Από την αλτουσεριανή “έγκληση” στον σημερινό εγκλεισμό

Στις μέρες τις δύσκολες που βιώνουμε άλλοι προτάσσουν τη λογική που διακρίνει την επιστήμη, άλλοι αναζητούν καταφύγιο στην τέχνη, άλλοι στη θρησκεία και ορισμένοι στις ανοησίες των socialmedia. Όλα χρειάζονται προφανώς σε ένα επίπεδο προσωπικής προσέγγισης και ο τιμητής, ο αναμάρτητος, ο ηθικός κατήγορος, θα κληθεί να λογοδοτήσει κι αυτός.

Αλλά αυτό που χρειαζόμαστε πρωτίστως ως συλλογική αντιμετώπιση είναι να αναγνωρίσουμε και να αναλύσουμε την τραγική, την προβληματική κατάσταση που δημιουργήθηκε. Αμέσως μετά θα κληθούμε να πάρουμε αποφάσεις, ενίοτε οδυνηρές. Εκεί οι επιλογές θα είναι συγκεκριμένες και θα προκύπτουν από τη λογική που πηγάζει από τις προαναφερόμενες κατηγοριοποιήσεις.

Όταν η επιστήμη εγκολπώνει, αναδεικνύει και λειτουργεί με αρχές ανθρωπιστικές, οι ελπίδες μας για ένα λιγότερο δυστοπικό μέλλον πολλαπλασιάζονται. Σε ένα μέλλον μαζί με εκείνους τους συνανθρώπους μας που διακινδυνεύουν τη δική τους προσωπική ζωή και  πρωταγωνιστούν με τις πράξεις και τη συμπεριφορά τους στη δική μας εν έτει αριστείας του 2020. Από την επιστήμη πρέπει να πάρουμε όσα περισσότερα μπορούμε, παραφράζω τη γνωστή ρήση της Virginia Woolf για τη σχέση μας με τα βιβλία. Αρκεί να μην βαυκαλιζόμαστε πως η επιστημονική αλήθεια και η ιστορική αλήθεια είναι πράγματι εκείνο που δείχνει πως συνέβη, αλλά να έχουμε κατά νου πως συχνά είναι εκείνο που κρίνουμε ότι συνέβη.

Το καταφύγιο της τέχνης και των όποιων καλλιτεχνικών παρεμβάσεων προκύπτουν, γιατί αν δεν προκύπτουν δεν δικαιούμαστε να ομιλούμε περί ουσιαστικής τέχνης, λειτουργεί όχι απλώς παρηγορητικά, αλλά ως το ορμητήριο μιας άλλης ανατρεπτικής εποχής. Μιας εποχής που δεν θα επιστρέψει στη λογική της αλτουσεριανής “έγκλησης”, ακόμη κι αν συνεχιστεί αυτός ο ιδιότυπος εγκλεισμός. Μιας εποχής που ο άνθρωπος δεν θα πείθεται για την υποτιθέμενη πνευματική του ελευθερία και δεν θα συναινεί στη συνεπακόλουθη κοινωνική του απραξία. Θα αντιληφθεί τον κατευθυνόμενο έλεγχο των κοινωνικών δομών που του ασκείται και θα αντιδράσει απέναντι στη μετριότητα και στην αδικία που στην πραγματικότητα του επιβάλλεται.

Το καταφύγιο της θρησκείας

Το καταφύγιο της θρησκείας προϋποθέτει την επίδειξη μίας καθολικής αποδοχής. Η ιδέα, βεβαίως, της πίστης, όπως αυτή διαμορφώνεται μέσα από ό,τι ονομάζουμε θρησκευτική συνείδηση, παραπέμπει σε μία ωφελιμιστική, συχνά, μεταφυσική διάσταση της ιστορικής αλήθειας. Η έννοια του θείου και του Θεού παραπέμπει σε ένα υπερβατικό όν(;), πάνσοφο, παντοδύναμο, γεμάτο έλεος και αγάπη για όλους μας. Ο Μπόρχες θα το κατέτασσε στη λογοτεχνία του φανταστικού και θα υπογράμμιζε πως πολλοί από εμάς θα ευχόμασταν να εντάσσεται στη λογοτεχνία του πραγματικού. Αλλά σε κάθε περίπτωση δεν αποφασίζει αυτή η δύναμη στην οργάνωση και τον σχεδιασμό της αντίδρασής μας.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τέλος, έχουν να επιδείξουν πρόθυμους υποστηρικτές μίας κατά το δοκούν επιστημονικής και πολιτιστικής αναδόμησης. Πέρα από τη γλυκερή επικαιρική διάθεση επικοινωνίας που επιχειρούν και τη συναισθηματική υπερεκχείλιση των απευθύνσεών τους, μάλλον δεν μπορούν να μας προσφέρουν και πολλά πράγματα. Το έχω γράψει κι αλλού, αλλά θα μου επιτραπεί μία μικρή επανάληψη.

Θα παρουσίαζε μεγάλο ενδιαφέρον να δοκιμάσουμε στις μεταξύ τους συνομιλίες ένα τροποποιημένο “Μπέκντελ” τεστ (Bechdel test) που να εξετάζει κατά πόσο στις κουβέντες τους αυτές δεν τονίζεται τουλάχιστον μία φορά η σπουδαία συμβολή της δουλειάς ή της πρότασής τους για τη δική μας ψυχική υγεία… «Είναι άλλη γειτονιά αυτή», που θα ‘λεγε κι ο ποιητής και δεν αναμειγνύομαι.

Όλα μοιάζουν να προσπαθούν να χωρέσουν σε έναν σπάνια ολοκληρωμένο κύκλο κι ευχόμαστε ο Μόντης, γι’ αυτόν τον ποιητή ομιλούμε, να δικαιωθεί. «Δε μπορεί να μένη ασυμπλήρωτος ο κύκλος. / Πρέπει δίχως άλλο το τετράγωνο του σκοταδιού ναν’ φως, / πρέπει δίχως άλλο το τετράγωνο του φωτός ναν’ σκοτάδι. / Να δήτε που θα βρουν μια μέρα τον τύπο».