7+3 επιλογές ξενόγλωσσης ποίησης (1689-2015)

Η ακόλουθη λίστα ξενόγλωσσων βιβλίων ποίησης παραθέτει έργα από την Ιαπωνία μέχρι την Καραϊβική, από τον 17ο αιώνα μέχρι και σήμερα, με σαφή αλλά όχι εκ προθέσεως κλίση προς την αγγλόφωνη ποίηση. Οι πρώτες επτά προτάσεις είναι μεταφρασμένη ποίηση, ενώ οι τελευταίες τρεις αγγλόφωνη.

Η αναφορά στα δέκα έργα δεν φιλοδοξεί να προσφέρει έναν σφαιρικό ή αντικειμενικό κατάλογο των καλύτερων αλλόγλωσσων ποιήσεων· αποτελεί μία ανθολόγηση ορισμένων επιτυχημένων στιγμών του homo poeticus. Αν επιθυμεί να δείξει κάτι, αυτό είναι οι πολλαπλές κατευθύνσεις, ο πρωτεϊσμός της ποίησης.

Ποιήματα

Ο Gottfried Benn θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους γερμανόφωνους ποιητές του 20ού αιώνα. Σε αυτή δίγλωσση σχολιασμένη έκδοση των ποιημάτων του ο Κ. Κουτσουρέλης δείχνει για άλλη μια φορά πόσο σημαντικός μεταφραστής είναι. Το δοκίμιο της εισαγωγής προσφέρει στον αναγνώστη πολύτιμες πληροφορίες για την ανοίκεια σε πολλούς Έλληνες περίοδο του γερμανικού εξπρεσσιονισμού. Το βιβλίο περιλαμβάνει σχολιασμό των ποιημάτων καθώς και δύο δοκίμια του ίδιου του Μπεν που διαφωτίζουν περαιτέρω τις θέσεις του. (Ποιήματα, Gottfried Benn, εισ.-μτφρ.-επίμ.: Κώστας Κουτσουρέλης, εκδ. Gutenberg, 2019, 308 σελ.)

Σπουδή των Κάντο Ι-ΧΧΧ

Τα Cantos του Ezra Pound, ένα σύγχρονο έπος, περιέχει μερικές από τις υψηλότερες στιγμές του αγγλόφωνου μοντερνισμού. Δυστυχώς, από τα 120 Cantos που απαρτίζουν το έργο περίπου τα μισά έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά — κι εκείνα σκόρπια σε διάφορες εκδόσεις. Αυτό το βιβλίο περιέχει τα πρώτα τριάντα Cantos, τα περισσότερα που έχουν μεταφερθεί συγκεντρωμένα στη γλώσσα μας, και στην καλύτερη κατά πολλούς μετάφραση (μαζί με τα Άσματα της Πίζας, σε μετάφραση του Αντώνη Ζέρβα). Συνοδεύεται από μιαν εκτενέστατη εισαγωγή 60 σελίδων και σχόλια 122 σελίδων. (Σπουδή των Κάντο Ι-ΧΧΧ, Ezra Pound, μτφρ.-σημ.: Γιώργος Βάρσος, εισ. Τάκης Καγιάλης, εκδ. Πατάκης, 1999, 382 σελ.)

Η Έρημη Γη

Η Έρημη Γη (πολύπαθος τίτλος) είναι από τα εμβληματικότερα ποιήματα του μοντερνισμού και του 20ού αιώνα εν γένει, με ανυπολόγιστο αντίκτυπο στα ελληνικά γράμματα (εν μέρει λόγω του Σεφέρη). Η νέα αυτή μετάφραση του έργου επιτυγχάνει πρώτα-πρώτα κάτι που αποφεύγουν όλες οι άλλες. Καταφέρνει —στο μέτρο του δυνατού— να αποδώσει τα ομοιοκατάληκτα τμήματα του έργου με ομοιοκαταληξία, γεγονός κομβικό για τη δομική ισορροπία του έργου. Παράλληλα, φέρνει το έργο για τα καλά στον 21ο αιώνα με ορισμένες λεξιλογικές πινελιές της εποχής μας. Συνοδεύεται από προλεγόμενα και σχολιασμό. (Η Έρημη Γη, T.S. Eliot, προλ.-μτφρ.-σχολ.: Συμεών Γρ. Σταμπουλού, εκδ. Gutenberg, 2019, 144 σελ.)

Μνημείο Πεσόντων

Το ποίημα αυτό είναι μια Ιλιάδα απογυμνωμένη από την πλοκή της, μια Ιλιάδα που δεν ασχολείται με τη μῆνιν Ἀχηλῆος, αλλά με τα κορμιά —Αχαιών; Τρώων; Αδιάφορο— που σωριάζονται αριστερά και δεξιά. Η Oswald φτιάχνει ένα ποίημα το οποίο το χαρακτηρίζει «διπολικό», αποτελούμενο από λυρικές ομηρικές παρομοιώσεις και βιογραφίες των πεσόντων. Την ενδιαφέρει η απόδοση της ατμόσφαιρας της Ιλιάδας, τουτέστιν η ατμόσφαιρα του θανάτου. (Μνημείο Πεσόντων, Alice Oswald, πρόλ.-μτφρ.: Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Μελάνι, 2017, 106 σελ.)

Ο Στενός Δρόμος προς τα Βάθη του Βορρά

Με μία καταπληκτική εισαγωγή 81 σελίδων και σχολιασμό, το έργο αυτό του Ματσούο Μπασό, ένα ταξιδιωτικό ημερολόγιο που συνδυάζει πεζογραφία και ποίηση, αναδεικνύεται περίφημα. Σε γλώσσες όπως τα ιαπωνικά δεν έχουμε συχνά τη χαρά να διαβάζουμε μεταφράσεις που να μην βασίζονται στην αγγλική, γαλλική κ.λπ. μετάφραση του έργου. Εδώ, δεν συμβαίνει μόνον αυτό, αλλά συνεργάστηκε και Ιάπωνας στην απόδοση του κειμένου. Η αξία του Μπασό βρίσκεται στο ποιητικό του βλέμμα που έχει μια λεπτότητα σπανιότατη για τα δεδομένα του δυτικού βιομηχανοποιημένου κόσμου. (Ο Στενός Δρόμος προς τα Βάθη του Βορρά, Matsuo Bashō, εισ. Μαρία Αρώνη, μτφρ.-σχολ.: Μαρία Αρώνη-Kyoko Shibayama, εκδ. Άγρα, 2019, 200 σελ.)

Εκλογή από τα Άπαντα

Ο Wallace Stevens, ένας από τους σημαντικότερους ποιητές του 20ού αιώνα (ο σημαντικότερος κατά τον Harold Bloom), δεν έχει μεταφραστεί στη γλώσσα μας στο βαθμό που του αξίζει. Δύο είναι τα βιβλία που παρουσιάζουν εκτενώς το έργο του: αυτό και ένα από τις εκδόσεις Ρώμη (Ποιήματα, 2019)· εκ των δύο της Δωδώνης παρουσιάζει μεγαλύτερο μέρος του έργου του. Όλες οι υπόλοιπες εκδόσεις που τον αφορούν είναι εξαιρετικά ολιγοσέλιδες και δεν μπορούν παρά να αποτελούν νύξεις για το πραγματικό μέγεθος του Wallace. (Εκλογή από τα Άπαντα, Wallace Stevens, εις.-μτφρ.: Γιώργος Σπέντζος, εκδ. Δωδώνη, 2000, 336 σελ.)

Η θλίψη είναι ένα πράγμα με φτερά

Παίρνοντας τον τίτλο του από έναν στίχο της Emily Dickinson και το κοράκι από τον Edgar Allan Poe, το εξαιρετικό ντεμπούτο του Max Porter αποτελεί ένα υβρίδιο ποίησης, πεζογραφίας και θεάτρου. Ακολουθεί την ιστορία ενός πατέρα και των δύο παιδιών του μετά τον ξαφνικό θάνατο της μητέρας. Μέσα στο κείμενο εναλλάσσονται τρεις φωνές: η φωνή του δυστυχισμένου πατέρα, η φωνή των παιδιών και η φωνή ενός κορακιού. Πρόκειται για μια μαθητεία στη ζωή, στον θάνατο και στο πένθος. (Η θλίψη είναι ένα πράγμα με φτερά, Max Porter, μτφρ.: Ιωάννα Αβραμίδου, εκδ. Πόλις, 2018, 128 σελ.)

Omeros

Το έπος του Derek Walcott του χάρισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας δύο χρόνια αργότερα, το 1992. Όπως δηλώνει ο τίτλος του, αντλεί το υλικό του από τον Όμηρο, αλλά δεν φυλακίζεται στη σκιά του. Τρεις είναι οι κύριες αφηγηματικές γραμμές του έργου (παρόμοια είναι η δομή με το πολύ μικρότερο ποίημα της Ελένης Κεφάλα, Χρονορραφία, το οποίο αναφέρθηκε στο προηγούμενο άρθρο): α. Η διαμάχη Αχιλλέα κι Έκτορα για την Ελένη, β. Η ιστορία του στρατηγού Πλάνκετ και της συζύγου του Μοντ και γ. Η αυτοβιογραφική αφήγηση του ίδιου του Walcott. Σε αντίθεση με την συχνά επιδερμική αρχαιολατρία ξένων ποιητών, ο Walcott παίρνει και μεταμορφώνει το υλικό του μένοντας πιστός στις καραϊβικές του ρίζες. (Omeros, Derek Walcott, Faber and Faber, 1990, 336 σελ.)

Complete Poems 1904-1962

Σε αυτόν τον εξαιρετικό τόμο των απάντων του E.E. Cummings (ή e.e. cummings όπως συχνά προτιμούσε να υπογράφει) μπορεί ο αναγνώστης να δει γιατί αυτός ο άνθρωπος επανακαθόρισε τη φύση και χρήση της γλώσσας και γιατί θεωρείται ένας λυρικός δίχως όμοιό του. Η ποίηση του Cummings δεν είναι μεταφράσιμη στο σύνολό της, όπως διαπιστώνει κανείς γρήγορα. Η ριζοσπαστική χρήση του της γλώσσας είναι συχνά αδύνατον να μεταφερθεί στα ελληνικά, γι’ αυτό και δεν έχουμε παρά 3-4 βιβλιαράκια που ανθολογούν έναν από τους πιο πολυγράφους ποιητές του 20ού, τον Αμερικανό Ρίτσο. (Complete Poems 1904-1962, E.E. Cummings, Liveright Publishing Corporation, 2016, 1216 σελ.)

Nox

Το Nox είναι κι αυτό ένα μάλλον μη μεταφράσιμο έργο, αλλά όχι για τους ίδιους λόγους. Ίσως δούμε επιτέλους να παρατίθεται έστω κάποιο τμήμα του στη γλώσσα μας στο υπό έκδοση έργο του Χ. Βλαβιανού Τώρα θα μιλήσω εγώ (εκδ. Πατάκης), δεδομένης της παρόμοιας θεματικής και της γνωριμίας των δύο ποιητών. Είναι ένα βιβλίο-ακορντεόν που πωλείται μέσα σε μια θήκη. Είναι γεμάτο χειρόγραφες σημειώσεις, σχέδια και αποκόμματα τα οποία φέρουν σημάδια χρήσης, φθοράς και δακρύων της Carson. Είναι ένας επιτάφιος για τον νεκρό αδερφό της και ένα απίστευτα συγκινητικό ποίημα. Οποιαδήποτε απόπειρα μετάφρασης του έργου θα απαιτούσε τη συνεργασία της ίδιας της ποιήτριας και θα παρέμενε το ερώτημα του κατά πόσο αυτή η αναπαραγωγή θα ήταν ειλικρινής ως προς την πρόθεσή της. (Nox, Anne Carson, New Directions, 2010, 192 σελ.)