“El 47”: Μια πολιτική ταινία για την Ισπανία του 1970

Η ταινία συγκινεί, ειδικά στο τέλος της, που η νεαρή κόρη του Βιτάλ, Γιοάνα (Zoe Bonafonte), τραγουδάει με ιδιαίτερη εκφραστικότητα και συγκίνηση ένα συμβολικό τραγούδι για το κόκκινο και το μαύρο κόκορα που μαλώνουν και σκοτώνονται, συμβολίζοντας τη μάχη φασιστών και κομμουνιστών που ταλαιπώρησε την Ισπανία σε έναν αιματηρό εμφύλιο.

Η αφήγηση ξεκινά στα τέλη της δεκαετίας του 1950, το 1958, όπου διωγμένοι αριστεροί κυρίως από περιοχές, όπως η Ανδαλουσία και η Εξτρεμαδούρα, θα βρεθούν στις παρυφές της Βαρκελώνης και θα προσπαθήσουν να χτίσουν με τα χέρια τους τον οικισμό τους, μία κοινότητα, το Τόρε Μπαρό, κόντρα στο καθεστώς που τους δείχνει με κάθε τρόπο πόσο ανεπιθύμητοι είναι. Κεντρική φιγούρα ο Μανόλο Βιτάλ, χήρος με ένα πολύ μικρό κορίτσι στα χέρια του, έρχεται από τη Βαλένθια δε Αλκάνταρα και παντρεύεται μία καλόγρια και μετέπειτα δασκάλα που συναντά στο Τόρε Μπαρό, την Κάρμεν (Clara Segura), ενώ ο πατέρας του υπήρξε θύμα εκτέλεσης των φαλαγγιτών του Φράνκο.

Η ταινία μας μεταφέρει, αμέσως μετά, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, όπου η κοινότητα έχει εδραιωθεί, όπως και η δημοκρατία στην Ισπανία. Οι κάτοικοι της κοινότητας, όμως, παραμένουν ξεχασμένοι από την κεντρική διοίκηση και τους λείπουν βασικές παροχές, νερό, σχολείο, ιατρικό κέντρο, ταχυδρομείο, συγκοινωνία, ασφαλτωμένοι δρόμοι. Όλη τους η ζωή κυλά με φοβερές καθημερινές δυσκολίες. Έξυπνα ο σκηνοθέτης Μπαρένα, με έναν νοσταλγικό τρόπο, περιγράφει τις στιγμές εκείνης της εποχής, και την κοινότητα σε μία σημαντική αλληλεγγύη μεταξύ τους, άνθρωποι του μόχθου και του σκληρού μεροκάματου, που δεν χάνουν το κέφι τους.

Η ζωή στην πόλη και τα γινάτια της ακολουθείται από το φακό του Μπαρένα με μία διάθεση περιγραφής και παρατήρησης ενός κόσμου που έχει χαθεί για τα καλά, περισσότερο γιατί αναδεικνύει μία προσωπική σχέση μεταξύ των ανθρώπων ακόμα και μιας μεγαλούπολης όπως η Βαρκελώνη.

Ο Μανόλο Βιτάλ που έχει γίνει εν τω μεταξύ οδηγός λεωφορείου στη γραμμή 47 της Βαρκελώνης, αποτελεί τον κύριο κρίκο της ταινίας. Σταδιακά, κι ενώ προσπαθεί να βρει έναν τρόπο να πείσει τους ιθύνοντες για να έρθει τουλάχιστον η συγκοινωνία στο προάστιο Τόρε Μπαρό, θα περάσει σε ένα πιο δραστικό μέτρο, μία, τρόπον τινά, λεωφοροπειρατία της γραμμής 47, ώστε να θα φέρει το λεωφορείο στην κεντρική πλατεία της κοινότητας, που τον υποδέχεται ως ήρωα. Η πράξη του δεν θα τον οδηγήσει στη φυλακή, μάλλον θα τον ηρωοποιήσει, ο Μανόλο θα γίνει ένα σύμβολο του μαχόμενου ανθρώπου του μόχθου απέναντι σε ανάλγητες πολιτικές συμπεριφορές, όπου καταφέρνει να πετύχει μία κάπως καλύτερη ζωή για την οικογένειά του, την κοινότητά του.

Ταυτόχρονα η ταινία έχει τις πολιτικές της εκφάνσεις και έναν τρόπο του παραγκωνισμένου αριστερού που έχασε μεν τον εμφύλιο πόλεμο, αλλά δεν ξεχνά και δε θέλει να είναι πολίτης δεύτερης κατηγορίας. Η ταινία αναπτύσσει μνήμες για τον σκληρό εμφύλιο και τις πληγές που ακολουθούν ακόμα και τις νεότερες γενιές. Ο Μανόλο δε θα φύγει ποτέ από το Τορέ Μπαρό, το προάστιο που πάλεψε για μια καλύτερη ζωή, ανακαλεί τη δημιουργία ενός ανθρώπου που δεν τα παρατάει, ενώ ταυτόχρονα δε θέλει πολλά για να ζήσει, ούτε έχει παράλογες απαιτήσεις.

Ο Μανόλο Βιτάλ γίνεται ο λαϊκός ήρωας της διπλανής πόρτας, ο άνθρωπος του απλού κόσμου, που στέκεται απέναντι σε ένα καθεστώς για όλους. Αυτή η αυθόρμητη αντίδραση του Βιτάλ αναμορφώνεται εδώ από τον Μπαρένα σηματοδοτώντας πως οι παλαιότερες γενιές με κόπο κέρδιζαν τα αυτονόητα.

Η σκηνοθετική οπτική

Αυτή η ανάπτυξη αξιών και πρωτογενών κοινωνικών και πολιτικών διεκδικήσεων, χωρίς βία, αναπτύσσονται από τον σκηνοθέτη με έναν τρόπο ενίοτε μελαγχολικό, δραματικό, τονίζοντας τον αλτρουισμό του Βιτάλ και τιμώντας όσους και όσες τον βοήθησαν. Ο σκηνοθέτης, που καταπιάνεται συνήθως με αληθινές ιστορίες (‘100 Μέτρα’, ‘Mediterraneo – Ο Νόμος της Θάλασσας’) καταφέρνει να διατηρεί την ισορροπία μεταξύ του μελοδράματος κι ενός σκληρού κοινωνικού ρεαλισμού, στο μοντέλο του Κεν Λόουτς, που δεν αφήνει ασυγκίνητο κανέναν. Ο κινηματογραφικός χώρος που δημιουργεί, ανασυνθέτει με εξαιρετική επιτυχία την εποχή και την πόλη, με μία φωτογραφία (Isaac Vila), που επίσης χαρακτηρίζεται από αυτή τη νοσταλγικότητα, τη μελαγχολία και την ανάμνηση του οικείου, και του, κάπως, πιο αθώου παρελθόντος.

Οι ερμηνείες στο σύνολό τους εξαιρετικές, του πρωταγωνιστή, που ερμηνεύει με απλότητα τον αλτρουισμό και την παρόρμηση του Μανόλο Βιτάλ, όπως και του αδελφικού του φίλου Φελιπίν (Salva Reina – που θα κερδίσει και το βραβείο Γκόγια Β’ Ανδρικού ρόλου) ενώ εξαιρετική παραμένει η κόρη του και η δασκάλα γυναίκα του Βιτάλ (που θα αποσπάσει και το βραβείο Γκόγια καλύτερης γυναικείας ερμηνείας), που συνδυάζουν με απλότητα τον οικογενειακό χώρο του Βιτάλ.

Η πιο συγκινητική στιγμή παραμένει το συμβολικό τραγούδι ‘Κόκκινος Κόκορας, Μαύρος Κόκορας’ (‘Gallo Rojo, Gallo Negro’, 1963, Τσίτσο Σάντσες Φερλόσιο), που ερμηνεύει ‘a capella’ η κόρη του Βιτάλ Γιοάνα σε ένα κατάμεστο θέατρο, που ο κόσμος παρακολουθεί σιωπηλά και αμήχανα. Ο Μπαρένα καταφέρνει να κλείσει αυτό το πολιτικό και κοινωνικό δράμα εκεί και να αναδείξει αυτές τις τόσο κοντινές μνήμες, τις πληγές και αντιπαραθέσεις, που δεν κλείνουν εύκολα, ενώ θυμίζει στους νεότερους στιγμές της νεότερης Ισπανίας, που εν τέλει μας αφορούν όλους.

Η ταινία αποτέλεσε μεγάλη εμπορική επιτυχία στην Ισπανία, ενώ απέσπασε και πέντε βραβεία Γκόγια, μεταξύ των οποίων αυτό της καλύτερης ταινίας.