“Γυναίκες του Κόσμου”: Έκθεση φωτογραφίας του Γ. Κατσάγγελου
19/09/2025
Στο εξαιρετικά επίκαιρο δοκίμιο της, “Αντιμέτωποι με τον πόνο των άλλων”, η φιλόσοφος και θεωρητικός της τέχνης, Σούζαν Σόνταγκ, προειδοποιεί για την ευθύνη που έχουμε οι ίδιοι ως θεατές απέναντι στις εικόνες που μας περιβάλλουν, και τις οποίες, θέλουμε δεν θέλουμε, συνδιαμορφώσουμε. Η ίδια αντλεί τα σχετικά παραδείγματα της από την πολιτική και την ιστορία. Αναλύει, φερ’ ειπείν, την πολιτική διάσταση των έργων του οξυδερκή παρατηρητή της εποχής του, Φρανσίσκο Γκόγια, αλλά και παράλληλα, οπτικά ντοκουμέντα του σήμερα για να καταδείξει την τεράστια δύναμη που ασκούν οι οπτικές πληροφορίες πάνω μας. Πόσο δηλαδή ο πολιτισμός της εικόνας μπορεί να είναι η σωτηρία αλλά και η ενδεχόμενη καταστροφή του πολιτισμού.
“Το σοκ συνηθίζεται. Το σοκ ξεθωριάζει”. Mε αυτά τα λόγια, η Σούζαν Σόνταγκ, αναλύει σε βάθος τι σημαίνει να κοιτάζεις τη φρίκη από μακριά. Πώς επιδρούν μέσα μας οι σκηνές βίας, που βλέπουμε σε φωτογραφίες και βίντεο; Μας βοηθούν να νιώσουμε τον πόνο των άλλων ή μας κάνουν όλο και πιο απαθείς; Ζούμε «σε έναν κόσμο όπου η φωτογραφία εξυπηρετεί την καταναλωτική χειραγώγηση», καταλήγει η συγγραφέας και η ευθύνη, βέβαια, εναπόκειται για να δοθούν ερμηνείες τόσο στους καλλιτέχνες, όσο και στο υποψιασμένο κοινό τους.
Ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, Γιώργος Κατσάγγελος, είναι ένας σπουδαίος δημιουργός, που υπερασπίζεται με τρόπο σεμνό, όσο και καίριο την ουσιαστική, όχι την εξωτερική – εντυπωσιακή, λειτουργία της φωτογραφίας ως μέσου για την μεταφορά και αισθητικής συγκίνησης και οπτικού στοχασμού. Εντοπίζοντας, καταγράφοντας, ερμηνεύοντας τις εικόνες του κόσμου. Η μέθοδος του συνίσταται αφ’ ενός στην εξονυχιστική μελέτη από πριν του προς απαθανάτιση αντικειμένου και αφ’ ετέρου στην ακαριαία ενέργεια, ώστε να καταγραφεί το όποιο θέμα στη μεγαλύτερη, δυνατή του ένταση και πληρότητα. Γιατί περί αυτού πρόκειται. Επειδή ο καλός φωτογράφος, σε κάθε του φωτογραφία ξεχωριστά, οφείλει να περικλείει έναν κόσμο ολόκληρο. Σιωπηλό μεν ακέραιο και ολοκληρωμένο δε. Που θα πει και το πριν και – κυρίως – το μετά του κάθε γεγονότος. Του κάθε θέματος.
Γιατί η φωτογραφία μπορεί να παγώνει μ’ ένα κλικ το δευτερόλεπτο, όμως η λειτουργία της απλώνεται μέσα στο χρόνο. Ας πούμε, η φωτογραφία ενός παιδιού που κλαίει, από μόνη της είναι ένα ντοκουμέντο που λειτουργεί πρωτίστως συναισθηματικά. Οφείλει, όμως, να απαντήσει και στα εξής ζητήματα, αν θέλει να είναι πλήρης: Γιατί, ποιά είναι τα αίτια του κλάματος αυτού του παιδιού. Κι επίσης, πώς μπορεί αυτό το κλάμα να σταματήσει, με ποιό τρόπο θα εξαλειφθούν τα αίτια που το προκάλεσαν; Τότε και μόνο τότε, η φωτογραφία θα είναι πλήρης και θα έχει αποφύγει τον μεγάλο κίνδυνο του ανέκδοτου λογικού. Τότε και μόνο τότε, ο φωτογράφος θα αποδειχθεί αληθινός καλλιτέχνης, σκεπτόμενος δημιουργός κι όχι ένας απλός καταγραφέας εντυπώσεων και εύκολης συγκίνησης.
Μία σημαίνουσα έκθεση
Στην παρούσα έκθεση της Δημοτικής Πινακοθήκης Καρδίτσας με τον εύγλωττο τίτλο “Γυναίκες του Κόσμου”, ο Γιώργος Κατσάγγελος παρουσιάζει μιαν αυστηρή επιλογή από εργασίες και θεματικές ενότητες, που έχει πραγματοποιήσει, κατά καιρούς, σε πάρα πολλά μέρη του κόσμου: Από τον Εύξεινο Πόντο και τον Καύκασο έως την Κούβα και από τη Βαλτική έως την Κωνσταντινούπολη και τα ενδότερα της Τουρκίας.
Τέλος, από την Βουλγαρία έως την Γεωργία και από την Βόρειο Ήπειρο έως την Βόρεια Μακεδονία. Σε όλα αυτά τα μέρη ο φωτογράφος οργανώνει αληθινές εκστρατείες, μελετάει την ιδιαιτερότητα της κάθε περιοχής, την κοινωνική της διαστρωμάτωση, την πολιτική της συνθήκη και κυρίως γνωρίζει και σχετίζεται με τα πρόσωπα τα οποία πρόκειται να φωτογραφήσει. Αποσπά όχι μονάχα την άδεια να διεισδύσει σε ιδιωτικούς χώρους, αλλά και την εμπιστοσύνη τους. Με τρόπο ώστε, όταν το βλέμμα του συναντάει το δικό τους βλέμμα, να δημιουργείται ένας ιδιαίτερος ηλεκτρισμός, που ο παρατηρητής τον αντιλαμβάνεται αμέσως. Πρόκειται για όλα αυτά που δεν λέγονται με λόγια.
Οι “Γυναίκες” του εκθέτουν με αξιοπρέπεια την θέση ή την ιδιαιτερότητά τους και υπερασπίζονται τον ρόλο τους σ’ έναν κόσμο που είναι συχνά φτιαγμένος αποκλειστικά για άντρες. Είτε μητέρες, είτε μικρά κορίτσια, είτε ηλικιωμένες με πολλές περιπέτειες και ιστορίες στο σκαμμένο τους πρόσωπο, είτε εκπρόσωποι μειονοτήτων, όπως οι ρομά, οι γυναίκες του Κατσάγγελου, πέραν του ανθρωπολογικού τους ενδιαφέροντος, ξεφεύγοντας από τους δεδομένους τους ρόλους, λάμπουν συμβολικά με τα χαρακτηριστικά είτε της Παναγίας, είτε της Αφροδίτης, είτε της γυναίκας της διπλανής πόρτας. Δηλαδή του αιώνιου θήλεος, που όσο και αν γίνεται οικείο, πάντα διατηρεί το μαγικό του μυστήριο.
ΥΓ. Κατά τα άλλα να γυρίσουμε αφεύκτως στην ομορφιά, που τόσο εύκολα χάσαμε, που τόσο κυνικά ξεπουλήσαμε, εξορίσαμε από τις ζωές μας. Και μάλιστα στη δύσκολη, την απαιτητική, την όχι αγοραία ομορφιά. Αυτό μόνο…
Σήμερα, Παρασκευή, στις 20:00 τα εγκαίνια στην Δημοτική Πινακοθήκη Καρδίτσας. Αύριο, Σάββατο, 12 το μεσημέρι, ξενάγηση από τον επιμελητή και μουσικό πρόγραμμα με τραγούδια της Ηπείρου και κλαρίνο από τον Πάνο Μπαρκαλή.
