Η αγιοσύνη των βουνών…

Η αγιοσύνη των βουνών..., Λαοκράτης Βάσσης

Κοντά στα τέλη της δεκαετίας του ’50, ένας παλιός μάστορας απ’ τα Κουκούλια Τζουμέρκων, ο μπάρμπα Κώστας Τσιάρας, μου έλεγε με φυσική απλότητα και υπαινικτική σοφία: «Τον τόπο μας, παιδί μου, τον έσωσε η αγιοσύνη των βουνών». Η κουβέντα του με παρέπεμψε συνειρμικά στους ομοιότροπους στίχους του Ελύτη: «Τα θεμέλιά μου στα βουνά/ και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο της/ και πάνω τους η μνήμη καίει/ άκαυτη βάτος», Ήταν στίχοι γραμμένοι τον ίδιο περίπου καιρό.

Σκέφτομαι, λοιπόν, πως ίσως είναι τώρα η σειρά μας να σώσουμε την… «αγιοσύνη» των βουνών. Αν το γενικεύσουμε, να σώσουμε την «αγιοσύνη» του ελληνικού μας τόπου σε τούτους τους ομιχλώδεις καιρούς της παγκοσμιοποίησης. Και επειδή αυτό δεν είναι ούτε απλό ούτε εύκολο, σπεύδω να εστιάσω στον πολιτισμό των τοπικών κοινωνιών, που είναι απ’ τους θεμελιακούς όρους για να μη χαθεί η ταυτοτική πολιτιστική μας ιδιαιτερότητα. Προτάσσω δύο αναγκαίες διευκρινιστικές παρατηρήσεις:

Πρώτον, μιλώντας για τοπικές κοινωνίες δεν πρέπει να τις ταυτίζουμε με κάποιο φανταστικό υποκατάστατο παλαιότερων μορφών τους.  Εκείνες οι κοινωνίες χαρακτηρίζονταν από μια εξαιρετική πολιτιστική πολυμορφία, με ζώσες, λειτουργικές και λειτουργούμενες πολιτιστικές υποχρεώσεις. Από χωριό σε χωριό υπήρχαν αποχρώσεις, ανά ομάδες χωριών υπήρχαν αποχρώσεις. Πολύ περισσότερο ανά επαρχίες και ευρύτερες γεωγραφικές ενότητες υπήρχαν πολιτιστικές αποχρώσεις.

Επρόκειτο για ένα μοναδικό πλούτο με στρώματα αιώνων στο ιστορικό του βάθος. Τί, όμως, έχει απομείνει απ’ αυτές τις τοπικές κοινωνίες; Είναι ζωντανό και λειτουργούμενο το παραδοσιακό αξιακό τους σύστημα, ή όλο και περισσότερο τα υπολείμματα τους αποχρωματίζονται και ομογενοποιούνται σε ισοπεδωτική πολιτιστική κατεύθυνση; Χωρίς, προφανώς, σωστή απάντηση σε τέτοια ερωτήματα δεν μπορούμε να μιλήσουμε σοβαρά για πολιτιστική αντίσταση των τοπικών κοινωνιών.

Δεύτερον, μιλώντας για πολιτιστική αντίσταση τι εννοούμε; Υπέρ τίνος, γιατί και πώς πρέπει να αντιστέκονται οι τοπικές κοινωνίες; Γιατί μια αντίσταση με χαρακτήρα περιχαράκωσης είναι και αφελής και ατελέσφορη. Καμία κοινωνία δεν ανασαίνει, αν δεν παίρνει και δεν δίνει πολιτιστικά στοιχεία. Κοινωνία που κλείνεται στον εαυτό της αργά ή γρήγορα θα πάψει να έχει εαυτό. Δεν λείπουν δυστυχώς αυτοί που εμμένουν στην πάντοτε ανύπαρκτη πολιτιστική και πολύ περισσότερο στη βιολογική μας καθαρότητα. Συγχέουν την καθαρότητα με την ιδιαιτερότητα, που είναι η συστατική βάση του πολιτιστικού πλουραλισμού.

Πολιτιστική άμυνα και φολκλόρ

Όσο, όμως, αντιδραστική είναι η πολιτική της καθαρολογικής περιχαράκωσης κάποιων “Ελληναράδων”, άλλο τόσο λαθεμένη είναι και η πολιτική της αδιαφορίας, το «μπάτε σκύλοι αλέστε κι αλεστικό μη δίνετε» κάποιων προοδευτικοφανών “αντι-Ελληναράδων”. Κι αυτοί απ’ τη  μεριά τους συγχέουν (σκοπίμως!) την πολιτιστική ιδιαιτερότητα με την εθνικιστική και ρατσιστική καθαρολογία.

Αυτό σημαίνει πως η πολιτιστική αντίσταση, με αυτονόητη την επιλεκτική αφομοίωση ξένων πολιτιστικών στοιχείων και με δεδομένη την προσπάθεια για διαρκή ενδυνάμωση της ταυτοτικής μας ιδιαιτερότητας, είναι απολύτως αναγκαία.  Το τι όμως κρατάμε αμυνόμενοι, γιατί και πώς, είναι εξόχως κυρίαρχο. Δεν έχει νόημα να προσπαθείς να κρατάς κάτι που δεν αντέχει στον χρόνο και που δεν στηρίζει ένα ποιοτικό πολιτιστικώς ζην. Δεν έχει δηλαδή νόημα να προσπαθείς να κρατάς έναν τρόπο ζωής που δεν απαντάει στις βαθύτερες ανάγκες και δεν συνυφαίνεται με το ίδιο το νόημα της ζωής, που δεν γεμίζει την ανθρώπινη ζωή.

Είναι γι’ αυτό εύκολο να μιλάμε για πολιτιστική άμυνα, πολύ δύσκολο, όμως, να έχουμε ανοιχτή στο μέλλον πολιτική πολιτιστικής άμυνας, που δεν θα είναι φολκλορικού χαρακτήρα. Θέλουμε πολιτιστική άμυνα που να διατηρεί ζώσα, λειτουργούμενη και γι’ αυτό λειτουργική την τοπική πολιτιστική ιδιαιτερότητα και το αξιακό της υπόβαθρο.

Ξαναγνωρίζοντας τις τοπικές κοινωνίες και τη σημερινή τους πραγματικότητα, πρέπει να έχουμε βαθιά συνείδηση για τι μιλάμε. Να έχουμε προπαντός συνείδηση πως έχουν υποστεί τις συνέπειες της μεγάλης εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης και κυρίως του καταναλωτικού τρόπου ζωής. Και τα δύο μαζί, μέσα στις συνθήκες της συντελούμενης παγκοσμιοποίησης, επηρέασαν και επηρεάζουν καθοριστικά το παραδοσιακό αξιακό πρότυπο, αν δεν το έχουν ήδη καταστήσει παντελώς διάτρητο.

Τα άυλα σύνορα

Αυτό σημαίνει πως βρισκόμαστε προ πολλού μπροστά σε μια εντελώς νέα πραγματικότητα. Αυτές που λέμε τοπικές κοινωνίες όλο και περισσότερο νοούνται χωρίς χωριά, όπως τα ξέραμε, ή με ελάχιστα, πληθυσμιακώς συρρικνωμένα και εξακολουθητικώς συρρικνούμενα χωριά, με λίγες διογκούμενες κωμοπόλεις και με υπερδιογκούμενες πρωτεύουσες νομών. Όλα μαζί, υπολείμματα χωριών, κωμοπόλεις και περιφερειακές πόλεις ψάχνουν το νέο πολιτιστικό τους πρόσωπο, υπό την καταλυτική επήρεια της τηλεοπτικής υποκουλτούρας, εσπέριας και εγχώριας.

Ποια όμως είναι τα άυλα σύνορα, τα κληρονομημένα ταυτοτικά στοιχεία των τοπικών κοινωνιών, για τα οποία αξίζει να αντισταθούν; Σίγουρα η συναισθηματικού και νοσταλγικού χαρακτήρα πολιτιστική αντίσταση ημών των παλιότερων είναι δήθεν αντίσταση. Είναι μια εκτονωτική αναπόληση των γενεών που έχουμε μνήμες, συχνά εξιδανικευμένες, απ’ το άλλοτε ποτέ λειτουργικό πολιτιστικό μας πρότυπο.

Δεν είναι πολιτιστική αντίσταση που αντιστοιχεί στη σύγχρονη πραγματικότητα και κοιτάζει στο μέλλον.  Όπως δεν είναι πολιτιστική αντίσταση οι φολκλορικού χαρακτήρα πολιτιστικές εκδηλώσεις δήμων, κοινοτήτων και πολιτιστικών συλλόγων στη ζώνη του Αυγούστου, που στερούνται πολιτιστικής ποιότητας, βάθους και προοπτικής. Η  μόνη  σωστή  και αναγκαία  πολιτιστική αντίσταση είναι αυτή που εκκινεί απ’ τον ανθεκτικό στο χρόνο αξιακό και ταυτοτικό πυρήνα. Αυτή που εκφράζεται  με εμπνευσμένη δημιουργικότητα, ανατροφοδοτώντας, εμπλουτίζοντας και ανανεώνοντας την τοπική και την εθνική πολιτιστική μας ιδιαιτερότητα.

Τόσο στις συρρικνωμένες κοινότητες όσο και στις μικρότερες ή μεγαλύτερες χοάνες των τωρινών πόλεων της περιφέρειας, οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως της ιδιαίτερης τοπικής πολιτιστικής τους αφετηρίας, έχουν στα ενδότερα μια κοινή αξιακή βάση. Αυτή η κοινή αξιακή βάση των τοπικών κοινωνιών, ο ελάχιστος κοινός πολιτιστικός τους παρονομαστής, είναι και το έσχατο πολιτιστικό τους οχυρό που δεν πρέπει ποτέ να αλωθεί.

Συνεκτικό στοιχείο αυτής της κοινής αξιακής βάσης είναι η γλώσσα και μαζί της όλα εκείνα τα αξιακά στοιχεία που συνθέτουν τον πολύ σημαντικό πολιτιστικό και ηθικό κώδικα. Αυτόν που προσδιορίζει την ελληνική στάση ζωής τόσο στην καθημερινή της διάσταση όσο και στις μεγάλες οριακές της στιγμές, όπως, για παράδειγμα, αυτή του έπους του ΄40 και της Εθνικής Αντίστασης.

Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τη θέση του SLpress.gr

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου από άλλες ιστοσελίδες χωρίς άδεια του SLpress.gr. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των 2-3 πρώτων παραγράφων με την προσθήκη ενεργού link για την ανάγνωση της συνέχειας στο SLpress.gr. Οι παραβάτες θα αντιμετωπίσουν νομικά μέτρα.

Ακολουθήστε το SLpress.gr στο Google News και μείνετε ενημερωμένοι