“Ευχαριστούμε για τη συναλλαγή σας”: Μια ταινία για το κληρονομικό δίκαιο στο Ισλάμ

Αυτή η πολιτική πτυχή θίγεται ακροθιγώς στην ταινία “Ευχαριστούμε για τη συναλλαγή σας”, ενώ η οικογενειακή καθημερινότητα, οι ανθρώπινες σχέσεις και, κυρίως, η θέση της γυναίκας μουσουλμάνας, απασχολούν περισσότερο τη δημιουργό, η οποία και θα βραβευτεί με το βραβείο σκηνοθεσίας στο τμήμα ‘Meet The Neighbors’ του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Η αφήγηση έχει μία αρκετά έξυπνη συνθήκη, που άμεσα εισάγει το θεατή σε ένα περίπλοκο πρόβλημα. Ο πατέρας δύο αδελφών γυναικών πεθαίνει, ενώ στο λογαριασμό του έχει ένα αξιοσέβαστο ποσό, των 165.000 δολαρίων. Σύμφωνα με το ισλαμικό νόμο το ποσό πρέπει να μοιραστεί κατά το ήμισυ στον αδελφό άρρενα και το υπόλοιπο μισό στις δύο αδελφές.

Ο αδελφός, όμως, ζει μόνιμα στην Αμερική πολλά χρόνια και δεν έχει σχεδόν καμία επαφή με την οικογένεια και τις δύο γυναίκες. Οι δύο αδελφές, πριν δηλώσουν το θάνατο του πατέρα στις αρχές, λοιπόν, ψάχνουν τρόπο να διορθώσουν την αδικία και να εξαργυρώσουν μία επιταγή με ολόκληρο το ποσό σε αυτές, με πλαστογραφημένη υπογραφή από τη μικρότερη των δύο αδελφών, η Νούρα (Yasmine Al Massri), μία ανύπαντρη αισθητικός, η οποία και φρόντιζε ως το τέλος τον πατέρα τους. Η άλλη αδελφή, η Μαριάμ (Clara Khoury), συνένοχος σε αυτή την παρανομία σύμφωνα με το ισλαμικό δίκαιο, έχει δύο παιδιά, κι έναν γάμο που βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού.

Μέσα στην αγωνία που έχουν οι δύο γυναίκες να βρουν τρόπο να εξαργυρώσουν την επιταγή στην παλαιστινιακή τράπεζα, αναπτύσσεται μία σχετική ενδιαφέρουσα παλαιστινιακή ανθρωπογεωγραφία και μία διάσταση των έμφυλων αυτών αδικιών στη μουσουλμανική κοινωνία. Η επιταγή μπορεί να εξαργυρωθεί, ανακαλύπτουν σύντομα στην τράπεζα οι δύο αδερφές, αν ο (νεκρός) πατέρας επιβεβαιώσει τηλεφωνικά τη συναλλαγή. Κι εκεί φυσικά αρχίζει το πρόβλημα, η ειρωνεία και ένα διάχυτο λεπτό χιούμορ στο road trip στη Ραμάλα, που ξεκινούν οι δυο τους, ψάχνοντας με έντονη αγωνία, μια νύχτα, τη λύση στο πρόβλημά τους.

Σε αυτή την περίπλοκη σχέση των δύο γυναικών, που παραβλέπουν τις χρόνιες διαφορές τους, αναπτύσσουν σταδιακά ισχυρό δεσμό σε ένα κοινό σκοπό, ώστε να διορθώσουν και μία αδικία που ο ισλαμικός νόμος κατοχυρώνει υπέρ του ανδρικού φύλου διαχρονικά. Παρόλα αυτά, η Νούρα ζει αρκετά παραβατικά για τον ισλαμικό νόμο, έχοντας παράνομες σχέσεις με παντρεμένο, ή ο άντρας της Μαριάμ, αντίστοιχα, διατηρώντας επίσης, απροκάλυπτα, εξωσυζυγική σχέση. Η οικογένεια και οι σχέσεις παρουσιάζονται αρκετά προβληματικές και υποκριτικές. Επιπλέον, τα παιδιά, χαμένα στη σύγχρονη τεχνολογία, ενίοτε παραβατικά και αυτονομημένα, συχνά (κρυφά) πολιτικοποιημένα. Οι γενιές φαίνονται μακριά η μία από την άλλη, η παλαιστινιακή κοινωνία μοιάζει να ζητάει αλλαγές ή ένας μέρος της τουλάχιστον.

Η αδικία κατά των γυναικών

Οι δύο αδελφές διαχειρίζονται το βάρος των επιλογών τους και παράλληλα εκφράζουν και την έμφυλη αδικία που νιώθουν. Η αίσθηση της ελευθερίας τους, έξω από την μόνιμη κηδεμονία κάποιου άρρενα (συζύγου, αδελφού, θείου, πατέρα) είναι για αυτές ένα ισχυρό ζητούμενο. Παράλληλα παρουσιάζονται δυναμικές και ευρηματικές. Η αφήγηση έχει ενδιαφέρον όπως αναπτύσσεται, αλλά καταλήγει αρκετά προβλέψιμη στη λύση του προβλήματος.

Ο χωρισμός, επίσης, της Μαριάμ με το σύζυγό της δεν διευκρινίζεται και τόσο. Εκείνη φεύγει από το σπίτι, αλλά και σε αυτές τις επιλογές ο ισλαμικός νόμος ευνοεί τον άντρα, που πολύ εύκολα παίρνει διαζύγιο, ενώ υπάρχει πρόβλημα και στο ποιος αναλαμβάνει την ανατροφή των μικρών παιδιών σε ένα χωρισμό. Το θέμα δεν θίγεται ιδιαίτερα (θα μπορούσε), αντιμετωπίζεται αρκετά χαλαρά, η αφήγηση παραμένει μόνο στο κληρονομικό δίκαιο, που είναι όμως ισχυρό και κατάφωρης αδικίας πρόβλεψη απέναντι στις γυναίκες.

Οι δύο γυναίκες παρουσιάζονται αρκετά σύγχρονες και αρκετά οικείες ακόμα και για το δικό μας δυτικό πρότυπο, αφού εκφράζουν και κοινούς προβληματισμούς: ‘Δεν ξέρω πως να μεγαλώσω τα παιδιά μου’, μονολογεί η Μαριάμ, ενώ θίγεται έντονα το πρόβλημα των σόσιαλ μίντια, η δημόσια εικόνα των εμπλεκομένων σε αυτά, ή το χάσμα των νεότερων ηλικιών με αυτά τα τεχνολογικά θέματα. Η σκηνοθέτιδα πετυχαίνει μία ήρεμη ροή στην εξέλιξη της ταινίας, μία γραμμική αφήγηση με συνέπεια, και με ενδιαφέρουσες συχνές εναλλαγές, που καταφέρνουν να αποτυπώνουν μία πραγματικότητα πολύ διαφορετική από ό,τι μπορούμε να φανταστούμε για τον παλαιστινιακό λαό της Ραμάλα και τις ανθρώπινες σχέσεις στην πόλη.

“Ευχαριστούμε για τη συναλλαγή σας”

Οι ερμηνείες υποστηρίζουν αρκετά πειστικά το όλο εγχείρημα και αυτό είναι ακόμα ένα κέρδος και μία επιτυχημένη επιλογή της Άμπας, χωρίς όμως μία ιδιαίτερη κορύφωση στις δραματικές τους εκφάνσεις. Αυτό αναπτύσσει μια αδυναμία στην αφήγηση και την εικονοποιία των χαρακτήρων, πολλές φορές η σκηνοθεσία μένει στο υπόγειο μαύρο χιούμορ που απλώνεται εδώ κι εκεί, με κάπως τυπική κινηματογράφηση, με καλή όμως φωτογραφία, αλλά και χωρίς εν τέλει να καταφέρνει η δημιουργός να διεισδύσει σε αρκετό βάθος στην ψυχολογία των ηρωίδων ή των εμπλεκόμενων χαρακτήρων.

Τα περισσότερα μάλλον τα φανταζόμαστε, όπως τις απρόσκλητες οδομαχίες νεαρών παλαιστινίων στους ισραηλινούς, σκηνές που μένουν στο φόντο της κεντρικής αφήγησης. Όπως τελικά και ο έμφυλος συσχετισμός στη σύγχρονη παλαιστινιακή κοινωνία, που φαίνεται να αντιμετωπίζει το πρόβλημα στις οικογενειακές και κληρονομικές σχέσεις με μία αφοπλιστική κυνικότητα, όταν ο αδελφός από την Αμερική λέει τηλεφωνικά στη Μαριάμ, που δηλώνει δυστυχισμένη στο γάμο της, ότι καμία γυναίκα δεν είναι ευτυχισμένη στο γάμο της και αυτό είναι κάτι φυσιολογικό, που οφείλει να γίνεται μοιρολατρικά αποδεκτό (!)

Η ταινία, παρά το αδύναμο τέλος της, κι ένα happy end, κάπως προβλέψιμο και με αρκετές νοηματικές ελλείψεις, παραμένει ενδιαφέρουσα, με ερμηνείες που σε παρασύρουν να την παρακολουθήσεις με ενδιαφέρον, ενώ θίγονται θέματα με αρκετά τολμηρό τρόπο για κοινωνίες, θεωρητικά, ερμητικά και θρησκευτικά κλειστές.