Ένα πολύτιμο λεξικό για την Ελληνική Επανάσταση

Η πρώτη εκδοχή του συγκεκριμένου λεξικού υπήρξε αμερικανική (The Belknap Press of Harvard University Press, Κέιμπριτζ Μασαχουσέτης 2021). Πρόκειται για συλλογικό τόμο, την επιστημονική επιμέλεια του οποίου την έχουν εγγυηθεί οι πανεπιστημιακοί καθηγητές, μέλη πλέον και οι δύο της Ακαδημίας Αθηνών Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης και Κωνσταντίνος Τσουκαλάς. Την αφορμή της συγκρότησής του ο αμερικανικός τόμος την είχε στην επέτειο της διακοσιετηρίδας της Ελληνικής Επανάστασης.

Πλούσια θεματολογία: Σε επτά εκτεταμένες ενότητες, η έκδοση του λεξικού περιλαμβάνει σαράντα έξι άρθρα που τα υπογράφουν τριάντα εννέα ειδήμονες. Καλύπτει το ευρύ πλαίσιο που προετοιμάζει την Ελληνική Επανάσταση στα Βαλκάνια και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, την πορεία προς την Επανάσταση με τις “εταιρείες”, με τις κοινότητες και με τις μορφές αντίστασης, τα γεγονότα και τους τόπους όπου εκτυλίσσονται, τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης, τους θεσμούς, τις ιδέες και τη δημιουργική έκφρασή τους, τις αντηχήσεις και τις προσλήψεις της Ελληνικής Επανάστασης. Τα άρθρα διέπονται από κριτική προσέγγιση και ολοκληρώνονται από συναφή βιβλιογραφία.

Τα κείμενα παρακολουθούν την Ελληνική Επανάσταση στην Αθήνα, στην Ήπειρο, στα Ιόνια Νησιά, στην Κρήτη, στην Κύπρο, στην Κωνσταντινούπολη και στη Θράκη, στη Μακεδονία, στο Μεσολόγγι, στη Μικρά Ασία, στο Ναβαρίνο, στα Νησιά του Αιγαίου, στην Πελοπόννησο, στη Ρούμελη, στη Σάμο και στη Χίο. Διαλαμβάνουν τις γυναίκες, τους διανοούμενους, τους διπλωμάτες, τον κλήρο, τους πολιτικούς, τους στρατιωτικούς. Μελετούν την εκπαίδευση, την οικονομία, την ορθόδοξη εκκλησία, τις συνελεύσεις και τα συντάγματά τους, τον Τύπο. Προσεγγίζει τον Διαφωτισμό, την Επανάσταση ως δημιουργική εμπειρία, τη λογοτεχνία και τη λογιοσύνη, την παραδοσιακή ζωή, την εθιμική καθημερινότητα.

Καταλήγουν με το κίνημα τόσο του ευρωπαϊκού όσο και του αμερικανικού φιλελληνισμού, με την εικαστική εξιστόρηση του ελληνικού Αγώνα της Ανεξαρτησίας, με την επανάσταση και με τη ρομαντική φαντασία που εξάπτει, μέσα από τους απόηχούς της στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία, με τους μουσικούς παιάνες της για τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, με τις ιστοριογραφικές παραδόσεις και με τις σχετικές συζητήσεις, με τις επετείους για την Ελληνική Επανάσταση, με τους συμβολικούς εορτασμούς και με τα πολιτιστικά διλήμματά τους. Η έκδοση ολοκληρώνεται με συνοπτικό χρονολόγιο της Ελληνικής Επανάστασης από το 1814 έως το 1834, με καταλόγους χαρτών και εικόνων, ταυτότητα των συγγραφέων του τόμου και ευρετήριο ονομάτων, τόπων, όρων.

Αναθεωρημένο σύνολο

Το λεξικό αποτίνει φόρο τιμής προς τις γενιές των μελετητών που τα τελευταία διακόσια χρόνια αφιέρωσαν τον πνευματικό τους μόχθο στη μελέτη της Ελληνικής Επανάστασης! Και αποτελεί συνεισφορά του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού προς τη Δισεκατονταετηρίδα της Ελληνικής Επανάστασης. Η παραγωγή και ο συντονισμός της έκδοσής του αναλήφθηκαν από αυτό, ενώ οικονομική συνδρομή για την αβίαστη περαίωσή της κατέβαλαν το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και τα Ελληνικά Πετρέλαια.

Όπως σημειώνει ο εκ των δύο επιστημονικών επιμελητών της έκδοσης Π. Μ. Κιτρομηλίδης, το φιλόδοξο ελληνικό εγχείρημα απέβη το ίδιο κοπιώδες με την πρώτη αμερικανική έκδοση, καθώς τα κείμενά της υπέστησαν ουσιαστική επεξεργασία: συμπληρώσεις, διορθώσεις, βιβλιογραφική ενημέρωση. Προσόν της αμερικανικής και της ελληνικής έκδοσης συνιστά το προσεκτικά επιλεγμένο από μουσεία και από συλλογές της Ελλάδος και της αλλοδαπής εικονογραφικό υλικό τεκμηρίωσης.