Η Αφρική στο Μουσείο Μπενάκη

Εκεί αντιλαμβάνεται κανείς πόσο παρεξηγημένη είναι η εικόνα του μέσου Έλληνα για την Αφρική που την έχει ταυτίσει μόνο με συνθήκες λιμού, φτώχειας απερίγραπτες, συνθήκες απαρντχάιντ, σκληρής εκμετάλλευσης, εμφυλίων σπαραγμών, φαβέλες, ατελείωτη έρημο…

Όχι ότι δεν υπάρχουν και αυτά αλλά παράλληλα με χώρες υψηλής τροχιάς ανάπτυξης, με πλούσιο πολιτισμό, μοναδικές φυσικές ομορφιές, με λατρείες και αυθεντικές δοξασίες, με ηθικούς κανόνες σεβασμού στους προγόνους, με προσπάθεια για καλύτερο βιοτικό επίπεδο, με προτεραιότητα στη μόρφωση και τόσα άλλα…

Η έκθεση, “H Αφρική ανάμεσα μας” που είχε βάλει ψηλά τον πήχη παρουσιάζοντας τον πλούτο της αφρικανικής, ελληνο-αφρικανικής και παν-αφρικανικής πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα από μουσειακά και αρχειακά τεκμήρια, αλλά και προσωπικά αντικείμενα, καθώς και μέσα από τις αφηγήσεις που τα συνοδεύουν, κατάφερε να αγγίξει τους ορίζοντες στο ελληνικό κοινό, που αν δεν έχει επισκεφθεί αυτή την Ήπειρο, μπόρεσε να δει πολλά. Κυρίως κάποιες από τις δοξασίες, τον πολιτισμό από την τέχνη της καθημερινότητας, τα αγαλματίδια, τα χρηστικά είδη μαγειρέματος, τις χειροποίητες πίπες, τις μάσκες, τα όργανα μουσικής κ.α.

“H Αφρική ανάμεσα μας”

Σ’ αυτό συνετέλεσαν οι αναλυτικές ξεναγήσεις, η αναδυόμενη Ρop Up προσέγγιση στον ίδιο χώρο Αφρικανών καλλιτεχνών που δραστηριοποιούνται στη χώρα μας, οι βιντεοαφηγήσεις που φώτισαν τις γνώσεις, τους συμβολισμούς των εκθεμάτων, την πίκρα που βίωσαν γενιές ολόκληρες από αποικιοκρατικά συστήματα, αντικείμενα που μπορούν να αφηγηθούν άγνωστες ιστορίες, βοηθώντας να ξεπεραστούν προκαταλήψεις και να γεφυρωθούν σχέσεις αλληλοκατανόησης κόντρα στο ρατσισμό και αποδοχής του γόνιμου διαφορετικού.

Ο Μαχμούντ Αμπντέλρασουλ, καρδιολόγος, ο Μουσσά Σανγκαρέ, πρόεδρος και συντονιστής της Ιβοριανής Κοινότητας Ελλάδος, ο Άντριου Εντόμουανταγκμπον, μέλος της συμβουλευτικής Επιτροπής της έκθεσης, πρ. γενικός γραμματέας της Νιγηριανής Κοινότητας, η Χαρά Νταραμέγουα, μέλος του Πολιτιστικού Κέντρου ΑΝΑΣΑ, φιλόλογος, Γκλόρια Νζάνγκα, βοηθός φυσιοθεραπευτή, αθλήτρια στίβου, η Πατ Ογκμποντού, μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής της έκθεσης, μέλος της Κοινότητας Μπενίν, ο Λαβ Αντεοσάν, μέλος του Πολιτιστικού Κέντρου ΑΝΑΣΑ, φυσιοθεραπευτής, αφιέρωσαν χρόνο και με τις γνώσεις τους, το μορφωτικό επίπεδο και την πολύχρονη διαμονή τους στην Ελλάδα δημιούργησαν πλειάδα νέων φίλων που μοιράσθηκαν τις γνώσεις και τις απόψεις τους με αφορμή την Αφρική της καρδιάς τους.

Ο λόγος τους πολύτιμο και η μεταλαμπάδευση γνώσεων από τις δικές τους κι όχι μόνο ιστορίες της αφροδιασποράς, με αφορμή τα αντικείμενα που προερχόταν από το Καμερούν, τη Νιγηρία, την Κένυα, την Μοζαμβίκη. «Ανοίξαμε χάρτες να δούμε τις χώρες, κάναμε ερωτήσεις, νιώσαμε περήφανοι γι’ αυτά τα παιδιά με γνώσεις, υπέροχα ελληνικά κι όμως δυσκολεύονται να πολιτογραφηθουν ως Έλληνες ζώντας πάνω από 20χρονια εδώ, τελειώνοντας ελληνικά πανεπιστήμια, συγκινούμαστε…» μας λέει ένα ζευγάρι που παρακολούθησε την αναλυτική ξενάγηση και αυθόρμητα εκφράζει ευχαριστίες για όσα έζησε στην παρουσία του στο Μπενάκη.

Με τα λόγια των Αφρικανών… 

Ο Μαχμούντ Αμπντελρασούλ από το Σουδάν βρίσκεται στην ειδικότητα της καρδιολογίας ξεναγεί ένα απαιτητικό γκρουπ κι απαντά με ηρεμία καταθέτοντας την δική του αλήθεια σε όσα βιώνει ένας άνθρωπος από την Αφρική: «Υπάρχουν άτομα που έχουν 25 χρόνια που υπέβαλαν χαρτιά τους και δεν έχουν πάρει απάντηση. Η νομοθεσία για τους πρόσφυγες δεν έχει μια σταθερή γραμμή πηγαίνει με την θέληση, προσαρμόζεται ανάλογα με τον εκάστοτε υπουργό, αλλάζουν οι Νόμοι άλλοτε προς το καλύτερο ή το χειρότερο. Δεν υπάρχει ενιαία πολιτική για το μεταναστευτικό. Πρόσφατα που άλλαξε η ηγεσία στα αρμόδια υπουργεία αποφασίστηκε να παγώσουν πολλά κεκτημένα. Άλλοτε διαπιστώνουμε να κυριαρχούν συμφέροντα, τουριστικού ενδιαφέροντος, να υπάρχει ζήτηση για εργάτες γης και τότε ξεπερνούνται τα στεγανά.

»Αλλά αυτά πολύ επιλεκτικά, εξυπηρετώντας συμφέροντα βιομηχανικά, οικονομικών κύκλων, να καλύψουν ανάγκες αλιεργατών π.χ. στο Βόλο, την Καβάλα τότε όλα γίνονται αστραπιαία. Για τους πολλούς είναι ένα καθεστώς σε διαρκή εκκρεμότητα με ανανέωση των αδειών παραμονής κάθε δύο τρία χρόνια. Οι κοινότητες μας απευθύνονται στην πολιτεία να άρει φραγμούς που είναι αόρατοι. Υπάρχουν συμφοιτητές μου που τελείωσαν την ιατρική σχολή και δεν μπορούν να κάνουν ειδικότητα σε ελληνικά νοσοκομεία.

Υπάρχουν τα παιδιά που τελειώνουν Νομική, αν δεν έχουν ιθαγένεια δεν μπορούν να ασκήσουν την άδεια επαγγέλματος και είναι μόνο… γραμματείς σε δικηγορικά γραφεία. Στις πανελλαδικές δίνουμε με την άδεια παραμονής. Προσωπικά θα σας πω ότι υπέβαλα τα χαρτιά μου το 1981 και τακτοποιήθηκαν μετά από 21 χρόνια! Υπάρχουν βέβαια και κάποιες εξαιρέσεις που μας κάνουν να χαιρόμαστε αλλά δεν αγγίζουν το σύνολο». 

Αν και περιορισμένη η έκθεση, αντιλαμβάνεται ο επισκέπτης που έχει ψήγματα γνώσεων την μεγάλη ποικιλομορφία σε πολιτισμούς, γλώσσες και φυσικό πλούτο αυτής της Ηπείρου. Οι 12 αφηγητές αφρικανικής καταγωγής και οι τέσσερις Έλληνες που έζησαν σε αφρικανικές χώρες μεταλαμπαδεύουν γνώσεις.

Η Ηawa μιλά για τις δυναμικές γυναίκες που υποσκέλιζαν τους άνδρες στο Φριτάουν, που κουβαλώντας στο κεφάλι τους ένα τεράστιο μπολ με πράγματα κι έχοντας στην πλάτη το μωρό τους ισορροπούσαν διανύοντας αποστάσεις. Η Λωρέττα αναφέρθηκε στην εφεύρεση να δημιουργούν ένα τύπο χτενίσματος για τα σγουρά μαλλιά που εξασφάλισε την ομορφιά και την αποφυγή του καθημερινού βουρτσίσματος το οποίο στις μέρες μας μετεξελίχθηκε.

Εντυπωσιακά εκθέματα

Οι μάσκες από την Ακτή του Ελεφαντοστού που παρουσιάσθηκαν δεν επιβεβαίωναν μόνο τη δύναμη της αφρικανικής παράδοσης, αλλά ταυτιζόταν με θέματα ασφάλειας, μείωσης της εγκληματικότητας, π.χ. δεν μπορώ να κλέψω γιατί με βλέπει η μάσκα, ή και με ζητήματα υγείας, τεκνοποιίας. Τα πήλινα δοχεία της Κένυας, έργα αποκλειστικά των γυναικών και μάλιστα όσες δεν ήξεραν την τέχνη ήταν πολύ δύσκολο να παντρευτούν όπως λέχθηκε.

Αίσθηση προκάλεσε μια μάσκα από τη Δημοκρατία του Κονγκό που ανήκε στο Εθνικό Κίνημα Προσώπων και ήταν η τιμωρία των παιδιών του δημοτικού σχολείου που απαγορευόταν να μιλούν στην γλώσσα τους κι όφειλαν να μιλούν άπταιστα την γαλλική γλώσσα. Έτσι η μάσκα που ήταν ένα κρανίο βοδιού γέμιζε με ακαθαρσίες, περιττώματα ζώων, δύσοσμα μπαχαρικά και την κρεμούσαν για ώρες στο λαιμό του παιδιού που μιλούσε αφρικανικά ώστε να εισπνέει αυτή την δυσοσμία, ήταν απομονωμένο, δεν επιτρεπόταν κανείς να το πλησιάσει κι έτσι έπαιρνε το μήνυμα να μην ξανακάνει το “λάθος” και μιλήσει στην τοπική γλώσσα. Το ξυλόγλυπτο άγαλμα της γονατιστής γυναίκα που παρουσιάστηκε, συμβόλιζε την στοργικότητα του γυναικείου χαρακτήρα, την γονιμότητα, την ομορφιά, υπήρχε η μορφή της πρώτης ισχυρής, γυναίκας που τον 15ο αιώνα έφερε την εκπαίδευση στη Μπενίν.

Η ιδιαίτερη χειροποίητη πίπα που εκτίθεται, ήταν από τα αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν οι ευγενείς κι άνθρωποι με κύρος ενώ στους βασιλείς υπήρχε άτομο που την γέμιζε με καπνό και την προετοίμαζε για την απόλαυση τους. Συνδεόταν όπως λέχθηκε και με φαρμακευτικές θεραπευτικές ιδιότητες, ενώ είχε μεγάλη συλλεκτική αξία και πήγαινε ως κληρονομιά από πατέρα σε γιο.

Αναφορές και σε άλλα αντικείμενα όπως τις ξυλόγλυπτες βασιλικές πόρτες, στο ειδικό σκεύος από την Ερυθραία σερβιρίσματος ψωμιού, στο ιδιαίτερο ξύλινο σκαμνί με συλλογή νομισμάτων στο πάνω μέρος κ.α. Το κοινό μπορούσε να ακούσει αφρικανική μουσική μέσω τηλεφώνου, να περιδιαβεί σε μια ιστορική έκθεση αναδρομή με αποκόμματα εφημερίδων κι άλλων τεκμηρίων από την παρουσία των πρώτων ξένων και την συγκρότηση τους σε ομάδες δίκτυα, συλλόγους, στη χώρα μας σταθμούς ορόσημα γεγονότων θετικών και αρνητικών που καταγράφηκαν αλλά και να δει αντικείμενα φωτογραφικό υλικό κι έργα τέχνης σε μια πρωτότυπη συνύπαρξη που ανήκε στα μέλη της Αφρικανικής κοινότητας Ελλάδας κι έδωσε την αφορμή για ανοικτούς διαλόγους.

Με Νιγηριανούς έγιναν αναφορές στη χώρα τους, που ξεπερνά τα 220 εκατομμύρια πληθυσμό ενώ παγκοσμίως είναι γνωστή για τη μουσική και τον κινηματογράφο της, με τη Νόλιγουντ να είναι η τρίτη μεγαλύτερη κινηματογραφική βιομηχανία στον κόσμο σε αριθμό παραγωγών. Όμως παρά τον τεράστιο ορυκτό και ανθρώπινο πλούτο της, η Νιγηρία αντιμετωπίζει προκλήσεις, όπως η πολιτική αστάθεια, η διαφθορά και η ανισότητα. Συζητήσεις και για άλλες χώρες του βορρά, του νότου των δυτικών ή ανατολικών ακτών ήταν πολύτιμες και διεύρυναν το πεδίο της προσέγγισης στην Αφρική, αλλά και το ρόλο των πολιτισμένων μεγάλων χωρών που την είδαν ως πεδίο αφαίμαξης των πόρων της…

Η τεράστια Αφρική δεν θα μπορούσε να αποδοθεί σε όλο της το μεγαλείο, υπήρξαν όμως πολλά θετικά ερεθίσματα που χρεώνονται στην επιμελήτρια της έκθεσης Σοφία Χάνδακα και σε όλους όσους ενήργησαν για την υλοποίηση της.