Arja Saijonmaa: Η Φινλανδή ιέρεια του Μίκη

Πρόκειται για την τραγουδίστρια Arja Saionmaa, το φινλανδέζικο αηδόνι της μουσικής ακαδημίας Φινλανδίας. Ο Μίκης έχει πει: «Η Arja Saijonmaa είναι η πραγματική ιέρεια των τραγουδιών μου». Ο Μίκης και η Arja γύρισαν όλο τον κόσμο παρουσιάζοντας τα σημαντικότερα έργα του παγκόσμιου Έλληνα δημιουργού. Στην τελετή της κηδείας του Ούλοφ Πάλμε, το 1986, η Arja ενώπιον των ηγετών όλου του κόσμου τραγούδησε μπροστά στη σωρό του Πάλμε, το αγαπημένο τραγούδι του Ούλοφ, τον “Καημό” του Μίκη.

Ήταν 16 του Νοέμβρη του έτους 1970, όταν η φοιτήτρια Arja Saijonmaa στην Ακαδημία Sibelius της Φινλανδίας, συνάντησε πρώτη φορά τον Μίκη Θεοδωράκη. Το θέατρο ήταν κατάμεστο. Πολιτική ηγεσία και κοινό υποδεχόταν τον Έλληνα συνθέτη, μετά την απελευθέρωσή του από την Χούντα. Μεγάλη έκπληξη τον περίμενε: Μια νεαρή ερμηνεύτρια η Arja Saijonmaa θα τραγουδούσε τη “ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ”.

Τι γνώριζε όμως η ίδια για τον Μίκη Θεοδωράκη; Πολύ λίγα. Το πιο σημαντικό, που της είχε κάνει μεγάλη εντύπωση, ήταν τα τραγούδια που ήταν απαγορευμένα στην Ελλάδα, όπως “ΤΟ ΠΕΡΙΓΙΑΛΙ”. Η Arja που περίμενε να ακούσει επαναστατικά τραγούδια από ένα αγωνιστή συνθέτη, δεν μπορούσε να καταλάβει πως είναι δυνατόν να απαγορεύεται ένα τραγούδι σαν το “ΠΕΡΙΓΙΑΛΙ”. «Ένα τραγούδι με γεύση αλατιού, άμμου, ήλιου. Το πιο όμορφο τραγούδι που είχε ακούσει στη ζωή της…», είχε πει όταν το άκουσε. «Αυτόν τον άνθρωπο θα ήθελα κάποτε να τον γνωρίσω…» σκέφτηκε η Arja και παρακάλεσε τους… αρχαίους ελληνικούς θεούς να τον στείλουν κάποια μέρα στην Φινλανδία!

Και να που οι θεοί την άκουσαν και στις 16 Νοεμβρίου 1970, στο Ελσίνκι, η Arja με δέος και ρίγος τον βλέπει να μπαίνει στο θέατρο. Η Arja πλησιάζει το μικρόφωνο. Με στεντόρεια φωνή δίνει φινλανδική ζωή στους στίχους του Γιάννη Ρίτσου:

«Αυτά τα δέντρα δεν βολεύονται με λιγότερο ουρανό

Αυτές οι πέτρες δε βολεύονται κάτω απ’ τα ξένα βήματα»

Ξαφνικά, βλέπει τον συνθέτη να ανεβαίνει στη σκηνή και να κάθεται στο πιάνο. Ο Μίκης στα ελληνικά και η Άρια στα φιλανδικά. Μια μαγεία απλώνεται στην αίθουσα. Το κοινό τους αποθεώνει. Και τότε  ο Μίκης λέει: «Η Arja θα με ακολουθήσει στην παγκόσμια περιοδεία μου»! Ακολούθησε κάτι σαν έκρηξη. Το θέατρο σείστηκε! Η είδηση έσκασε σαν βόμβα στην Φινλανδία. Ήταν το πρώτο θέμα στις ειδήσεις.

Οι κάμερες ακολουθούσαν την Άρια παντού. «Ήταν απίστευτο! Στο Πανεπιστήμιο όλοι μου είπαν “Να πας! Το πανεπιστήμιο μπορεί να περιμένει. Η Φινλανδία θα σε περιμένει. Τέτοια ευκαιρία είναι μοναδική!”. Τελικά συμφώνησαν και οι δικοί μου…». Έτσι από εκείνη την μέρα η Άρια εγκατέλειψε τις σπουδές, εγκατέλειψε το θέατρο, εγκατέλειψε την Φινλανδία, την Ακαδημία Sibelius, τα εγκατέλειψε όλα. Ακολούθησε το Μίκη Θεοδωράκη, στην συναρπαστική παγκόσμια περιοδεία του. Ο Μίκης και η μουσική του άλλαξε κυριολεκτικά την ζωή της Άριας. Ένα ατέλειωτο συναρπαστικό ταξίδι όπου κάθε πόλη, κάθε χώρα, ήταν και μια νέα εμπειρία.

Ο χορός του Ζορμπά στο Σύδνεϋ 

Στο  βιβλίο της “Μια νέα γυναίκα αποκαλύπτεται” η Άρια  γράφει: «Στην Αυστραλία, όπου ζει μια δεύτερη Ελλάδα, δώσαμε 21 συναυλίες. Η μεγάλη στιγμή των συναυλιών ήταν ο χορός του Ζορμπά. Η μουσική αρχίζει με ένα μπουζούκι. Δύο τόνοι. Νταννταν.  Δημιουργείται ένταση. Έπειτα έρχεται η μετάβαση από το ένα στα τέσσερα, στη σκάλα των τόνων. Όταν τελειώνει το δραματικό πρώτο μέρος του Ζορμπά και περνάει στο δεύτερο μουσικό θέμα, ο κόσμος τρελαίνεται. Νταννταν!

Πάλι αυτοί οι δύο πολύ απλοί τόνοι. Το πλήθος ξεσπάει αδιακρίτως πολιτισμού, χώρας, ηπείρου, ηλικίας, φυλής χρώματος και θρησκείας. Παντού η ίδια εικόνα. Δύο απλοί τόνοι και όλο το ανθρώπινο γένος χοροπηδάει. Υπάρχει κάτι στην μελωδία που δεν μπορείς να το εξηγήσεις. Μαγεία! Η μουσική παρασύρει τα πάντα, μοιάζει με έκρηξη ηφαιστείου. Πρώτα  λίγη λάβα και όταν μπαίνει όλη η ορχήστρα γίνεται η έκρηξη!

»Όλοι πετάγονταν από τις καρέκλες τους…Τότε σηκώθηκε μια ηλικιωμένη Ελληνίδα. Ήταν κοντή, ρυτιδιασμένη, με μαύρη φούστα που φορούν οι χήρες και ένα μαύρο μαντήλι γύρα από το γερασμένο πρόσωπό της. Έλαμπε σαν ήλιος και ήθελε να χορέψει. Δύο αγόρια την έπιασαν σαν πούπουλο και την άφησαν στη σκηνή. Εκείνη πλησίασε προς τον Μίκη και άρχισε να χορεύει στο ρυθμό του “Ζορμπά” Ο Μίκης συνέχισε να διευθύνει σαν να μην είχε συμβεί τίποτα. Η γιαγιά ρίχτηκε στο χορό. Στριφογύριζε  μια δεξιά, μια αριστερά ανεμίζοντας το μαντήλι. Το πρόσωπό της έλαμπε από χαρά και αξιοπρέπεια. Την κοίταζα και αναρωτιόμουν τι άραγε να είχε περάσει στη ζωή της. Ο κόσμος χειροκροτούσε σαν τρελός. Όλοι φώναζαν:  Γεια σου γιαγιά… Ήταν η φωτιά του Ζορμπά που κρατούσε ζωντανή, την γιαγιά στην Αυστραλία. Το όνειρο της Απόλυτης Ελευθερίας».

Η παγκόσμια περιοδεία συνεχίστηκε στις χώρες της Νότιας Αμερικής όπου ο Μίκης παρουσίαζε το Canto General του νομπελίστα ποιητή Πάμπλο Νερούδα.

Αργεντινή, Μπουένος Άιρες 28 Αυγούστου 1972

Η Άρια συνεχίζει να διηγείται: «Στην πρώτη συναυλία στην Νότια Αμερική, θα παρουσιάζαμε το Canto General του Νερούδα, σε μια  Αρένα με 35.000 κόσμο. Πριν μερικές μέρες δολοφονήθηκαν στην Παταγονία 24 νέοι, επαναστάτες και ήταν παντού τανκς, και στρατιώτες. Υπήρχε ανησυχία, όμως ο Μίκης ήταν ήρεμος. Η συναυλία άρχισε, αλλά μετά από λίγο ακούστηκαν φωνές και κάτι σαν έκρηξη. Η κατάσταση ήταν εκρηκτική, ο θόρυβος εκκωφαντικός. Οι στρατιώτες έτοιμοι να επέμβουν.

Η συναυλία είχε μεταβληθεί σε χορό, για την δολοφονία  των 24  επαναστατών. Ξαφνικά μέσα στο πανδαιμόνιο, μία γυναίκα άρχισε να μας πλησιάζει. Ο κόσμος την  αναγνώρισε, και άρχισε τις επευφημίες. Ήταν η Mercedes Sosa. Η μεγαλύτερη τραγουδίστρια της Νοτίου Αμερικής. Κοντή, με μακριά μαλλιά, ντυμένη με παραδοσιακό ινδιάνικο φόρεμα, ανέβηκε στη σκηνή με ένα τύμπανο και άρχισε να παίζει. Ο ήχος του ήταν μαγικός.

»Σαν να ηχούσε ολόκληρη η Λατινική Αμερική. Η φωνή της γεμάτη χρώματα και βαθιά μελαγχολία. Ο  Μίκης έδωσε το έναυσμα με τον Καημό. Προς κατάπληξη όλων η Mersedes και ο κόσμος τραγουδούσαν μαζί μας. Αυτή η καταπληκτική γυναίκα, με μαγικές απλές κινήσεις είχε υπό τον έλεγχό της 35.000 κόσμο. Πήρε το μικρόφωνο και  μίλησε για συμπαράσταση στον ελληνικό λαό , στον αγώνα κατά της δικτατορίας. Ο κόσμος χειροκροτούσε ασταμάτητα…».

Με τον πρόεδρο της Κολομβίας

Οι θριαμβευτικές συναυλίες συνεχίστηκαν στην Λατινική Αμερική, στο Περού, στην Κολομβία και στην Βενεζουέλα. Αυτό όμως που περίμενε τον Μίκη Θεοδωράκη στην Κολομβία κατέπληξε όλους. Το 1975 μετά την μεγάλη συναυλία στο στάδιο Καραϊσκάκη με το ΚΑΝΤΟ ΧΕΝΕΡΑΛ, ένας άγνωστος στον Μίκη επέμενε να τον δει! «Είμαι από την Κολομβία. Απόλαυσα το Κάντο Χενεράλ και σκεφτόμουν πως κάποτε θα έπρεπε να έρθεις να το παρουσιάσεις στην Κολομβία. Θα σε καλέσω όταν γίνω Πρόεδρος»!

Επτά χρόνια μετά, στην Μπογκοτά, έξι ώρα το πρωί, ο Belisario Betancur που είχε εκλεγεί πρόεδρος της Κολομβίας, υποδέχτηκε τον Μίκη και την ορχήστρα στο αεροδρόμιο: «κ. Θεοδωράκη, σας καλωσορίζω στην Κολομβία. Να αισθάνεστε όπως στο σπίτι σας!» Στην συναυλία πήραν μέρος τρεις μεγάλες χορωδίες. Στην πρεμιέρα ήρθε ο Πρόεδρος και μαζί του όλοι οι πρώην πρόεδροι της χώρας. Ήταν μία ακόμα αξέχαστη συναυλία στην Λατινική Αμερική. Στο προεδρικό Μέγαρο που έγινε η δεξίωση, έμοιαζε με τις Βερσαλλίες, ήρθε όλη η αριστοκρατία της Μπογκοτά. Τότε ο Πρόεδρος μίλησε στους προσκεκλημένους για την υπόσχεση στον Μίκη στο στάδιο Καραϊσκάκη. Όλα φαινόταν απίστευτα…

Ο Μίκης δεν έφυγε!

Στοκχόλμη Δεκέμβρης 2021. Με πρωτοβουλία του Γιώργου Ζαπάρτα και Ελλήνων μεταναστών στην Σουηδία, οργανώθηκαν συναυλίες στην μνήμη του Μίκη Θεοδωράκη.  Στην οθόνη προβάλλεται η φωτογραφία του Μίκη με την Άρια. Η ίδια ερμηνεύει για μια ακόμα φορά αγαπημένα τραγούδια του Μίκη με ένα κοινό που με κάθε τρόπο εκφράζει συγκίνηση και ενθουσιασμό.

Το προηγούμενο βράδυ, μας δέχτηκε στο σπίτι της. Την ρωτάω: «Τι σημαίνει για εσένα ο Μίκης Θεοδωράκης;» Απάντησε: «Τα πάντα! Μαζί του συνειδητοποίησα ότι η μουσική του έγινε η φωνή όλων των αδυνάτων». Η Άρια αισθάνεται την ανάγκη να τονίσει ότι «Ο Μίκης δεν έφυγε, είναι η ίδια η Ελλάδα! Και επειδή η Ελλάδα είναι και θα παραμείνει αιώνια, το ίδιο Αιώνιος θα  είναι και ο Μίκης Θεοδωράκης! Δεν υπάρχει άλλος συνθέτης που να έχει  συνδέσει την ποίηση με τα τραγούδια, όπως ο Μίκης. Έχει γράψει συμφωνικά έργα και όπερες στην παρανομία, στις φυλακές, σε τόπους μαρτυρίου όπως η Μακρόνησος. Έχει γράψει μουσική ταξιδεύοντας σε  λεωφορεία, σε πλοία, σε αεροπλάνα. Έχει γράψει πάνω από 50 βιβλία, αναπτύσσει νέα θεωρία για την Συμπαντική Αρμονία, και την ίδια στιγμή αγωνίζεται με όλες του τις δυνάμεις για την Ελευθερία των λαών σε όλο τον κόσμο «Και το κύριο χαρακτηριστικό του Μίκη;», ρώτησα . «Η ανθρωπιά του, η απλότητά του, το πάθος του για Ελευθερία και Δικαιοσύνη. Όλα αυτά αποτυπώθηκαν στο μοναδικό του έργο που βασισμένο σε ελληνικές ρίζες το κατέστησε παγκόσμιο»!

Η Άρια συνεχίζει να μιλάει για τις εκατοντάδες συναυλίες, για την τεράστια ανταπόκριση του κοινού σε όλες τις χώρες. Ανεξάρτητα από  γλώσσα, ανεξάρτητα από χώρα, η μελωδία και οι στίχοι των τραγουδιών, άγγιξε την καρδιά των  ανθρώπων, έδωσε ελπίδα στους καταπιεσμένους. Κορυφαίο παράδειγμα όταν στην τελετή της κηδείας του Olof Palme, παρουσία ηγετών από όλες τις χώρες του κόσμου, η Άρια τραγούδησε στα σουηδικά το τραγούδι του Μίκη “Καημός” με τίτλο “ΕΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ”,  μπροστά στο φέρετρο του Πάλμε, στο ίδιο σημείο όπου μίλησαν ο Σεφέρης και ο Ελύτης στην τελετή για την απονομή των ΝΟΜΠΕΛ.

Ένα κορυφαίο γεγονός για την Ελλάδα και τον ελληνικό Πολιτισμό. Και αυτό χάρη στον Μίκη Θεοδωράκη!

Με τον Μίκη στο Όσλο:

Βίντεο-ντοκουμέντο : Γενέθλια του Μίκη στο Βραχάτι 29 Ιουλίου 2004

 

---

 

Υστερόγραφο: Θερμό ευχαριστώ στον Πάνο Σαββόπουλο για την επεξεργασία των φωτογραφιών