Confiteor: μια ομολογία-σταθμός στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία

Σχεδόν δύο χρόνια από την κυκλοφορία του το «Confiteor» συνεχίζει να κεντρίζει το ενδιαφέρον των αναγνωστών προκαλώντας συμπάθειες, αλλά και αντιπάθειες. Ομολογώντας και εμείς με τη σειρά μας ότι ανήκουμε στην ομάδα των θαυμαστών, ήδη από τους πρώτους μήνες έκδόσης του, ξαναθυμόμαστε γιατί είναι ένα ξεχωριστό βιβλίο που αξίζει να αναζητήσει κανείς.

Confiteor. Ένα βιβλίο – σταθμός για τον 21ο αιώνα μας έρχεται από την Καταλονία και καταφέρνει με μια μοναδική αφηγηματική μαεστρία να μας συνεπάρει. Ένα στοχαστικό μυθιστόρημα γύρω από τις έννοιες της πίστης και του κακού. Πώς μπορεί ο άνθρωπος να χάσει ή και να ξανακερδίσει την πίστη του, τόσο στο θεό όσο και στους ανθρώπους; Το Κακό είναι έμφυτο και αν ναι, τότε πώς πορεύεται η ανθρωπότητα με αυτό; «Θεός δεν υπάρχει, κι οι άνθρωποι πρέπει να αμυνθούν όπως όπως ενάντια στις καταστροφές της Ιστορίας».

Ο ήρωάς μας, ο Αντριά, πάσχει από την αρρώστια της έλλειψης της μνήμης. Σιγά-σιγά δεν θα είναι σε θέση να καταλαβαίνει, να επικοινωνεί, να θυμάται, να αναπολεί, να στοχάζεται. Αυτό τον οδηγεί, ως μια αόρατη ευθύνη (ή ενοχή) προς την κοινωνία, τους φοιτητές του, τους οικείους του, τον εαυτό του (;) να καταγράψει όλη του τη ζωή και ταυτόχρονα να μας αφηγηθεί μυθοπλαστικές ιστορίες που βασίζονται στα βιώματά του.

Ή μήπως αυτό που διαβάζουμε είναι ένα μεγάλο γράμμα αγάπης τόσο προς τη σύντροφό του (λ.χ. αυτά που δεν πρόλαβε να της πει ή να της εξομολογηθεί) όσο και προς την ίδια την ανθρωπότητα; Βρισκόμαστε στη δεκαετία του ’50 σ’ ένα ιδιαίτερο σπίτι στη Βαρκελώνη. Ένα σπίτι στο οποίο το γραφείο του πατέρα του ήρωα είναι ο ναός της γνώσης. Μια γνώση που πρέπει να μεταλαμπαδευτεί στον γιο, με κάθε κόστος. Και από εκεί ξεκινούν όλα.

Ο συγγραφέας μέσω της εναλλαγής της πρωτοπρόσωπης με την τριτοπρόσωπη αφήγηση θα μας παρουσιάσει κινηματογραφικά μια ζωή γεμάτη γνώσεις, ιδέες, απόψεις & θέσεις για την γιλοσοφία των ιδεών και της επιστήμης, όψεις του ανθρώπινου χαρακτήρα, θυσίες, εκφάνσεις του κακού μέσα σε πέντε αιώνες (από την ιερά εξέταση έως τα κολαστήρια του Άουσβιτς), πολιτική (κάθε είδους και μορφής), έρωτα, αγάπη, φιλία και πάνω απ’ όλα μουσική.

Το βιολί

Συνδετικός κρίκος αυτού του πολυεπίπεδου μυθιστορήματος είναι ένα βιολί, κατασκευασμένο από τον Λορέντσο Στοριόνι από την Κρεμόνα. Ένα μουσικό όργανο που η ιδέα του θα ξεπεράσει τους φραγμούς του χρόνου και θα αποτελέσει ένα σύμβολο για τους ήρωες του έργου που θα συναντηθούν όλοι μαζί σε μια χαρακτηριστική σκηνή στη σελ.637.
«Ο άνθρωπος καταστρέφει τον άνθρωπο, και συνθέτει επίσης τον χαμένο παράδεισο (…) μετά το Άουσβιτς είναι αδύνατον να υπάρξει ποίηση (…) η σκληρότητα είναι παρούσα εδώ και τόσους αιώνες που η ιστορία της ανθρωπότητας θα ήταν η ιστορία της ανυπαρξίας της ποίησης “μετά από”».

Πώς γίνεται μετά από τόσο κακό η τέχνη να συνεχίζει να υπάρχει; Πώς ο Πικάσο μετά τον βομβαρδισμό της Γκερνίκα δημιούργησε ένα έργο μοναδικής κληρονομιάς; Μήπως η αξία της τέχνης (κάθε μορφής) έγκειται στον καλλιτέχνη και τον στόχο του να προβληματίσει την κοινωνία ως προς τα φρικτά (πολλές φορές) λάθη της; Άλλωστε αυτός δεν είναι και ο στόχος των ιστορικών, να καταγράψουν την μνήμη ώστε να μην επαναληφθούν τα λάθη;
«Η ζωή και η πραγματικότητα μπορούν να ερμηνευτούν, κατά προσέγγιση, μόνο με τη βοήθεια του έργου τέχνης, έστω κι αν είναι ακατανόητο».

Confiteor. Σε 7 κεφάλαια ο συγγραφέας μας παρουσιάζει ένα μωσαϊκό πολυδιάστατων προσωπικοτήτων που έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: την εξιλέωση. Θα καταφέρουν να την βρουν; Δοσμένο σαν αρχαίο Δράμα, ο αναγνώστης θα βιώσει πολλά συναισθήματα και στο τέλος θα φτάσει στην Κάθαρση. Γέννηση-Θάνατος.

Όχι ευχάριστο ανάγνωσμα

Confiteor. Δεν ήταν ένα εύκολο ούτε ευχάριστο ανάγνωσμα. Ο συγγραφέας θίγει το ζήτημα της ηθικής σε κάθε βαθμό. Προσωπικό στοίχημα του αναγνώστη να επιμείνει και να βγει κερδισμένος με μια επιπλέον σελίδα ανάγνωσης. Η διακειμενικότητα που κυριαρχεί στο έργο με άλλα έργα της δυτικής σκέψης είναι εξαιρετική και θα λέγαμε ερεθιστική για περαιτέρω βιβλιογραφική αναζήτηση. Πού κατατάσσεται ως μυθιστόρημα; Αστυνομικό; Ιστορικό; Φιλοσοφικό; Όλα αυτά μαζί, καθώς & βαθιά ανθρώπινο. Τι μπορεί να διαβάσει κανείς μετά απ’ αυτό; Νιώθεις τόσο γεμάτος μετά την σπουδή που έχεις διαβάσει, που ίσως όλα τα άλλα αναγνώσματα ωχριούν μπροστά του.

Το μυθιστόρημα μεταφράστηκε ως τώρα σε δεκαπέντε γλώσσες και έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία, μεταξύ των οποίων το βραβείο Κριτικών Serra d’Or 2012, το βραβείο M. Angels Anglada 2012, το βραβείο La tormenta en un Vaso 2012, το βραβείο Crexells 2012, το βραβείο Courrier International για το καλύτερο ξένο μυθιστόρημα του 2013. Όμως, η ανάγνωσή του δεν κρίνεται από τα παραπάνω βραβεία ή τα αντίτυπα που έχει πουλήσει. Κάθε αναγνώστης θα βρει κάτι ξεχωριστό στο υπέροχο βιβλίο του Καμπρέ.

Κάποιος θα θυμηθεί τα γραπτά του Έκο ή του Παδούρα, άλλος θα στοχαστεί εκ νέου για τους εκπροσώπους της ευρωπαϊκής (& όχι μόνο) σκέψης και φιλοσοφίας. Η ανάγνωσή του θα κριθεί από τον αναγνώστη που ζητά πάντα κάτι παραπάνω από τα διαβάσματά του και κυρίως θα θεωρεί τη διατήρηση της μνήμης κλειδί για την ανθρώπινη κοινωνία.

Ο Ζάουμε Καμπρέ (1947, Βαρκελώνη) δεν συστήνεται πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό. Έχουν προηγηθεί «Οι φωνές του ποταμού Παμάνο» (εκδ. Πάπυρος, μτφ. Ευρυβιάδης Σοφός). Με το «Confiteor» όμως, το πιο ώριμο έργο του, θέλει να μείνει καιρό στη σκέψη μας, να μας προβληματίσει. Και τα καταφέρνει με μεγάλη επιτυχία! Κυκλοφορεί από τις εκδ.Πόλις, σε μια εξαιρετική μετάφραση από τα καταλανικά του Ευρυβιάδη Σοφού και επιμέλεια της Χαράς Σκιαδέλλη.