Γλυπτά που βλέπουμε σε ελληνικές ταινίες

Τα γλυπτά των ελληνικών κινηματογραφικών ταινιών απεικονίζουν παραστατικά και όχι αφαιρετικά μορφές συγκεκριμένες ή πρόσωπα γνωστά, όταν δεν καταφεύγουν στην ανώδυνη λύση των διακοσμητικών αντιγράφων αρχαίων κούρων ή κορών. Παρουσιάζουν πρώιμα έργα Ελλήνων εικαστικών δημιουργών, οι οποίοι στράφηκαν αργότερα προς πιο αφαιρετικές διατυπώσεις.

“Ένας ήρως με παντούφλες”

Η δραματική κωμωδία “Ένας ήρως με παντούφλες”, την οποία σκηνοθέτησε  το 1958 ο Αλέκος Σακελλάριος, βασίζεται σε θεατρικό έργο του ίδιου και του Χρήστου Γιαννακόπουλου (1909-1963). Για τη συγκεκριμένη ταινία ο Αχιλλέας Απέργης (1909-1986) δούλεψε σε γύψο βαμμένο στο χρώμα του χαλκοκασσίτερου τον έφιππο ανδριάντα του στρατηγού Λάμπρου Δεκαβάλλα, ύστατου κινηματογραφικού ρόλου του εξαιρετικού Βασίλη Λογοθετίδη (1897-1960). Ο στρατηγός φοράει την επίσημη στολή του και έχει το δεξί χέρι του στη μέση σε φωτογραφική στάση κομπασμού.

Το έργο του Απέργη στήθηκε στο κέντρο της Πλατεία της Αγίας Παρασκευής, στα Κάτω Πατήσια, όπου γυρίστηκαν τα εξωτερικά μέρη της ταινίας κι όχι στην Πλατεία Αγίου Γεωργίου Κυψέλης, όπως έχει υποστηριχθεί. Παρέμεινε εκεί για καιρό, όπως βεβαίωνε ο Λογοθετίδης σε συνέντευξή του, που λυπήθηκε όταν το απομάκρυναν από εκεί. Ο μεγάλος ηθοποιός, πριν από την εγκατάστασή του στο Παλαιό Φάληρο, κατοικούσε σε μεσοπολεμικό διώροφο στα Κάτω Πατήσια με τους λαχανόκηπους, δίπλα στην τάφρο που ανέμενε την προέκταση της γραμμής του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου προς την Κηφισιά.

Στην ταινία αποτυπώνεται η ευρύτερη περιοχή της πατησιώτικης πλατείας, με τον χωματόδρομο της οδού Γρηγορίου Κυδωνιών, καθώς και τις μονοκατοικίες και πολυκατοικίες της ασφαλτοστρωμένης οδού Ευγενίου Καραβία. Ο ναός της Αγίας Παρασκευής, παρεκκλήσιο του ναού του Αγίου Λουκά Πατησίων, ήταν στον περιβάλλοντα χώρο της κλινικής του καθηγητή της Γενικής Πειραματικής Παθολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πολιτικού Αντώνιου Αναστ. Χρηστομάνου (1870-1933). Ο γιος του οποίου Αναστάσιος, καθηγητής της Βιολογίας, τόσο στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όσο και στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, προχώρησε σε πώληση του εκτεταμένου οικοπέδου της.

Το έργο θίγει το ζήτημα των στημένων διαγωνισμών δημόσιων μνημείων, της σκύλευσης της εθνικής μνήμης, στα πρόσωπα του μεσάζοντος ξαδέλφου του στρατηγού Δεκαβάλλα, το όνομα του οποίου ηχεί κάπως ειρωνικό, καθώς λέγεται Απόστολος, όπως και του ταλαίπωρου γλύπτη Σωτήριου Λυμπεριάδη του Νάξιου, που ανακαλεί ευθέως τον παραγωγικό γλύπτη μεσοπολεμικών κοσμικών και ταφικών μνημείων Γεώργιο Δημητριάδη τον Αθηναίο (1880-1941). Ευρηματικότατος ακούγεται ο διάλογος του στρατηγού Δεκαβάλλα και του γλύπτη Λυμπεριάδη του Νάξιου για την τέχνη της γλυπτικής και για το επάγγελμα του γλύπτη.

“Το Ξύλο Βγήκε απ’ τον Παράδεισο”

Έναν χρόνο μετά, το 1959, ο Σακελλάριος σκηνοθέτησε ταινία που το θέμα της είχε παρουσιαστεί στη θεατρική σκηνή. Αποκορύφωμά της, τα χαστούκια των καθηγητών στις μαθήτριες. Η ταινία κατέκτησε ρεκόρ εισιτηρίων κατά την πρώτη μέρα της προβολής της, αποσπώντας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης το 1960 τον τίτλο μιας από τις καλύτερες ταινίες της πενταετίας 1955-60. Για τις ανάγκες των σκηνών χρησιμοποιήθηκε το Κολέγιο Αθηνών, στο Παλαιό Ψυχικό.

Στη σκηνή της με την έναρξη των χαστουκιών φαίνεται πίσω γύψινη προτομή που απεικονίζει τον ποιητή Γεώργιο Σουρή (1853-1919), έργο του Νικόλαου Π. Γεωργαντή του Αθηναίου, από το 1932, το οποίο βρίσκεται μαρμάρινο στον τάφο του ποιητή, στο Α’ Κοιμητήριο Αθηνών. Μπροστά από την προτομή περνάει ο Ορέστης Μακρής (1898-1975), ο οποίος έχει ταφεί στο ταφικό μνημείο της οικογένειας Ν. Π. Γεωργαντή, με την κόρη του γλύπτη Λουκία Γεωργαντή-Οικονομοπούλου (1919-2001) να έχει χαράξει στο μάρμαρο τη μορφή του στον ρόλο του μεθύστακα από την ομώνυμη ταινία του Γιώργου Τζαβέλλα (1916-1976).

Η προτομή του ταφικού μνημείου του Σουρή, η οποία προοριζόταν για τον κήπο του Ζαππείου, όπου στήθηκε άλλη μαρμάρινη του ποιητή, φιλοτεχνημένη το 1932 από τον Γ. Δημητριάδη τον Αθηναίο, στηρίζεται πάνω σε βράχο που τον απέστειλε ο Δήμος Ερμούπολης, γενέτειρας του ποιητή. Στους λόγους κατά τη μέρα των αποκαλυπτηρίων της προτομής το έργο του Σουρή αναπτύχθηκε από τον δημοσιογράφο Γεώργιο Κ. Πωπ (1872-1946) και από τον αθηναιογράφο Δημήτριο Γρ. Καμπούρογλου (1852-1942).

 “Η Ψεύτρα”

Το 1963 ο Γιάννης Δαλιανίδης σκηνοθέτησε την ταινία, στην οποία ο υποδυόμενος τον γλύπτη Θάνο Σωτηρίου Αλέκος Αλεξανδράκης (1928-2005) δουλεύει το πήλινο πρόπλασμα αγάλματος. Η παραγγελία του έργου είναι αποτέλεσμα καπρίτσιου που πεισμώνει το ερωτευμένο με τον γλύπτη πλουσιοκόριτσο Μαίρη Δεληπέτρου, την Αλίκη Βουγιουκλάκη (1934-1996): το μοντέλο ποζάρει με ελάχιστα καλυμμένο το σώμα του…

Το πήλινο πρόπλασμα της γυμνής κοπέλας το είχε φιλοτεχνήσει η Αργυρώ Καρύμπακα-Νεγρεπόντη. Η γλύπτρια, η οποία υπήρξε σύζυγος του ποιητή, πεζογράφου και στιχουργού Γιάννη Νεγρεπόντη (Ξυνοτρούλια, 1930-1991), τον ίδιο χρόνο, το 1963, είχε κάνει την πρώτη ατομική έκθεση έργων της στην ονομαστή αθηναϊκή αίθουσα τέχνης “Ζυγός”.