Ελληνιστική βολίδα που έγραφε “Νίκη” βρέθηκε στο Ισραήλ

Αρχαιολογικές έρευνες κοντά στην πόλη Γιαβνέ (Ιαμνία) στο Ισραήλ, κοντά στη Γιάφα (Ιόππη), έφεραν στο φως ένα βλήμα που ρίπτετο με σφενδόνη και που είχε γραμμένες επάνω στα κεφαλαία ελληνικές λέξεις: από την μία πλευρά τη λέξη “Νίκη” και από την άλλη τα ονόματα Ηρακλής και ίσως Χιαυρώνας. Το εύρημα (η βολίδα) χρονολογείται στα ελληνιστικά χρόνια.

Το εύρημα ίσως να είχε ριφθεί στους πολέμους μεταξύ των Σελευκιδών και των Μακκαβαίων, ή πιθανόν και σε εμφυλίους μεταξύ συμμάχων των Σελευκιδών και άλλων φυλών της περιοχής. Οι Μακκαβαίοι ή Ασμοναίοι αντιτάχθηκαν στους Σελευκίδες, έγιναν φόρου υποτελείς σε αυτούς, εν συνεχεία αυτονομήθηκαν, αλλά τελικά υποτάχθηκαν στους Ρωμαίους.

Η βολίδα που βρέθηκε σε ανασκαφές σε νεκρόπολη της περιοχής είναι από μόλυβδο και οι ισραηλινή υπηρεσία αρχαιοτήτων εκτιμά ότι μάλλον ερρίφθη από Έλληνα στρατιώτη στη διάρκεια των πολέμων κατά των Ασμοναίων. Έχει μήκος 4,4 εκατοστών και χρησιμοποιείτο προφανώς από σφενδονιστές ή σφεδονήτες. Η φράση επάνω στη βολίδα, “Νίκη του Ηρακλή και του Χιαυρώνα”, γραφόταν στο πλαίσιο του ψυχολογικού πολέμου, για να τονώσει το ηθικό των σφενδονιστών και να ρίξει το ηθικό των εχθρών.

Η αρχαιολόγος Γιούλια Ουστίνοβα που προΐσταται των ανασκαφών είπε σχετικά ότι ο Ηρακλής και ο Χιαυρώνας θεωρούνταν τα χρόνια εκείνα πολιούχοι της Γιαβνέ, δηλαδή της Ιαμνίας όπως λεγόταν τότε. Η ίδια είπε ότι η αναφορά σε αυτό το ζεύγος προστατών είναι μοναδική, εκτός από μία παρόμοια που έχει ανευρεθεί στην Δήλο, όμως αυτή είναι μεταγενέστερη –χρονολογείται στους πρώτους αιώνες μετά Χριστόν. Πιθανόν το όνομα Χιαυρώνας να ήταν ο εξελληνισμός της αρχαίας αιγυπτιακής θεότητας που λατρευόταν κυρίως στην Γκίζα και που αναφέρεται ως  Havron.

Ίσως και να ήταν το γλωσσικό και θεολογικό αποτέλεσμα της μίξης του αιγυπτιακού θεού Χαβρόν με τον ελληνικό Χείρωνα σε εκείνα τα ιδιόρρυθμα χρόνια, όπου οι Σελευκίδες προσπαθούσαν να εξελληνίσουν τους ντόπιους, αλλά μοιραία έπαιρναν και εκείνοι στοιχεία του πολιτισμού των ντόπιων. Αναφορικά με τη λατρεία του ζεύγους αυτού στην περιοχή, ξέρουμε μόνον ότι απαγορευόταν να τους θυσιάσουν κατσίκες κάτι που ίσχυε και για πολλές άλλες θεότητες σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Όσον αφορά στο μήνυμα πάνω στο βλήμα, πιθανόν οι στρατιώτες να αισθάνονταν ότι το επίγραμμα με ονόματα θεών θα προσέδιδε στο όπλο τους ιδιότητες θαυματουργές.

Δεν είναι πάντως και απολύτως βέβαιο ότι το βλήμα είχε ριφθεί στη συγκεκριμένη περιοχή από Έλληνα, αντιλέγουν οι αρχαιολόγοι Pablo Betzer και  Daniel Varga που επίσης συμμετείχαν στην ανασκαφή. Στην περιοχή μαίνονταν και εμφύλιοι πόλεμοι και άλλες συγκρούσεις. Πιθανόν οι “σφαίρες” της εποχής εκείνης να είχαν μεν κατασκευαστεί από τους Σελευκίδες, αλλά να είχαν δοθεί εν συνεχεία σε συμμάχους τους στην περιοχή ως εξοπλισμός.

Κατά τον 2ο αιώνα π.Χ. όπως λένε οι δύο αρχαιολόγοι, η Ιόππη ήταν παγανιστική και είχε ένα είδος λυκοφιλίας και συμμαχίας με τους Σελευκίδες. Δεχόταν επιθέσεις από τους Ασμοναίους και εν συνεχεία ενεπλάκη σε εμφυλίους. Πιθανόν να εξοπλιζόταν από τους Έλληνες. Οι Ασμοναίοι από πλευράς τους επιδίωκαν να υποτάξουν τους γύρω πληθυσμούς και να δημιουργήσουν ένα ομογενές “καθαρό” έθνος από θρησκευτικής απόψεως. Ήθελαν την επαναφορά του μονοθεϊσμού. Όπως λένε οι δύο αρχαιολόγοι, οι σφαίρες με τα παγανιστικά ονόματα είναι απτή απόδειξη της έντονης διαμάχης στην περιοχή και του σημαντικού ρόλου που έπαιζε σε αυτήν το θρήσκευμα, είτε ως αιτία, είτε ως αφορμή.

Η σφενδόνη αποτελεί πανάρχαιο όπλο από χιλιετηρίδων. Τα βλήματα από μόλυβδο χρησιμοποιούνταν από την 5ο αιώνα π.Χ. καθώς είχαν μικρό όγκο και έφθαναν σε μεγάλη απόσταση, ενώ παλιότερα χρησιμοποιούνταν βλήματα από πηλό αλλά συνήθως βότσαλα. Ειδικά στην Ελλάδα έχουν βρεθεί πολλά βότσαλα σε πεδία μάχης, όμως εν συνεχεία κυριάρχησε το βέλος και το τόξο.