Γιατί οι Μεγάλες Δημοκρατίες δεν σταμάτησαν το Ναζισμό

Τι είναι αυτό που κάνει ένα βιβλίο σχεδόν 150 σελίδων να κερδίσει το βραβείο Goncourt, το ανώτατο λογοτεχνικό βραβείο της Γαλλίας, το οποίο έχουν λάβει με τη σειρά τους ο Michel Houellebecq, η Simone de Beauvoir και ο Marcel Proust; Ο Eric Vuillard στο σύντομο αφήγημά του, χωρισμένο σε 16 μικροενότητες, μας παρουσιάζει μια σειρά στιγμιότυπων της ιστορίας του Μεσοπολέμου και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, θέλοντας να διορθώσει άτυπα το μοναδικό τους ραντεβού με την Ιστορία.

Κάνοντας χρήση κινηματογραφικών χαρακτηριστικών, όντας ο ίδιος σκηνοθέτης, αναδεικνύει λεπτομέρειες που έχουν χαθεί στον ρου της κύριας Ιστορίας. Ωστόσο ο αχός των γεγονότων είναι τόσο δυνατός ώστε να υπενθυμίσει στους αναγνώστες ότι η αδιαφορία και η εσκεμμένη αφέλεια είναι πολλές φορές αιτίες για μεγάλα δεινά.

Ο Vuillard έχοντας ξαναδιαβάσει τα απομνημονεύματα του Τσώρτσιλ και κάνοντας ο ίδιος στη συνέχεια έρευνα σε αρχεία, ξεκινά το 9ο βιβλίο του μ’ ένα γεγονός της 20ης Φεβρουαρίου του 1933. Λιγότερο από ένα μήνα πριν ο Χίντενμπουργκ διορίζει Καγκελάριο τον Χίτλερ με την υποστήριξη του αρχηγού του Καθολικού Κεντρώου Κόμματος, Φραντς φον Πάπεν.

Στις 27 Φεβρουαρίου θα ξεσπάσει η φωτιά στο Ράιχσταγκ και από εκεί και πέρα η Ιστορία θα δείξει το σκληρότερό της πρόσωπο στη ζωή πολλών ανθρώπων. Ωστόσο τι συνέβη στις 20 του μήνα και οδηγεί τον συγγραφέα να μας το παρουσιάσει; Εικοσιτέσσερις επιχειρηματίες από τον χώρο της βιομηχανίας, εταιρειών που μέχρι και σήμερα μας περιτριγυρίζουν με τα είδη που παράγουν, συναντιούνται με τον Χίτλερ και συμφωνούν να χρηματοδοτήσουν το κόμμα του και κατά συνέπεια ό,τι σκοπεύει να πράξει από εκεί και πέρα.

Σαν 24 σαύρες που υπακούουν άμεσα σ’ έναν παραλογισμό με μόνο όφελος το οικονομικό τους συμφέρον τούς προσομοιάζει ο Vuillard. Μικρές προδρομικές σκηνές παρεμβάλλονται, όπως η μεταφορά αιχμαλώτων των στρατοπέδων συγκέντρωσης στα εργοστάσια των παραπάνω για να δουλέψουν υπό άθλιες συνθήκες, προσφέροντας πολλές φορές και την ίδια τους τη ζωή στο βωμό του κέρδους.

Η προσάρτηση της Αυστρίας

Το δεύτερο γεγονός γύρω από το οποίο χτίζει την υπόλοιπη αφήγησή του συμβαίνει λίγα χρόνια αργότερα το 1938. Το λεγόμενο Anschluss, δηλαδή η προσάρτηση της Αυστρίας στο Γερμανικό Ράιχ, είναι ένα γεγονός που δέχεται πολλές ερμηνείες πλέον. Ο Paul Ricoeur αναφέρει ότι η διαφοροποίηση του γεγονότος ποικίλλει κάθε φορά ανάλογα με την αφήγηση.

Αυτό σημαίνει ότι με βάση τα προπαγανδιστικά ντοκιμαντέρ της εποχής ο λαός της Αυστρίας υποδέχτηκε με λουλούδια τις ναζιστικές δυνάμεις. Ωστόσο, ο συγγραφέας παρουσιάζει και άλλες πτυχές του γεγονότος, είτε αυτές αφορούν την πολιτική αντίδραση είτε πιο προσωπικές, όπως οι αυτοκτονίες πολλών Αυστριακών πριν την προσάρτηση.

Σε όλο το μήκος της αφήγησης, όμως, κύρια χαρακτηριστικά, υποδόρια αλλά και φανερά, είναι η ειρωνεία, η μετωνυμία και η μεταφορά. Ο Vuillard φωνάζει κατά κάποιον τρόπο το μεγάλο ερώτημα που μέχρι και σήμερα δημιουργείται από μαθητές αλλά και ενήλικες: τι έκαναν οι Μεγάλες Δημοκρατίες της εποχής απέναντι στην άνοδο του Ναζισμού; Γιατί δεν τον σταμάτησαν; Γιατί ήταν τόσο τυφλή και αδρανής η Ευρώπη;

Είναι συγκλονιστική η σκηνή που αναφέρεται από ένα στιγμιότυπο της Δίκης της Νυρεμβέργης όταν οι υπαίτιοι για τον αφανισμό εκατομμυρίων ανθρώπων ξεσπούν σε γέλια μπροστά στην περιγραφή ενός γεγονότος παραπληροφόρησης της Μεγάλης Βρετανίας. Πώς να αισθάνθηκε άραγε ο εκπρόσωπος των νικητών μπροστά σ’ αυτή την αντίδραση εκείνων που μέχρι το τέλος δεν μετάνιωσαν για τίποτα;

Είναι απλά ερμηνείες

Το βιβλίο κυκλοφόρησε στη Γαλλία ανάμεσα στις δύο προεδρικές αναμετρήσεις του Μακρόν και της Λεπέν. Πολλοί σχολίασαν ότι το περιεχόμενό του ήταν μια αλληγορία μπροστά στην άνοδο της ακροδεξιάς της Λεπέν, θέλοντας να υπενθυμίσει στους Γάλλους ότι «το τέρας έχει ξυπνήσει και είναι στο χέρι σας, όχι απλά να το κοιμίσετε, αλλά να μην του (ξανα)επιτρέψετε να αποκτήσει τυχόν δύναμη».

Από την άλλη, μετά τη νίκη Μακρόν, ο οποίος χαρακτηρίζεται ως ο Πρόεδρος των Πλουσίων, η ερμηνεία άλλαξε και η κριτική επικεντρώθηκε στο γεγονός της χρηματοδότησης των βιομηχάνων όπως αναφέρεται στο βιβλίο, κάνοντας έτσι αναλογία με τον τρόπο εκλογής του νέου Προέδρου. Ωστόσο αυτά είναι απλά ερμηνείες.

Ο σκοπός του συγγραφέα με το παρόν του αφήγημα ήταν να τονίσει αρχικά ότι στο σημερινό πολιτικό πλαίσιο κυρίαρχη δύναμη είναι η παγκόσμια οικονομία η οποία καθορίζει τις ζωές και τις επιλογές πολλών ανθρώπων. Στη συνέχεια στόχος του ήταν να ταρακουνήσει τις ίδιες τις συνειδήσεις των ανθρώπων, πολιτικές αλλά και πνευματικές, και να τους υπενθυμίσει τη δύναμη που έχουν στο χέρι τους, μέσω του δημοκρατικού δικαιώματος της ψήφου, να μην επιτρέπουν σε κακοποιά στοιχεία να ασκούν την εξουσία.

Με λίγα λόγια, να μην παραπλανηθούν και να μην ξαναπέσουν στην ίδια άβυσσο επιλογών, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά στο κλείσιμο του βιβλίου. Προτρέπει τους αναγνώστες να μην σκέφτονται αποσπασματικά, κλεισμένοι σε μία γυάλα. Μόνο η καλή γνώση της Ιστορίας, που στέκει έλλογη θεά, θα μπορέσει να αποτρέψει την επανάληψη των δεινών.

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση του Μανώλη Πιμπλή.