την κάνει να πρωταγωνιστεί σε ήχους ρυθμικούς. Να αντέχει σε απαιτητικά γλέντια που κρατούν ώρες ή και μέρες με εκείνους τους λεβέντικους δωρικούς χορούς, σέρα, πυρρίχιο, τικ, κόνιαλι κ.α.

Αν ανατρέξουμε στο ιστορικό παρελθόν της θα δούμε ότι εφευρέτης της λύρας ήταν, κατά την μυθολογία, ο θεός Ερμής που την πρόσφερε στον Απόλλωνα, ο οποίος δεν την αποχωρίστηκε ποτέ και την έκανε το δικό του σύμβολο στην μουσική και την ποίηση. Οι σχέσεις των Ελλήνων με τη λύρα μας γυρνούν πίσω στην εποχή της “λυρικής ποίησης” που αναπτύχθηκε στην Αρχαία Ελλάδα και πήρε το όνομα της από το γεγονός ότι η ποίηση αυτή, τραγουδιόταν και χορεύονταν πάντα με τη συνοδεία της λύρας!

Η αναφορά μας αυτή γίνεται με αφορμή την καθημερινή προσπάθεια που κάνει στο ψιλικατζίδικο που διατηρεί στην Κομοτηνή ο Χρήστος Καμενίδης για να ολοκληρώσει μια σειρά από καλοδουλεμένες και εύηχες ποντιακές λύρες, όπου ένας μεγάλος αριθμός τους προβάλλεται στον χώρο και μαρτυρά την επιμονή και την αγάπη του στο όργανο και την ποντιακή παράδοση που την μεταλαμπάδευσαν συγγενείς του και ο ίδιος κάνει την δική του προσπάθεια να υπάρξει συνέχεια.

Μοιράζεται μαζί μας τα μυστικά του για ένα πετυχημένο όργανο, έχοντας τις πολύτιμες οδηγίες του πατέρα του που ήταν λυράρης και τονίζει ότι «σημαντικό ρόλο παίζει το ξύλο, κατά προτίμηση δαμασκηνιά, μουριά, ακακία, καραγάτσι, καισιά ή κερασιά. Όλο το μυστικό κρύβεται στο ξύλο να είναι ξερό, γερό, οι λεπτομέρειες κάνουν την διαφορά. Αν το σκάφος είναι ρηχό παίζει ψιλά, αν είναι βαθύ, παίζει χοντρά». Μιλά με σεβασμό για το δικό του δάσκαλο, το Γιάννη τον Κελεσίδη. «Η χειροποίητη δημιουργία απαιτεί αγάπη σ’ αυτό που κάνεις, υπομονή κι επιμονή, θετική διάθεση και φυσικά γνώση για να βγει το άριστο αποτέλεσμα» θα πει ενώ τα χέρια του δουλεύουν.

Τα χαρακτηριστικά της ποντιακής λύρας

Μαθαίνουμε ότι οι χορδές της λύρας στην αρχαιότητα, πάλλονταν με τα δάχτυλα, ενώ το δοξάρι της προστέθηκε στα χρόνια του Βυζαντίου, ανάμεσα στον 8ο και στον 10ο αιώνα. Η Ορθόδοξη εκκλησία δεν χρησιμοποιούσε μουσικά όργανα, όμως η λύρα ήταν δημοφιλής στην κοσμική μουσική του Βυζαντίου.

Η ποντιακή λύρα έχει φιαλόσχημο ηχείο. Έχει μήκος 50 εκ., πλάτος 9 εκ. και βάθος 3-4 εκ. Είναι τρίχορδη και κατασκευάζεται από ξύλο, κυρίως δαμασκηνιάς ή και από καρυδιά, κέδρο, συν τα προηγούμενα που αναφέρθηκαν, ενώ το καπάκι είναι από ξύλο πεύκου ή έλατου. Στόχος για ένα άρτιο αποτέλεσμα, να μην υπάρχουν ρόζοι στα ξύλα. Πριν από το 1920 οι χορδές ήταν από μετάξι ή έντερο, που έδιναν αδύνατη φωνή. Έπειτα χρησιμοποιήθηκαν μετάλλινες χορδές (τέλια).

Το τοξάρι έχει μήκος 50-55 εκ. Είναι κατασκευασμένο από ξύλο σκληρό και κυρτό. Έχει τρίχες από αρσενική αλογοουρά κι όχι από θηλυκή, γιατί με την ούρηση τους τα θηλυκά σκληραίνουν τις τρίχες. Ο οργανοποιός μας, δίνει μεγάλη έμφαση στην ομορφιά της λύρας και χρησιμοποιεί βερνίκια ή βαφή προς το κίτρινο, ή το χρώμα του ξύλου με λινέλαιο που την προστατεύει και μετά το όποιο χρώμα ή το λούστρο. Η διακόσμηση γίνεται με εξαιρετική επιμέλεια, με πυρογραφία και την ποντιακή σημαία με τον αετό που κοιτάζει προς την Κωνσταντινούπολη. Κι εδώ άλλος συμβολισμός. Το βλέμμα του βυθίζεται…

Ποντιακές λύρες: Η “περιουσία”…

Σήμερα, πάντως συναντάμε εκτός από τη ποντιακή λύρα, την πολίτικη, την θρακική, την λημνιακή, αλλά και την Κρητική. Η ποντιακή λύρα είναι η μοναδική που παίζεται με το εσωτερικό των δακτύλων και όχι με το νύχι όπως οι άλλες. «Μπορώ να κάνω και κρητική λύρα γιατί το κατέχω εμπειρικά αλλά δεν μπορώ να την κουρντίσω με νότες κι έτσι δεν το επιχειρώ» θα μας πει ο κυρ Χρήστος. Όταν τελειώνει μια λύρα την δοκιμάζει πως παίζει κι όταν την εγκρίνει τότε την κρεμάει και την προβάλει για πούλημα Οι τιμές τους ποικίλουν. «Αν είσαι στα κυκλώματα φεύγουν ακριβά. Εγώ δεν είμαι και έτσι ξεκινούν από 250 ευρώ. Υπάρχουν κάποιες πιο φθηνές αλλά όχι για χρήση, μόνο για διακοσμητικό σκοπό…

Αυτή την στιγμή έχω ήδη 150 λύρες ετοιμοπαράδοτες. Είναι η “περιουσία” που θέλω να αφήσω στο γιο μου» θα πει, ενώ καμαρώνει που στο χωριό του αξιοποίησε ένα παλιό καφενείο κι εκεί όταν φεύγει από την πόλη στήνονται αυτοσχέδια γλέντια, με κορύφωση τον Δεκαπενταύγουστο που το χωριό γεμίζει.

Λίγο σπιτικό τσίπουρο, λίγο τουρσί, κάποια αλίπαστα μεζεδάκια και η λύρα να πρωταγωνιστεί. Αποκαλύπτει με καμάρι ότι οι ποντιακές λύρες του έχουν ταξιδέψει σε όλη την Ευρώπη, με έμφαση την Γερμανία, την Ρωσία, τον Καναδα, αλλά και σε πόλεις που κατασκευάζουν λύρες, όπως τα Γιαννιτσά, τα Γρεβενά κι αλλού, αναγνωρίζοντας την αυθεντικότητα της προσπάθειάς του και την ποιότητα του οργάνου.