Αταλάντευτα παρών

του Νίκου Φωτόπουλου – 

Αν ζούσε σήμερα ο Μάνος Λοΐζος, θα ήταν 80 χρονών. Την ίδια στιγμή αναλογίζομαι πως έχουν περάσει 35 ολόκληρα χρόνια από τον θάνατό του και συλλαμβάνω τον εαυτό μου να σκέφτεται το πώς θα είχε πορευτεί όλα αυτά τα χρόνια ο κορυφαίος αυτός συνθέτης και τραγουδοποιός, καλλιτεχνικά, πολιτικά, ιδεολογικά. Θα είχε συνεχίσει με την ίδια ορμή τη δημιουργική του πορεία; Θα είχε διευρύνει τα όρια της καλλιτεχνικής και αισθητικής του παρέμβασης; Θα είχε συνεχίσει με την ίδια ιδεολογική και πολιτική συνέπεια που διέκριναν το έργο και τη ζωή του;

Ο πρόωρος θάνατός του μάς στέρησε τη δυνατότητα να δούμε το έργο του να ξεδιπλώνεται, αφού ο μεγάλος αυτός δημιουργός έφυγε νωρίς αφήνοντας ένα μεγάλο κενό και ταυτόχρονα μια τεράστια κληρονομιά στη σύγχρονη πολιτισμική ιστορία του τόπου. Το μέγεθος αυτής της παρακαταθήκης συνειδητοποίησα για μια φορά ακόμα στη συναυλία που δόθηκε στο θέατρο Πέτρας από τους Γιώργο Νταλάρα, Βασίλη Παπακωνσταντίνου, Μίλτο Πασχαλίδη και Ασπασία Στρατηγού.

Πολιτισμικές μεταβιβάσεις

Δεν θα σταθώ στην καλλιτεχνική κατάθεση των άξιων ερμηνευτών και των συντελεστών της συναυλίας, η οποία αποδείχθηκε, τόσο ενορχηστρωτικά όσο και ερμηνευτικά, παράγωγο υψηλής αισθητικής αξίας. Θα σταθώ στη συγκίνηση των χιλιάδων ανθρώπων, στον σεβασμό και την αγάπη για τα τραγούδια αλλά και τη μνήμη του Μάνου Λοΐζου.

Όλο το θέατρο Πέτρας, ένας κρεμαστός κήπος από χιλιάδες πρόσωπα, υψωμένα χέρια, φωνές και ολόγιομα μάτια από φως, νοσταλγία και ενθουσιασμό. Το κοινό αίσθημα στην απόλυτη κορύφωση μέσα από μια αδιάκοπη εναλλαγή τραγουδιών που το ένα έμοιαζε καλύτερο από το άλλο.

Και ο κόσμος που βρισκόταν εκεί, δεν ήταν ένα απρόσωπο κοινό. Ούτε μια άμορφη μάζα ακροατών. Τουναντίον. Είχε ταυτότητα. Ήταν το σώμα και το αίμα μιας μεγάλης κοινότητας συναισθημάτων όπου άλλοτε τραγουδούσε, άλλοτε χειροκροτούσε κι άλλοτε έκλεινε τα μάτια μέσα στο όνειρο και την υπερβατική λειτουργία της δημιουργίας.

Σε αυτή τη μυσταγωγία υπήρχαν ακόμα και εκείνοι που με δάκρυα στα μάτια κρατούσαν τα εγγόνια τους από το χέρι, υπενθυμίζοντάς μου ως διδάσκοντος πως οι «πολιτισμικές μεταβιβάσεις» από τη μια γενιά στην άλλη καθίστανται ουσιαστικότερες με βιωματικό παρά με διδακτικό τρόπο, παιδαγωγική αρχή που το εκπαιδευτικό μας σύστημα επιμένει να υποτιμά.

Παρών στις συνειδήσεις

Ο Μάνος Λοΐζος, παρά τη φυσική του απουσία, παραμένει αταλάντευτα «παρών» μέσω μιας δημιουργικής συνέχειας που ακόμα και σήμερα νοηματοδοτεί την κοινωνική συνείδηση και εν γένει τις συλλογικές μας αναπαραστάσεις. Οι στίχοι του Νεγρεπόντη, του Λάδη, του Παπαδόπουλου, του Ρασούλη αλλά και η ποίηση του Χικμέτ και τόσων άλλων, μέσω της τέχνης του τραγουδιού εξακολουθούν να ηχούν εξαιρετικά επίκαιροι, αφού το συνεχές της ιστορικής και κοινωνικής πραγματικότητας επαναφέρει διαρκώς νέα διλήμματα πάνω σε διαχρονικά ερωτήματα αλλά και ανεκπλήρωτα αιτούμενα της ανθρώπινης κατάστασης.

Τα τραγούδια που ο Λοΐζος χάρισε στη λαλιά των ερμηνευτών του συνεχίζουν να αποτελούν τη συλλογική φωνή μιας κοινωνίας που στις μέρες μας, περισσότερο από ποτέ, καλείται να επαναπροσδιορίσει έννοιες, αξίες, θεσμούς και πρακτικές απέναντι στο πλαίσιο μιας καχεκτικής δημοκρατίας που η μεταπολίτευση κληροδότησε στον τόπο.

Η νέα φτώχεια, η μετανάστευση των νέων, η ανεργία, οι κοινωνικές διακρίσεις, η βία και ο ρατσισμός, το υπαρξιακό αδιέξοδο των κοινωνικά ασθενέστερων επανέρχονται με σθένος την ίδια στιγμή που η ελευθερία, η ισότητα, η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, η δύναμη του έρωτα, της φιλίας και της ομορφιάς εξακολουθούν να παραμένουν τα ζητούμενα μιας επίγειας ουτοπίας.

Μοναδική σύνθεση στοιχείων

Τα μικρά και μεγάλα βάσανα των καθημερινών ανθρώπων, η μαγεία αλλά και η μελαγχολία του έρωτα και της δημιουργίας, η καταγγελία της ανισότητας και της εκμετάλλευσης, ο ενστικτώδης αγώνας για ελευθερία και αξιοπρέπεια υπήρξαν κορυφαίες στιγμές στην τραγουδοποιία του Μάνου Λοΐζου.

Επιπροσθέτως, ανεξάρτητα από το αν ο μεγάλος αυτός δημιουργός έγραψε τραγούδια «πολιτικά», «ερωτικά», «έντεχνα», «λαϊκά» κ.ο.κ, κατηγορίες και ταξινομήσεις που κατά τη γνώμη μου είναι ήσσονος σημασίας, οι προσεγγίσεις του βασίζονταν στην αυθεντικότητα του αισθήματος.

Κι αυτό γιατί η καλλιτεχνική του παρέμβαση αποτελούσε τη διαλεκτική σύνθεση μιας πλειάδας στοιχείων, η οποία εκφραζόταν άλλοτε με το άρωμα της διανόησης και τη συνείδηση της πολιτικής στράτευσης, άλλοτε με την ευθύτητα και τη γνησιότητα της λαϊκής ψυχής, άλλοτε με επιρροές από το δυτικό μουσικό στερέωμα κι άλλοτε με σαφείς αναφορές στην ελληνική παράδοση και τη μουσική κληρονομιά του τόπου επιτυγχάνοντας μια ουσιαστική τομή στο ελληνικό τραγούδι ενάντια στην τυποποίηση και τον ευτελισμό της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Διαμορφωτής της κοινωνικής ταυτότητας

Κατά τη γνώμη μου η προσφορά του Μάνου Λοΐζου στον τόπο δεν υπήρξε μόνο καλλιτεχνική. Κι αυτό όχι μόνο γιατί μας χάρισε μια πολύχρωμη «ανθοδέσμη τραγουδιών» αλλά γιατί ανέπτυξε ένα πολύπλευρο αισθητικό πρόταγμα με πολύσημες πολιτικές, ιδεολογικές και κοινωνικές προεκτάσεις.

Ταυτόχρονα συνέβαλε αποφασιστικά στη διαμόρφωση της κοινωνικής και πολιτικής ταυτότητας μιας κοινωνίας η οποία είχε στο σώμα της νωπό το εμφύλιο τραύμα των διωγμών, το φόβο και την καταπίεση της δικτατορίας προτάσσοντας ταυτόχρονα το συλλογικό πόθο για εθνική ανεξαρτησία, άμεση δημοκρατία, δικαιοσύνη και κοινωνική αξιοπρέπεια.

Χωρίς δεύτερη σκέψη, η ιστορικότητα αλλά και η επικαιρότητα της παρακαταθήκης αυτής, ιδιαίτερα σήμερα, οφείλει να αποτελέσει σπουδή αλλά και συλλογική ευθύνη για τους νεότερους δημιουργούς.