Ένα μουσείο στην Αθήνα, ερμητικά κλειστό…

Πριν από 100 χρόνια, το 1919, γεννήθηκε στο κέντρο της Αθήνας στην οδό Σόλωνος, η Λουκία Γεωργαντή. Κόρη καλλιτεχνών, έμαθε τη γλυπτική κοντά στους γονείς της. Το 2000, ένα χρόνο πριν φύγει από τη ζωή, δώρισε στον Δήμο Αθηναίων το σπίτι-εργαστήριό της στο Μετς. Ήδη λειτουργούσε ως Μουσείο Γλυπτών και Ομοιωμάτων Λουκίας Γεωργαντή. Σήμερα παραμένει ερμητικά κλειστό.

Τα παιδικά της χρόνια τα έζησε στο Κολωνάκι. Κόρη του «πολεμιστή, τραγουδιστή και γλύπτη» Νικολάου Π. Γεωργαντή του Αθηναίου (1883-1947) και της ζωγράφου-γλύπτριας-διακοσμήτριας Ελένης Γεωργαντή-Βοζίκη (1881-1977). Πέρασε τη νεαρή ηλικία της στο σπίτι-εργαστήριο της οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου 23, μαθαίνοντας βιολί. Τα καλοκαίρια, σε ηλικία έξι ετών, έπλαθε με άμμο στην παραλία της Βουλιαγμένης γοργόνες, γλάρους, ανθρώπους…

Παρακολούθησε μαθήματα στις Σχολές Καλών Τεχνών του Παρισιού και της Φλωρεντίας. Πρωτοεμφανίζεται το 1934, στη Βαλκανική Έκθεση Διακοσμητικής. Το 1939 συμμετέχει στην Πανελλήνια Έκθεση. Με πρόσκληση εντεταλμένου πολυεθνικής εταιρείας, αδελφικού φίλου του βασιλιά Φαρούκ Α’ (1920-1965), έμεινε στην Αίγυπτο από το 1949 μέχρι το 1951. Πραγματοποίησε εκθέσεις στο Κάιρο και στην Αλεξάνδρεια και κατόπιν ταξίδεψε στην Ευρώπη. Στην Αίγυπτο φιλοτέχνησε ομοιώματα όλης της αιγυπτιακής δυναστείας, από τον Χεδίβη Ισμαήλ, συλλογή που εντάχθηκε στο Εθνολογικό Μουσείο Καΐρου.

Το 1951, με την επιστροφή της στην Ελλάδα, ήταν υποψήφια δημοτική σύμβουλος με τον συνδυασμό του Κωνσταντίνου Νικολόπουλου (1890-1972). Το 1953 άφησε το πατρικό σπίτι-εργαστήριο στην οδό Διονυσίου Αρεοπαγίτου και εγκαταστάθηκε στο άλλο πατρικό εργαστήριο, στην οδό Αναπαύσεως . Από το 1965 επιδόθηκε σε μνημειακά έργα, αρκετά από τα οποία στήθηκαν σε δημόσιους χώρους της Ελλάδας. Είχε τιμηθεί με τρία μετάλλια και με πέντε διακρίσεις.

Μεγάλο αλλά άνισο έργο

Η καλλιτεχνική δημιουργία της περιλαμβάνει προτομές, ηρώα πεσόντων, ανδριάντες, αλληγορικές παραστάσεις, ανάγλυφα (τόσο σε μάρμαρο και όσο και σε χαλκοκασσίτερο), χαράγματα σε μάρμαρο, καθώς και τα ομοιώματα των Ελλήνων βασιλέων, των πρωθυπουργών, πολιτικών, δημάρχων, κληρικών, συγγραφέων, μουσικών και ηθοποιών.

Από τις μαρμάρινες προτομές της σημειώνουμε της Λέλας Καραγιάννη, έργο του 1958, στην οδό Τοσίτσα, και αντίγραφό της στη Λίμνη Ευβοίας. Επίσης σημειώνουμε του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, έργο του 1969, στην ομώνυμη πλατεία της Λαμπρινής, του Γιαννούλη Χαλεπά, στην ομώνυμη πλατεία της Κυπριάδου.

Από τα επίσης μαρμάρινα ηρώα της αναφέρουμε αυτό της εθελόντριας Αδελφής Νοσοκόμου, από το 1972, στον εξωτερικό χώρο του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου και αντίγραφό του στην είσοδο του Πολεμικού Μουσείου, και εκείνο του χωριού Κούμανι Ηλείας, από το 1977, με φτερωτή γυναικεία μορφή που προσωποποιεί τη Δόξα.

Από τους ανδριάντες της ξεχωρίζει ο έφιππος Γεώργιος Καραϊσκάκης, από το 1966, στον Πειραιά, με τον ήρωα να ορμάει στη μάχη και να καταλήγει παρανάλωμα, σε χαλκοκασσίτερο. Από τις αλληγορικές παραστάσεις διακρίνεται η Ελλάς διαμέσου των αιώνων, από το 1972, σε γύψο.

Τα ανάγλυφα της είναι προσωπογραφίες της Μάνας του Στρατιώτου του 1941 Καλλιόπης Λύκα (1889-1982), από το 1958, των πέντε αρχαίων κλασικών (Αισχύλου, Σοφοκλή, Ευριπίδη, Αριστοφάνη, Μενάνδρου), από το 1967, ανώτερων στρατιωτικών, από το 1965 και το 1978, όπως επίσης και του θερμού υποστηρικτή της, δημάρχου της απριλιανής δικτατορίας Δημήτριου Ν. Ρίτσου (1912-1988) και της συζύγου του Λέλας, έργων του 1973. Τα χαράγματά της σε μάρμαρο έχουν γίνει ως ταφικές προσωπογραφίες, όπως στην περίπτωση του ηθοποιού Ορέστη Μακρή (1898-1975), που έχει ταφεί στον ίδιο με εκείνην τάφο.

Είναι εμφανές ότι η Λουκία Γεωργαντή υπηρέτησε τις προκαθορισμένες δεσμευτικές απαιτήσεις των παραγγελιοδοτών. Παρέμεινε συνεπής στην πιστή, φωτογραφική απόδοση των ατομικών γνωρισμάτων των μορφών σε μνημεία της, γεγονός που περιορίζει τον καλλιτεχνικό ορίζοντά της.

Η σχεδόν μονοπωλιακή δράση της στον τομέα της δημόσιας γλυπτικής στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1970 (προτομές σε δεκατρείς αθηναϊκές πλατείες στην Αθήνα και σε ισάριθμες στην επαρχία) την ώθησε σε μια κάποια τυποποίηση. Έφτανε έτσι να δουλεύει έως το γύψινο πρόπλασμα, που το περνούσαν στο τελικό υλικό, στο μάρμαρο ή στον χαλκοκασσίτερο, άλλοι.

Ελληνίδα Μαντάμ Τισό

Ιδιαίτερη, διακεκριμένη κατηγορία στο σύνολο του έργου της αποτελούν τα ύψους 30 εκ. αγαλματίδια σε επιχρωματισμένο ψημένο πηλό (τερακότα) που έχει ψηθεί στους 1000 βαθμούς Κελσίου για να γίνει πορσελάνη. Απεικονίζουν προσωπικότητες του πολιτικού και του πνευματικού κόσμου της νεότερης Ελλάδας, φιλοτεχνημένα από το 1936 έως το 1946.

Το 1936 τα εξέθεσε στο ξενοδοχείο Νέα Αγγλία, στην Πλατεία Συντάγματος. Ο υπουργός-διοικητής Πρωτευούσης Κώστας Γ. Κοτζιάς (1892-1951) τα είδε, εντυπωσιάστηκε και της ανέθεσε να δημιουργήσει συλλογή με τους διατελέσαντες δημάρχους της Αθήνας. Με τον καιρό, η συλλογή αυτή εμπλουτιζόταν. Το 1945 παρουσίασε διάφορα ομοιώματα στον κινηματογράφο Πάνθεον της οδού Σταδίου, ενώ τα έσοδα από τις πωλήσεις τους τα διέθεσε.

Το 1948 εξέθεσε στην αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός ομοιώματα Ελλήνων πρωθυπουργών. Ο δήμαρχος Ρίτσος στέγασε τη συλλογή των δημάρχων στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων. Το 1982 ο δήμαρχος Δημήτρης Μπέης (1928-2012) την κατακερμάτισε, μετατρέποντας τον χώρο της σε λαϊκό πανεπιστήμιο και μεταφέροντας τμήματά της σε γραφείο αντιδημάρχου.

Επί δημαρχίας Δημήτρη Αβραμόπουλου, μετά από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, η συλλογή τοποθετήθηκε σε προθήκες στη μεγάλη αίθουσα του Δημαρχείου. Τα ομοιώματα των ηθοποιών είχαν μεταφερθεί στο κλειστό πλέον Θεατρικό Μουσείο, στο υπόγειο του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων. Ας σημειωθεί, ως προς τον προσεκτικό τρόπο εργασίας της γλύπτριας, ότι είχε ζητήσει και είχε λάβει πληροφορίες για τους ηθοποιούς από τον πρώτο έφορο του, τον ιστορικό του θεάτρου Γιάννη Σιδέρη (1898-1975).

Τα ομοιώματα της, ανάμεσα στα οποία και συλλογή εθνικών ενδυμασιών, της χάρισαν τον τίτλο της Ελληνίδας Μαντάμ Τισό. Την παρομοίασαν μάλιστα με την Βρετανή δημιουργό των περίφημων κέρινων ομοιωμάτων στο Λονδίνο. Οι μορφές της, εξολοκλήρου δουλεμένες σχολαστικά από την ίδια, ακόμα και στα ραμμένα ενδύματά τους, χαρακτηρίζονται για την προσοχή στη λεπτομέρεια των φυσιογνωμιών και για την ακρίβεια των ενδυμασιών τους, όπως προκύπτει από το ομοίωμα του δραστήριου και αγαπητού δήμαρχου της μεσοπολεμικής Αθήνας Σπύρου Γ. Μερκούρη.

Το Μουσείο

Το 1992 η Λουκία Γεωργαντή με τον σύζυγό της Γεώργιο Κ. Οικονομόπουλο ίδρυσε το Μουσείο Γλυπτών και Ομοιωμάτων Λουκίας Γεωργαντή στη γωνία των οδών Αναπαύσεως 20 και Τιμολέοντος 2, στην κατοικία τους στο Μετς. Στο ισόγειό του εκτέθηκαν έργα των γονιών της Νικολάου Π. Γεωργαντή του Αθηναίου και Ελένης Γεωργαντή-Βοζίκη, επιλεγμένα από την Εθνική Πινακοθήκη και δικά της.

Στο μεσοπάτωμα στεγάζονταν οι συλλογές των ομοιωμάτων, όπως και δύο αίθουσες ζωγραφικής με έργα της μητέρας της και δικά της. Στους χώρους του μουσείου παρουσιάζονταν επιπλέον εργαλεία, αρχειακό και άλλο υλικό, πολύτιμο για την ιστορία της νεοελληνικής τέχνης. Διευθυντής του διετέλεσε ο σύζυγος της γλύπτριας. Επισκέψιμο δύο φορές την εβδομάδα, και εκτάκτως, κατόπιν τηλεφωνικής συνεννοήσεως, είχε κυκλοφορήσει το 1996 μικρή κατατοπιστική έκδοση, που την ακολούθησε το 1998 μεγαλύτερη από τον Πολιτισμικό Οργανισμό του Δήμου Αθηναίων.

Σήμερα το Μουσείο Γλυπτών και Ομοιωμάτων Λουκίας Γεωργαντή θα μπορούσε, λόγω της ταυτότητας και της θέσης του (πολύ κοντά στο Α’ Κοιμητήριο Αθηνών), να αποτελεί αφενός πρότυπο εκθεσιακό κέντρο της ακμαίας ελληνικής μεσοπολεμικής γλυπτικής με άξονα επιλεγμένα έργα του Νικολάου Π. Γεωργαντή. Το εποπτικό εργαστήριο γλυπτικής της Λουκίας Γεωργαντή έχει αφεθεί να ρημάζει… Δεν θα ήταν άτοπο να συνδεθεί τολμηρά και με το παρόν της γλυπτικής στην Αθήνα. Ο Δήμος Αθηναίων σκέπτεται, άραγε, τίποτα για την τύχη του;