Έβαλαν Έλληνες το χέρι τους για να γίνει ο πήλινος στρατός της Κίνας;

Ένα ντοκιμαντέρ που αποτελούσε συνεργασία του BBC και του National Geographic με τίτλο “Ο Μεγαλύτερος Τάφος στον Κόσμο”, ανέφερε προ διετίας ότι πιθανόν Έλληνας γλύπτης να είχε δώσει την τεχνογνωσία του στους Κινέζους που φιλοτέχνησαν τον στρατό από τερακότα. Υπενθυμίζεται ότι ο περίφημος πήλινος στρατός βρέθηκε το 1974 τυχαία, από αγρότες που άνοιγαν πηγάδι για να βρουν νερό στα ανατολικά της πόλης Χσιάν, στην κεντρική Κίνα. Όμως, οι Κινέζοι που είχαν συνεργαστεί στο ντοκιμαντέρ, ουσιαστικά ανακάλεσαν, καθώς η Κίνα δικαίως ή αδίκως, έκρινε ότι θίχθηκε.

Αν και στο ντοκιμαντέρ αναφέρονταν οι ειδικοί ως επί το πλείστον σε γενική ευρωπαϊκή καλλιτεχνική επιρροή, εντούτοις στα χρόνια εκείνα, δηλαδή γύρω στο 230 π.Χ. που άρχισε η οικοδόμηση του μαυσωλείου –πολύ πριν από τον θάνατο του αυτοκράτορα– οι μόνοι εξαιρετικοί γλύπτες στην Ευρώπη ήταν οι ΄Έλληνες, ενώ οι Ρωμαίοι δεν είχαν εξαπλωθεί ως δύναμη αρκετά ώστε να θεωρείται πιθανόν να ήταν εκείνοι αυτοί που επηρέασαν την μακρινή Κίνα.

Ο πήλινος στρατός είχε φιλοτεχνηθεί για να υπερασπίζεται στον άλλο κόσμο τον πρώτο αυτοκράτορα της Κίνας, τον Τσιν Σι Χουάνγκ, που είχε καταφέρει να ενώσει για πρώτη φορά πολλά βασίλεια υπό την ηγεσία του και που έδωσε ουσιαστικά το όνομα στη χώρα του και την περιοχή, την Σινική. Αυτός άρχισε και την οικοδόμηση του Σινικού Τείχους. Πέθανε σε ηλικία 50 ετών περί το 210 π.Χ. και είχε ζητήσει από τους τεχνίτες να φροντίσουν προκειμένου οι στρατιώτες στο μαυσωλείο του να μην έχει κανένας το ίδιο πρόσωπο με άλλον.

Εκτός από τους 8.000 στρατιώτες που έχουν βρεθεί με τις ανασκαφές, τοξότες και ιππείς, οι τεχνίτες και οι καλλιτέχνες τότε είχαν φιλοτεχνήσει και 130 άρματα μάχης, 520 άλογα, 150 άλογα μαχητών, αλλά και ακροβάτες, μασίστες (άνδρες που έκαναν επίδειξη δύναμης και όχι απλώς παλαιστές) μουσικούς και ανώτερους διοικητικούς υπαλλήλους. Οι ερευνητές που συμμετείχαν στο ντοκιμαντέρ δήλωναν βέβαιοι για τις δυτικές επιρροές στην γλυπτική των Κινέζων ως προς το συγκεκριμένο έργο.

Έλληνες δάσκαλοι γλυπτικής

Θεωρούσαν ότι η επαφή των Κινέζων με τον ευρωπαϊκό κόσμο και ειδικά με την Ελλάδα, πρέπει να άρχισε πολύ πριν λειτουργήσει ως οδός εμπορίου και πολιτιστικών ανταλλαγών ο δρόμος του μεταξιού. «Οι Έλληνες μπορεί να συνέβαλαν στην κατασκευή αυτών των ξακουστών κινεζικών αγαλμάτων, των 8.000 στρατιωτών που βρέθηκαν παρατεταγμένοι στο μαυσωλείου του τρανού αυτοκράτορα και η κατασκευή πρέπει να έγινε υπό τις οδηγίες γλύπτη που συνεργάστηκε με τους ντόπιους. Ακόμα κι αν δεν ήταν Έλληνας, πρέπει να είχε δεχτεί επιρροές από την γλυπτική της αρχαίας Ελλάδας», ανέφεραν ρεπορτάζ ξένων μέσων.

Αυτή η άποψη πάντως, δεν είναι η πρώτη φορά που ακουγόταν από ειδικούς. Και το 2012 αρχαιολόγοι και ιστορικοί εκτιμούσαν ότι η μεγάλη ζωντάνια που έχουν οι μορφές των αγαλμάτων μπορεί να ήταν αποτέλεσμα της παρουσίας κάποιου Έλληνα γλύπτη σε εκείνη την μακρινή περιοχή. Πιθανόν Έλληνες τεχνίτες να βρέθηκαν εκεί για να διδάξουν τότε την τέχνη τους, καθώς ήταν πλέον αρκετά ταραχώδη τα χρόνια εκείνα για τον τόπο μας, με τον μαρασμό και τις συγκρούσεις των ελληνιστικών βασιλείων.

Οι εμπνευστές του ντοκιμαντέρ θεωρούσαν πιο σημαντικό το εύρημα ότι οι Έλληνες είχαν επαφή με την Κίνα από τότε, παρά τον στρατό καθαυτό, επειδή ανατρεπόταν –κατά τη γνώμη τους– η πεποίθηση ότι δεν υπήρχε επικοινωνία μεταξύ των αρχαίων λαών της Ελλάδας και της Κίνας κατά την κλασική αρχαιότητα. Η επικεφαλής αρχαιολόγος του Μουσείου του Μαυσωλείου, καθηγήτρια αρχαιολογίας Li Xiuzhen ανέφερε τότε σχετικά στο National Geographic:

«Θεωρούμε ότι έχουμε πλέον στοιχεία για την στενή επαφή μεταξύ της Κίνας των χρόνων εκείνων και της δύσης, πριν από την επίσημη λειτουργία του Δρόμου του Μεταξιού. Πιστεύουμε πια ότι ο πήλινος στρατός, οι ακροβάτες αλλά και τα χάλκινα αγάλματα που βρέθηκαν στην περιοχή του Μαυσωλείου, οι καλλιτέχνες τα είχαν εμπνευσθεί από τα έργα της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής. Στην κινέζικη παράδοση, οι άνθρωποι παρήγαγαν μικρά πήλινα αγαλματίδια ως υποκατάστατα της ανθρώπινης θυσίας, ωστόσο οι πήλινοι στρατιώτες, οι ακροβάτες και τα χάλκινα αγάλματα της περιόδου Τσιν (221-206 π. Χ.) είναι μοναδικά, συγκρινόμενα τόσο με τις προηγούμενες όσο και με τις μεταγενέστερες πήλινες μινιατούρες που χαρακτηρίζουν την κινεζική τέχνη», είπε τότε η ίδια.

Ο πήλινος στρατός και οι στρατηγοί

Οι στρατιώτες είχαν ύψος γύρω στο 1.80 και οι στρατηγοί περίπου 1.95, όμως παρά την φαινομενική ομοιότητα όλων, έχουν μεγάλες διαφορές στην έκφραση ή και στην κίνηση του σώματος. Είναι πιθανόν οι τεχνίτες να χρησιμοποιούσαν ως μοντέλο αληθινούς στρατιώτες ή ο ένας το πρόσωπο του άλλου, καθώς υπολογίζεται ότι από την έναρξη της κατασκευής του Μαυσωλείου το 246 ή το 230 π.Χ. μέχρι την περάτωσή του, δούλεψαν εκατοντάδες χιλιάδες τεχνίτες.

Με την Κινέζα ειδικό ως προς την ελληνική επιρροή συμφωνούσε και ο Lukas Nickel, καθηγητής Ασιατικής Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, όπου ο πήλινος στρατός αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης του . «Φαντάζομαι ότι μπορεί να βρισκόταν στην περιοχή αυτή εκείνη την εποχή κάποιος Έλληνας γλύπτης που εκπαίδευε στην τέχνη του τους ντόπιους», είπε. Κατά τη γνώμη του είναι πιθανόν η ελληνική επιρροή να σχετίζεται με τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ασία.

Στην περιοχή του μαυσωλείου πάντως εντοπίσθηκε και εύρημα με ευρωπαϊκό DNA, κάτι που όμως δεν δείχνει απαραιτήτως την παρουσία Ελλήνων γλυπτών, καθώς πολλοί Ευρωπαίοι μπορεί να είχαν βρεθεί εκεί για να εργαστούν ή περιπλανώμενοι ή ως μισθοφόροι μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου και ως αιχμάλωτοι.  Οι λαοί της κεντρικής Ασίας εξάλλου ήταν επίσης υπαρκτοί στην αρχαιότητα και είχαν επαφές τόσο με την Κίνα όσο και με την Μικρά Ασία.

Oι Κινέζοι πάντως με όλη αυτή την ιστορία είχαν μάλλον ενοχληθεί, και η αρχαιολόγος του Μαυσωλείου –που εργάζεται πια στην αρχαιολογική Σχολή της Οξφόρδης– ανακάλεσε τις αρχικές δηλώσεις της, καθώς η επίσημη κρατική άποψη στην Κίνα είναι ότι δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία που να δείχνουν παρουσία Ελλήνων γλυπτών στην περιοχή. Δήλωσε συγκεκριμένα προς το κινεζικό πρακτορείο ειδήσεων ότι «μπορεί να υπήρχε δυτική επιρροή στα αγάλματα του πήλινου στρατού, όμως κατασκευάσθηκαν όλα αποκλειστικά από Κινέζους». Είπε μάλιστα ότι όσα είπε παρερμηνεύθηκαν, επειδή προβλήθηκαν μαζί με τις απόψεις του Αυστριακού καθηγητή ο οποίος είχε μιλήσει ευθέως για παρουσία Έλληνα γλύπτη.

Οι θιγμένοι Κινέζοι και οι αποικιοκράτες

Οι Κινέζοι ουσιαστικά ενοχλήθηκαν επειδή θεωρήθηκε ότι παρά την εξαιρετική πρόοδό τους στις επιστήμες και στις τέχνες, κρίθηκαν “ανίκανοι” να δημιουργήσουν “ζωντανά” και εντυπωσιακά αγάλματα χωρίς την βοήθεια των ξένων. Η αλήθεια είναι ότι σε εμάς τους Έλληνες αρέσει η ιδέα να είχε φτάσει η αφεντιά μας μέχρι την Κίνα στα χρόνια εκείνα, αλλά αυτό όντως δεν τεκμηριώνεται. Απεναντίας, είναι σίγουρα απαξιωτικό να θεωρείται ότι ένας πανάρχαιος λαός με τεχνικά και πολιτιστικά επιτεύγματα δεν ήταν ικανός να δημιουργήσει αυτά τα αγάλματα χωρίς την βοήθεια ξένων γλυπτών.

Πολλές από αυτές τις επιστημονικές θεωρίες που προέβαλαν κυρίως κατά το παρελθόν την Ελλάδα, ξεκίνησαν και από μια ειλικρινή αρχαιολατρεία και έναν γνήσιο φιλελληνισμό. Ομως ένα σκέλος τους είχε ως κίνητρο να ανυψωθεί το ελληνικό στοιχείο ώστε να μειωθεί το οθωμανικό, μια που η Ευρωπαίοι έβρισκαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία πολύ μεγάλη για τα γούστα τους. Όμως αυτοί οι καιροί πέρασαν και τώρα φτάνουν να σχολιάζουν ότι οι Έλληνες δεν είχαν δικές τους νίκες, επειδή χρησιμοποιούσαν μισθοφόρους.

Παλαιότερα οι Βρετανοί αποικιοκράτες ήθελαν να προπαγανδίσουν ότι η Ασία δεν είχε τίποτα αξιόλογο δικό της πέρα από όσα της “πήγαν” οι Έλληνες, ακριβώς για να προβάλουν ότι ήταν εκείνοι που θα εξευγένιζαν τους βαρβάρους. Αυτή η τάση παρατηρήθηκε ακόμα και στην Αφρική, όπου έργα τέχνης αποδίδονταν συχνά σε οποιονδήποτε άλλον εκτός από τους ντόπιους. Και για να κάνουμε το συνήγορο του διαβόλου, ως προς το πόσο δύσκολα αποδεχόμαστε τον πολιτισμό εκείνου που θεωρούμε κατώτερΟ μας ή που θέλουμε να προβάλουμε ως υποδεέστερο, ας θυμηθούμε τον Οθωμανό χρονογράφο και περιηγητή Εβλιά Τσελεμπί.

Αυτός ο άνθρωπος έζησε το 1600 και επισκέφθηκε την Αθήνα, οπότε έγραψε ότι ο Παρθενώνας αποκλείεται να οικοδομήθηκε «από αυτούς εδώ τους ανθρώπους και πρέπει να είναι έργο του Σολομώντα και της βασίλισσας του Σαβά». Μάλλον το πίστευε αυτό που έγραφε και δεν ήθελε να κάνει προπαγάνδα. Σήμερα με τον ντε και καλά διαπολιτισμικό αχταρμά διεθνώς –αλλά και στον τόπο μας– η αρχαία ελληνική ως γλώσσα ή και πολιτισμική συμμετοχή τείνει να απαξιωθεί. Μυριάδες έργα και δεκάδες γλώσσες έχουν την ελληνική σφραγίδα κι ας φροντίζουν πολλοί να την ξεθωριάζουν λειαίνοντάς την προς “ινδοευρωπαϊκή” κατεύθυνση γενικώς και αορίστως.

Όμως, το θέμα δεν είναι η ινδοευρωπαϊκή ρίζα. Το θέμα είναι τι έκανε ο καθένας με δαύτην. Τουτέστιν, τι γλώσσα δημιούργησε κάθε λαός με την ίδια μαγιά και τι πολιτισμό. Οπότε ας μη μας αποδοθεί ο πήλινος στρατός της Κίνας, αλλά ας μην μας αφανίζουν και από όσα όντως προσφέραμε όσο είμασταν ακόμη ζωντανοί.