Αμφορείς αποκαλύπτουν ισχυρούς δεσμούς Μακεδονίας και Αττικής από τον 5ο π.Χ. αι.

«Μέχρι πρότινος θεωρούσαμε ότι η Αττική και η Κόρινθος ήταν οι πρώτες πόλεις που παρήγαγαν εμπορικούς αμφορείς για να διοχετεύουν λάδι και πιθανώς άλλα καταναλωτικά αγαθά, κυρίως προς τη δυτική μεσόγειο. Φαίνεται όμως ότι το βόρειο Αιγαίο δραστηριοποιήθηκε πολύ νωρίτερα», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο αρχαιολόγος Κωνσταντίνος Φίλης, προϊστάμενος του τμήματος Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους.

O σημαντικός και μέχρι πρότινος άγνωστος ρόλος των πολυάριθμων εργαστηρίων κατασκευής εμπορικών αμφορέων στη Βόρεια Ελλάδα αναδεικνύεται στο πλαίσιο του διεθνούς συνεδρίου «Amphoras and the Archaeology of Ancient Economies: Regional Production – Regional Circulation: Amphoras and Aegean Communities» που διοργανώνει στις 11 και 11 Οκτωβρίου 2025 η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους σε συνεργασία με το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

«Εδώ βρισκόταν η κυρίαρχη παραγωγή τον 5ο και 4ο αιώνα και μάλιστα οι περισσότεροι αμφορείς στην Αθηναϊκή Αγορά κατά τον 5ο αιώνα, προέρχονταν από τη Βόρεια Ελλάδα», λέει ο Mark Lawall, καθηγητής Αρχαιολογίας στο University of Manitoba του Καναδά και μέλος της Επιτροπής του συνεδρίου, ο οποίος εξήρε τη σπουδαιότητα ειδικά των εργαστηρίων στην περιοχή της αρχαίας Μένδης. Η στρατηγική θέση της στο νότιο άκρο της Χερσονήσου της Κασσάνδρας έδωσε την ευκαιρία για επικοινωνία τόσο με τις ελληνικές πόλεις στη Νότια Ελλάδα και το Βόρειο Αιγαίο όσο και με τις μακρινές αποικίες του Εύξεινου Πόντου.

Η μελέτη των εμπορικών αμφορέων, «των κοντέινερ της εποχής», όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο κ. Φίλης -επίσης μέλος της οργανωτικής επιτροπής- αναδεικνύει πολλά κοινωνικά, πολιτιστικά και οικονομικά στοιχεία της περιοχής.

«Υπήρχε μια καλά οργανωμένη οικονομία, με ένα σημαντικό αριθμό αγροτικών προϊόντων να αποτελούν πλεόνασμα. Αυτό το πλεόνασμα το διέθεταν σε αγορές εκτός της περιοχής. Ένα είδος πρώιμων εξαγωγών από τα τέλη του 8ου αιώνα ξεκινά από την περιοχή του Θερμαϊκού και πιθανότατα σε κέντρα παραγωγής της Χαλκιδικής, με τους χαρακτηριστικούς γεωμετρικούς αμφορείς ή «Θερμαϊκούς», που τους βρίσκουμε σε ολόκληρο το Βόρειο Αιγαίο, αλλά και στη Δυτική Μεσόγειο στις Πιθηκούσες (Νεάπολη). Θεωρούνται οι πρωϊμότεροι τύποι εμπορικών αμφορέων σε ολόκληρο τον αιγαιακό χώρο», αναφέρει ο κ. Φίλης.

Τα τελευταία χρόνια από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής έχουν βρεθεί και ανασκαφεί πολλά εργαστηριακά κατάλοιπα, τεράστιοι αποθέτες που περιείχαν εμπορικούς αμφορείς, σε πολλές περιοχές της Χαλκιδικής, κυρίως στη χερσόνησο της Κασσάνδρας, καθώς και στην περιοχή της σημερινής Ιερισσού (αρχ. Άκανθος).

Με τον όρο «εμπορικοί αμφορείς» αναφερόμαστε σε κάποια σχήματα αγγείων που έχουν ορισμένα τυποποιημένα χαρακτηριστικά, τα οποία είχαν αμιγώς χρηστικό χαρακτήρα. Όπως σήμερα αναγνωρίζει κάποιος όταν ένα μπουκάλι έχει κρασί, χωρίς να έχει καν ετικέτα, έτσι γινόταν και στην αρχαιότητα με τους αμφορείς. Είχαν συγκεκριμένο σχήμα και κάθε περιοχή παρήγαγε το δικό της σχήμα. «Αυτό προφανώς ήταν ένα είδος διαφήμισης για τους παραγωγούς, ενώ οι έμποροι και οι καταναλωτές ήταν σε θέση να αναγνωρίσουν από ποια περιοχή προέρχεται και ποιο ήταν το περιεχόμενο του αμφορέα».

Στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, το κεντρικό λιμάνι ήταν σύμφωνα με τον κ. Φίλη το Καραμπουρνάκι, που ταυτίζεται με την αρχαία Θέρμη. «Ο οικισμός που σκάβεται τα τελευταία 30 χρόνια εκεί πρέπει να ήταν το επίνειο και εμπορικός σταθμός των οικισμών της Θεσσαλονίκης, της Τούμπας, της Σταυρούπολης και της Πολίχνης, αφού εκεί έχουν βρεθεί σημαντικές ποσότητες εμπορικών αμφορέων από τους πρώιμους αρχαϊκούς χρόνους μέχρι και τα τέλη του 5ου αι. π.Χ. Από εκεί διοχετευόταν με δίκτυα επίγειας διανομής στους οικισμούς στην ενδοχώρα».

Το συνέδριο διεξάγεται σε συνέχεια δύο αντίστοιχων συναντήσεων που πραγματοποιήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη και τη Ρώμη και αφορούσαν την ανατολική και τη δυτική Μεσόγειο αντίστοιχα, με τις εργασίες την Παρασκευή και το Σάββατο στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης να εστιάζουν στο Αιγαίο και ειδικά το Βόρειο.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ