Η Αγιά Σοφιά εκπέμπει SOS

Ήταν 10 Iουλίου του 2020, όταν το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο της Τουρκίας, αποφασίζει σε συνεδρίαση μόλις 17 λεπτών (!) να ακυρώσει το διάταγμα του θεμελιωτή της νεότερης Τουρκίας Κεμάλ, σχετικά με το νομικό καθεστώς της Αγίας Σοφίας. Την ίδια ημέρα, ο Ταγίπ Ερντογάν υπογράφει με πανηγυρικό διάταγμα την μετατροπή του βυζαντινού ναού της Αγίας Σοφίας και μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco σε τζαμί. Έκτοτε, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, ο Τούρκος πρόεδρος προχωρά σε προκλητικές δηλώσεις σχετικά με την Αγιά Σοφιά, διαχρονικό σύμβολο της ορθοδοξίας και του Ελληνισμού, πληγώνοντας ηθελημένα το εθνικό και θρησκευτικό φρόνημα των Ελλήνων, αλλά και των απανταχού χριστιανών.

Η UNESCO έχει εκφράσει επανειλημμένα την βαθιά απογοήτευση της για την απόφαση των τουρκικών αρχών να τροποποιήσουν το καθεστώς του εμβληματικού ναού σε τέμενος, λόγω των συνεπειών των αλλαγών στον οικουμενικό χαρακτήρα του μνημείου και υπάρχουν σχετικές αποφάσεις που καταδικάζουν την τουρκική στάση. Από ελληνικής πλευράς, είχαν υπάρξει κάποιες χλιαρές λεκτικές αντιδράσεις σχετικά με την αλλαγή του καθεστώτος της Αγίας Σοφίας που δεν είχαν συνέχεια. Εξάλλου, η (νέα) κόκκινη γραμμή στην ελληνική εξωτερική πολιτική είναι τα έξι ναυτικά μίλια των νησιών (!) και πλέον ο εφιάλτης της συνθηκολόγησης με τις Πρέσπες του Αιγαίου πλησιάζει.

Τον κώδωνα του κινδύνου για την Αγιά Σοφιά έκρουσε ο διακεκριμένος τούρκος ιστορικός και ακαδημαϊκός Ιλμπέρ Ορταϊλί, υπογραμμίζοντας ότι το ιστορικό μνημείο πρέπει να κλείσει, καθώς κινδυνεύει να καταρρεύσει λόγω του μεγάλου αριθμού επισκεπτών που δέχεται.
«Μπορεί να επιτραπεί η είσοδος τόσων ανθρώπων σε ένα κτίριο 1.500 ετών; Τι θα συμβεί αν δεν κλείσει;» ρωτήθηκε ο Τούρκος ακαδημαϊκός και καθηγητής και απάντησε ότι η Αγιά Σοφιά κινδυνεύει να πέσει. «Φυσικά και δεν μπορεί να επιτραπεί η είσοδος. Γι’ αυτό πρέπει να κλείσει και να αποκατασταθεί. Αέναη αποκατάσταση. Αν είναι έξυπνοι, θα την κλείσουν. Αν δεν κλείσει θα καταρρεύσει».

Κίνδυνος κατάρρευσης του Μνημείου

Στο άρθρο του στην εφημερίδα Hurriyet, στις 17 Σεπτεμβρίου ο Τούρκος ακαδημαϊκός είχε εκφράσει την ανησυχία του για τις φθορές που έχουν προκληθεί στο μνημείο, από την μετατροπή του σε τέμενος, επισημαίνοντας ότι η Αγιά Σοφιά πρέπει να κλείσει για ορισμένο χρονικό διάστημα ώστε να γίνουν εργασίες αποκατάστασης. Επίσης τόνισε ότι θεωρεί καταστροφικό το γεγονός ότι κάθε χρόνο μπαίνουν στο μνημείο τρία εκατομμύρια προσκυνητές και τεράστιος αριθμός τουριστών.

«Η Αγιά Σοφιά δεν είναι ένας δρόμος από τον οποίο όλοι μπορούν να περάσουν ελαφρά τη καρδία, καθώς τα υπόγεια κτίσματα, και οι κατασκευές για τη διασφάλιση της ροής των υδάτων, των αποβλήτων, η υγρασία αλλά και το σύστημα εξαερισμού δεν είναι τόσο ανθεκτικά στην παρουσία τόσο πολυάριθμων επισκεπτών και πρέπει να επισκευαστούν, να καθαριστούν και να αποκατασταθούν επειγόντως», τόνισε χαρακτηριστικά ο Τούρκος ιστορικός και ακαδημαϊκός. Κατά τον καθηγητή ακόμα και ο αριθμός των 20.000 – 30.000 επιστημόνων, ιστορικών, αρχαιολόγων, εκπροσώπων της μουσουλμανικής θρησκείας, πολιτικών και δημόσιων λειτουργών που περνάνε ετησίως από την Αγιά Σοφιά θα μπορούσε να θεωρηθεί υπερβολικός για την αντοχή του μνημείου.

Ο καθηγητής ήταν επικριτικός και για παρεμβάσεις που αφορούν στις τουαλέτες και τις κρήνες του μνημείου: «Δεν μπορούν να εγκατασταθούν τουαλέτες και κρήνες που άπτονται των καθημερινών αναγκών ενός τεμένους, στην Αγιά Σοφιά. Χώροι που διανέμουν νερό όπως μεγάλα σιντριβάνια δεν μπορούν να υφίστανται. Το νερό που καταναλώνεται και διαρρέει από την κλασική οθωμανική κρήνη και τις σημερινές τουαλέτες δεν είναι το ίδιο. Η Αγία Σοφία υφίσταται εδώ και 1500 χρόνια. Δεν είναι λογικό να χρησιμοποιούνται οι τουαλέτες της Αγίας Σοφίας για αφόδευση. Εάν κάθε επισκέπτης χρησιμοποιεί τα σιντριβάνια και τις τουαλέτες, πώς θα αντέξει το αποχετευτικό σύστημα κάτω από αυτό το κτίριο;», ανέφερε σχετικά.

Η μεγάλη ιστορία του ναού

Ο ιουστινιάνειος ναός της Αγίας Σοφίας είναι το μεγαλύτερο και το πλέον πολυδάπανο κτίριο που κτίστηκε ποτέ στο Βυζάντιο. Είναι το θρυλικό μνημείο-σύμβολο για τον ορθόδοξο κόσμο και τον Ελληνισμό. Ο πρώτος ναός της Αγίας Σοφίας, μια απλή ξυλόστεγη βασιλική, άρχισε να χτίζεται επί Μέγα Κωνσταντίνου ή πιθανότερα επί του διαδόχου του Κωνσταντίου Β΄ και εγκαινιάστηκε το 360. Ο ναός αυτός κάηκε το 404. Αμέσως μετά χτίζεται μια νέα βασιλική που εγκαινιάστηκε το 415. Και η δεύτερη Αγία Σοφία καταστράφηκε από πυρκαγιά το 532 στη Στάση του Νίκα.

Ο σπουδαίος βυζαντινός αυτοκράτορας Ιουστινιανός(529-565) αποφασίζει τότε να κτίσει το μοναδικό αυτό αρχιτεκτόνημα, που υπήρξε σταθμός στη βυζαντινή ναοδομία. Ως αρχιτέκτονες του ναού ορίστηκαν ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος από τη Μίλητο. Και οι δυο ασχολούνταν περισσότερο με την γεωμετρία και τα μαθηματικά και κλήθηκαν να εκτελέσουν τα σχέδια και τη στατική μελέτη ενός σύνθετου οικοδομήματος, που ποτέ μέχρι τότε δεν είχε γίνει απόπειρα να εκτελεστεί σε τόση μεγάλη κλίμακα. Ο σύνθετος αρχιτεκτονικός σχεδιασμός δεν είχε καμιά στενή συγγένεια με προηγούμενους. Συντίθεται από στοιχεία που χρησιμοποιούνταν μεμονωμένα, αλλά ποτέ μέχρι τότε δεν είχε γίνει προσπάθεια τέτοιας μορφής να συνδεθούν μεταξύ τους.

Για την ολοκλήρωση του κολοσσιαίου έργου δούλεψαν αδιάκοπα επί πεντέμισι χρόνια 10.000 τεχνίτες, ενώ ξοδεύτηκαν περίπου -με σημερινές τιμές- 130.000.000 ευρώ. Τα εγκαίνια του ναού τελέστηκαν στις 27 Δεκεμβρίου του 537 και τότε, σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση, ο Ιουστινιανός αναφώνησε ” Νενίκηκά σε, Σολομών”, θέλοντας με αυτό τον τρόπο να εκφράσει τον θαυμασμό του για το μνημείο που ήταν πιο θαυμαστό από τον Ναό του Σολομώντα στα Ιεροσόλυμα.

Η Αγία Σοφία είναι συνδυασμός τρίκλιτης βασιλικής με περίκεντρο οικοδόμημα. Ο πελώριος τρούλλος, διαμέτρου 32μ., εδράζεται επάνω στα τέσσερα τόξα που συνδέουν τους τέσσερις μεγάλους κεντρικούς πεσσούς. Ο τρούλλος δεν έχει κυλινδρικό τύμπανο, είναι απλώς ένα ημισφαίριο που πατά κατευθείαν επάνω στα τόξα. Στη βάση του τρούλλου μεταξύ των νευρώσεων ανοίγονται σαράντα τοξωτά παράθυρα, από όπου το διαχεόμενο φως δίνει την εντύπωση ότι ο τρούλλος αιωρείται.

Στη δυτική πλευρά του ναού υπήρχε αίθριο με τρείς στοές που στηρίζονταν σε πεσσούς, μεταξύ των οποίων παρεμβάλλονταν ανά δυο κίονες. Πέντε πύλες από το αίθριο οδηγούν στον έξω νάρθηκα και από αυτόν άλλες πέντε πύλες οδηγούν στον εσωτερικό νάρθηκα, από τις οποίες η μεσαία πύλη λέγεται και Μεγάλη ή Ωραία Πύλη. Στο εσωτερικό του ναού αποτύπωθηκαν τα πιο καίρια και αντιπροσωπευτικά σημεία της βυζαντινής θεολογικής και φιλοσοφική σκέψης.