Έτος Ερωτόκριτου το 2019

Το 2019 είναι έτος αφιερωμένο στον Ερωτόκριτο, τον αγαπημένο της Αρετούσας. Την ερωτική ιστορία έγραψε στην κρητική διάλεκτο, υπό μορφή ποιήματος σε δεκαπεντασύλλαβο ιαμβικό μέτρο ο Βιτσέντζος Κορνάρος. Ο ποιητής περιγράφει τον έρωτα των δύο νέων με τόσο πάθος και ένταση που εντυπωσιάζει. Γεννάται το ερώτημα: «Μήπως ο Ερωτόκριτος και ο Βιτσέντζος είναι το ίδιο ακριβώς πρόσωπο, που στο ποίημα εξωτερικεύει τα δικά του συναισθήματα, περιγράφοντας τον αδιέξοδο έρωτά του;».

Όπως ο ίδιος ο ποιητής περιγράφει στο τέλος του ποιήματος, γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Σητεία. Εκεί ανδρώθηκε και εκεί έγραψε και το ποίημα που περιγράφει τον έρωτα του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας. Την εποχή της Ενετοκρατίας που έζησε ο δημιουργός, η Σητεία ήταν πρωτεύουσα στην ανατολικότερη διοικητική περιφέρεια της Κρήτης. Ακριβώς όπως είναι σήμερα ο Νομός Λασιθίου.

Σύμφωνα με ιστορικά ευρήματα, μελετητές πιστεύουν ότι ο Βιτσέντζος γεννήθηκε το 1553 στη Σητεία και το 1580, σε ηλικία 27 ετών, εγκαταστάθηκε στο Κάστρο, τον Χάνδακα που είναι το σημερινό Ηράκλειο. Στο Ηράκλειο παντρεύτηκε και από το γάμο του απέκτησε δύο κόρες. Το 1591 ανέλαβε διοικητικά καθήκοντα και την περίοδο που είχε ενσκήψει επιδημία πανούκλας (1591-1593) ασκούσε τα καθήκοντα του υγειονομικού επόπτη.

Πιο συγκεκριμένα, στους τελευταίους στίχους του ποιήματος αναφέρονται τα ακόλουθα βιογραφικά στοιχεία από τον ίδιο τον ποιητή:

«Κ’ εγώ δε θε να κουρφευτώ κι αγνώριστο να μ’ έχου
μα θέλω να φανερωθώ, κι όλοι να με κατέχου.
Βιτσέντζος είν’ ο ποιητής και στη γενιά Κορνάρος
που να βρεθή ακριμάτιστος, σα θα τον πάρη ο Χάρος.
Στη Στείαν εγεννήθηκε, στη Στείαν ενεθράφη,
εκεί ‘καμε κι εκόπιασεν ετούτα που σας γράφει.
Στο Κάστρον επαντρεύτηκε σαν αρμηνεύγει η φύση,
το τέλος του έχει να γενή όπου ο Θεός ορίσει».

Βιτσέντζος ο Ερωτόκριτος; Γιατί στην Αθήνα το ερωτικό σκηνικό;

Το ερώτημα που αιωρείται είναι ότι αφού ο Βιτσέντζος γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Σητεία, παντρεύτηκε και έζησε στο Ηράκλειο, γιατί τοποθετεί την ιστορία του ποιήματος στην Αθήνα; Η Αρετούσα είναι η κόρη του βασιλιά Ηράκλη της Αθήνας και ο Ερωτόκριτος είναι γιος του πιστού συμβούλου του βασιλιά. Επιπλέον, η κρητική διάλεκτος που χρησιμοποιεί ο Βιτσέντζος Κορνάρος και μάλιστα το «ανατολικό κρητικό ιδίωμα», δεν συνάδει με το βασιλικό περιβάλλον της Αθήνας, όπως περιγράφεται στο ποιητικό αυτό μυθιστόρημα.

Είναι πιθανόν η ερωτική ιστορία που αποτέλεσε τη βάση του ποιήματος του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας, να συνέβη στην Κρήτη και ειδικότερα στη Σητεία. Κρίνοντας από την ένταση των συναισθημάτων, καθώς ο Βιτσέντζος περιγράφει την ερωτική ιστορία, είναι πολύ πιθανόν να το ζούσε, δηλαδή να το βίωνε ο ίδιος. Είναι δυνατόν να περιέγραφε μία δική του ερωτική εμπειρία. Στη συνέχεια, για να μην εκθέσει πρόσωπα και πράγματα, μετέφερε νοερά το περιβάλλον της ιστορίας στα ανάκτορα των Αθηνών, τοποθετώντας το αντικείμενο του πόθου του, την Αρετούσα ως κόρη του εκεί βασιλιά.

Όπως, άλλωστε, ο ίδιος ο δημιουργός γράφει: «Στη Στείαν εγεννήθηκε, στη Στείαν ενεθράφη, εκεί ‘καμε κι εκόπιασεν ετούτα που σας γράφει». Επιβεβαιώνει, επομένως, ο ίδιος ο Βιτσέντζος ότι στη Σητεία είχε όλες τις προσλαμβάνουσες μέχρι και που έγραψε αυτό το έργο. Άρα, έμμεσα συνομολογεί ότι το έναυσμα των έντονων συναισθημάτων που τον οδήγησε στη δημιουργική έκφραση μέσω του ποιήματος, εντοπίζεται στην περιοχή της ανατολικής Κρήτης.

Η επιλογή της Αθήνας ως σκηνικό για τη δραματοποίηση της ερωτικής ιστορίας, πιθανόν δεν είναι τυχαία. Υποσυνείδητα ο δημιουργός μπορεί να εκφράζει αντίστροφα τη σχέση της Αθήνας με την Κρήτη, όπου η κόρη του βασιλιά Μίνωα, η Αριάδνη, αγάπησε το βασιλόπουλο των Αθηνών τον Θησέα.

Τελικά, τον Θησέα όταν έγινε βασιλιάς, παντρεύτηκε η αδελφή της η Φαίδρα. Η Αθήνα και η Κρήτη αλληλεπιδρούν κοινωνικά από την περίοδο της μινωικής μυθολογίας, με έντονες ιστορίες αγάπης και μίσους. Συνδέοντας, επομένως, ο Βιτσέντζος Κορνάρος το βασιλικό περιβάλλον της Αθήνας που ζουν οι ήρωες της ιστορίας, με την κρητική διάλεκτο που χρησιμοποιεί για την εξιστόρηση της ερωτικής ιστορίας τους, ισχυροποιεί τους δεσμούς συνάφειας και συγγένειας.