Αυθεντικότητα και τέχνη-φασόν

Ακούω συχνά τα τυποποιούν και να ταξινομούν την τέχνη και ιδιαιτέρως τη μουσική. Πρόκειται για ιδεολογήματα των αρχουσών ελίτ. Για παράδειγμα, οι έννοιες «σοβαρή» και «ελαφρά» μουσική. Όταν ο Κουρτ Βάιλ συνθέτει το «Μαχαγκόνυ», δημιουργεί «ελαφρά» μουσική και όταν συνθέτει ένα συμφωνικό έργο δημιουργεί «σοβαρή» μουσική; Προφανώς αυτό δεν στέκει και έχει ακυρωθεί στην πράξη.

Αυτά τα υποστήριζε παραδοσιακά ένα τμήμα της αστικής τάξης.Παρακολουθώντας έργα της «σοβαρής» μουσικής αφενός επιβεβαίωναν τη συνοχή τους, αφετέρου την ηγεμονία της τάξης τους έναντι όλων των άλλων, που δεν μπορούσαν να παρακολουθήσουν αυτές τις μορφές.

Ο 20^ος αιώνας επέδρασε καταλυτικά στην αλλαγή αυτών των αντιλήψεων. Εξακολουθούν, βεβαίως, να υπάρχουν, αλλά περιορίζονται σε μικρούς κύκλους, στα πιο συντηρητικά ευρωπαϊκά ωδεία. Κανείς νοήμων άνθρωπος δεν θεωρεί πια ελαφρό συνθέτη τον Χανς Άισλερ, τον Κουρτ Βάιλ, τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Μίκη Θεοδωράκη αλλά και τον Φρανκ Ζάπα.

Για ένα τραγούδι των Beatles…

Διαφορετικά είδη μουσικής υπάρχουν και εκεί μπορείς να διακρίνεις «σοβαρές» και «ελαφρές» εκφράσεις τους,  αλλά τα διαφορετικά είδη δεν συγκρίνονται μεταξύ τους. Υπάρχουν διαφορετικά κριτήρια, με τα οποία μπορείς να αξιολογήσεις ένα τραγούδι ή ένα συμφωνικό έργο. Αν επιχειρήσεις να τα ενοποιήσεις θα είναι σαν να θέτεις το ερώτημα: πιο είναι καλύτερο, το νοστιμότερο πεπόνι ή το νοστιμότερο ροδάκινο;

Καταλυτικός ήταν ο Πιερ Μπουλέζ, ο «πάπας» της σύγχρονης μουσικής, όταν το 1970 είπε: «Χαρίζω τη μισή παγκόσμια παραγωγή της σύγχρονης μουσικής για ένα τραγούδι των Beatles». Αυτό αποτέλεσε κατά τη γνώμη μου καίριο πλήγμα εναντίον όλων των αντιλήψεων περί σοβαρής και ελαφράς μουσικής.

Υπάρχουν, πάντως, κάποια κλειδιά για να αποδεχτούμε ένα μουσικό έργο, ανεξαρτήτως είδους. Ένα βασικό κλειδί είναι η μη τυποποίηση, η παραγωγή ενός μη τυποποιημένου καλλιτεχνικού προϊόντος. Γιατί στο τραγούδι υπάρχουν άπειρα τυποποιημένα προϊόντα. Υποστηρίζω πως ακόμα και στην «πειραματική» μουσική, το 90% είναι τυποποιημένο προϊόν.

Η καπιταλιστική βιομηχανία πριμοδοτεί το τυποποιημένο προϊόν. Με τα ΜΜΕ στην υπηρεσία της, με την υπερδιαφήμιση βομβαρδίζει τον εν δυνάμει αγοραστή του πολιτιστικού προϊόντος, δημιουργεί μόδα παγκοσμίως και θησαυρίζει από τη διαδικασία φασόν. Βρίσκει, ή καλύτερα παράγει «καλλιτέχνες» ικανούς να δημιουργούν προϊόντα στη βάση της εμπορευματοποίησης.

Αντίσταση στην τυποποίηση

Αυτούς που υπάρχουν προσπαθεί να τους αλλοτριώσει και σε γενικές γραμμές τα καταφέρνει. Ελάχιστοι αντέχουν. Τονίζω πολλές φορές σε νέους καλλιτέχνες που με επισκέπτονται ότι πρέπει να αντισταθούν στην τυποποίηση. Και τους μιλάω για τις γιαγιάδες και τις μανάδες τους, για το κυριακάτικο τραπέζι. Αρνί στο φούρνο, κόκορα με μακαρόνια. Τι σχέση έχει αυτό το φαγητό με τα πολυδιαφημισμένα φαστφουντ γεύματα που προέρχονται κυρίως από μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες; Αυτή είναι η τερατώδης διαφορά ανάμεσα στο αυθεντικό-δημιουργικό και το τυποποιημένο.

Ωστόσο, το ίδιο το σύστημα διαμορφώνει και αυτούς που καλούνται να καταναλώσουν αυτά που παράγονται. Γιατί, όπως λέει και ο Μαρξ, «η παραγωγική διαδικασία, στον καπιταλισμό δεν παράγει μόνο ένα αντικείμενο για το υποκείμενο, αλλά και ένα υποκείμενο για το αντικείμενο». Ο Κάρολος Μαρξ, αυτός ο απίστευτα ιδιοφυής τύπος, ο Παραμυθάς με Π κεφαλαίο.