Γιατί κάποιες αρχαίες πόλεις έζησαν περισσότερο από άλλες

Ομάδα Αμερικανών ερευνητών δημοσίευσε μελέτη που κατά τους συγγραφείς της αποδεικνύει ότι στην επιβίωση πολλών αρχαίων πόλεων έπαιξαν καθοριστικό ρόλο τα σχετικά δίκαια οικονομικά και πολιτικά συστήματα τα οποία στηρίζονταν στην ευημερία των πολλών και όχι, όπως άλλοι ειδικοί πιστεύουν, σε κλιματολογικές συνθήκες, στην απουσία φυσικών καταστροφών και στην μη σύγκρουση με άλλες πόλεις.

Ο βασικός ερευνητής Gary Feinman, θεωρεί ότι αυτοί οι τρεις παράγοντες αφορούσαν όλες τις αρχαίες πόλεις μιας συγκεκριμένης περιοχής, εντούτοις άλλες από αυτές ξεπέρασαν τις αντίστοιχες κρίσεις και στάθηκαν όρθιες επί αιώνες, ενώ άλλες αφανίστηκαν. Η θεωρία του καθηγητή Ανθρωπολογίας Gary Feinman, είναι ότι η ικανότητα μακροημέρευσης και σχετικής ευημερίας αλλά και η ικανότητα των οικισμών -εν προκειμένω της κεντρικής Αμερικής- να συνέρχονται μετά από σοβαρές κρίσεις, εξαρτιόταν από πολλούς παράγοντες, όμως ο καθοριστικός παράγων ήταν η σχετικά συλλογική διακυβέρνηση.

Όπως αναφέρει και σε παλαιότερη έρευνά του που εξέταζε και ασιατικές και αφρικανικές κοινωνίες, επιβίωσαν επί περισσότερους αιώνες όσες πόλεις φρόντιζαν να μακροημερεύει μια υπολογίσιμη μερίδα του πληθυσμού και όσες είχαν έστω και κατ΄επίφαση δημοκρατικές διαδικασίες. Φυσικά υπάρχουν και ενδείξεις για πολιτισμούς που μακροημέρευσαν με αυταρχική διακυβέρνηση, αλλά στην πλειοψηφία τους άντεξαν στο χρόνο περισσότερες πόλεις με χρηστή διακυβέρνηση.

Όπως γράφει αλλά και λέει στις συνεντεύξεις του, η μακροβιότητα των καθεστώτων και των περιοχών που άκμαζαν ακόμα και στην αυτοκρατορική Κίνα, ήταν υπολογίσιμη σε περιόδους που οι ηγεσίες π.χ. όριζαν κάποιους αξιωματούχους με την σύμφωνη γνώμη και του λαού. Η έρευνα αυτή κατά τη γνώμη του αποδεικνύει ότι η ζωή της πόλης ήταν βραχύβιο, όταν σε αυτήν κυριαρχούσε η απόλυτη αυταρχικότητα και έκανε κουμάντο μια ελίτ αδιάφορη για την κατάσταση των περισσότερων πολιτών, με το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών τεράστιο.

Νέα μελέτη για τις πόλεις

Στην νέα μελέτη οι ερευνητές εστιάσθηκαν στα ευρήματα 24 μεγάλων οικισμών του νοτιοδυτικού Μεξικού, διερευνώντας ένα και μοναδικό ζητούμενο: το γιατί άλλες πόλεις της περιοχής επιβίωσαν επί αιώνες και άλλες έσβησαν από το χάρτη ταχύτατα. Η ομάδα του Gary Feinman, κατέληξε στο συμπέρασμα πως το “δια ταύτα” είναι μάλλον η σχετικά δημοκρατική διακυβέρνηση, η αλληλοϋποστήριξη ή ο ισχυρός κοινωνικός ιστός και η συνεργασία για το κοινό καλό ή πάντως για το καλό των περισσοτέρων.

Όπως αναφέρει η μελέτη, εξετάσθηκαν οι λιγοστές υπάρχουσες γραπτές πηγές για αυτές τις 24 πόλεις σε μια περίοδο 700 ετών, δηλαδή εξετάσθηκαν οικισμοί που ιδρύθηκαν μεταξύ του 1000 π.Χ. και του 300 π.Χ. Επίσης αναλύθηκαν αρχαιολογικά ευρήματα που να δείχνουν πόσο ισότιμοι ήταν οι κάτοικοι των πολιτών στους οικισμούς. Οι πόλεις με θρόνους και με λιγοστούς πολυτελείς τάφους θεωρήθηκαν αυταρχικές, ενώ όσες είχαν λιγότερες διαφορές στην ταφή και δεν είχαν παλάτια, θεωρήθηκαν πιο δημοκρατικές. Επίσης οι μελετητές εκτιμούν ότι στις πιο ισότιμες κοινωνίες ανήκαν και οι πόλεις με πλατείες, με πρόσβαση όλων των οικιών σε όλες τις περιοχές, με πολλά μονοπάτια, ως ένδειξη συχνής συναλλαγής, και με έργα υποδομής, που δείχνουν ότι οι έχοντες την εξουσία φρόντιζαν π.χ. να υπάρχει νερό και άλλα αγαθά για όλους.

Δημοκρατικότερες κρίθηκαν και οι πόλεις που δεν είχαν μνημειώδη έργα για συγκεκριμένους ηγεμόνες. Επίσης σχετικά δημοκρατική διακυβέρνηση θεωρήθηκε ότι είχαν οι πόλεις που είχαν μεν κάποιες οικείες φαινομενικά πιο πολυτελείς από τις άλλες, όμως οι διαφορές δεν ήταν τεράστιες. Στις πόλεις με αυταρχικά συστήματα κάποια οικήματα ήταν εξαιρετικά πολυτελή, ενώ τα περισσότερα ήταν πολύ υποβαθμισμένα, κάτι που υποδηλώνει μεγάλη συγκέντρωση αγαθών στα χέρια λίγων και ελάχιστα αγαθά στα σπίτια των πολλών. Επίσης στο χαρακτηρισμό μιας περιοχής ως σχετικά δημοκρατικής, πάντα τηρουμένων των αναλογιών. οι ερευνητές έλαβαν υπόψη τις οικονομικές δυνάμεις της περιοχής, δηλαδή την παραγωγή των οικισμών αυτών. Πολεοδομικά, θετικό και συλλογικό θεωρήθηκε η κατασκευή πυκνών, διασυνδεδεμένων οικιστικών χώρων και η κατασκευή μεγάλων, κεντρικών, ανοιχτών πλατειών.

Ο Gary Feinman και η ομάδα του ερεύνησαν εν συνεχεία αν επαληθεύεται η θεωρία τους, δηλαδή εξέτασαν αν όντως οι πόλεις εκείνες που είχαν ευρήματα τα οποία έδειχναν πιο συλλογική διακυβέρνηση, άντεξαν περισσότερους αιώνες από τις άλλες. Και όπως αναφέρουν, επαληθεύεται, δηλαδή οι οικισμοί που φαίνεται να είχαν πιο χρηστή διακυβέρνηση όντως επιβίωσαν επί μακρόν, ενώ αντιθέτως όσοι είχαν αυταρχική, άντεξαν λιγότερα χρόνια στις φυσικές δοκιμασίες ή και στις συγκρούσεις με γείτονες.

Αυτό δεν σημαίνει ότι στη μακροημέρευση των συγκεκριμένων οικισμών έπαιξε ρόλο μόνον η χρηστή διακυβέρνηση, καθώς σίγουρα συνήργησαν και άλλοι παράγοντες. Επίσης χρηστή διακυβέρνηση δεν σημαίνει απαραιτήτως δημοκρατική, αλλά πιθανόν την ύπαρξη κάποιων ελίτ οι οποίες όμως προέτασαν το καλό της κοινότητας θεωρώντας το απαραίτητο για να ευημερούν και οι ίδιες. Η διαπίστωση ότι το μοντέλο διακυβέρνησης διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη βιωσιμότητα δείχνει ότι «οι απαντήσεις σε κρίσεις και καταστροφές είναι ως ένα βαθμό πολιτικές», γράφει και η Linda Nicholas, επιμελήτρια στο Field Museum του Σικάγου που επίσης συμμετείχε στην έρευνα. Την έρευνα συνυπογράφουν οι David Carballo του Πανεπιστημίου της Βοστώνης, Linda Nicholas του Field Museum του Σικάγου και ο Stephen Kowalewski του Πανεπιστημίου της Τζόρτζια.