Η αναγνώριση του προσώπου – Το πολιτικό ζήτημα που θέτει ο Joker

Η εισβολή αστυνομικών σε δύο κινηματογράφους που παιζόταν το Joker μετά από ανώνυμες τηλεφωνικές καταγγελίες υπαλλήλων του υπουργείου Πολιτισμού για παρακολούθηση της ταινίας από ανήλικους, την εποχή που όλοι οι ανήλικοι έχουν πρόσβαση μέσω του κινητού τους σε ακραίες τσόντες και σε σοκαριστική βία, μοιάζει αστεία. Τι ήταν λοιπόν; Μια προβοκάτσια; Μια επίδειξη επιβολής του νόμου και της τάξης από την κυβέρνηση της ΝΔ, ή μια επικοινωνιακή καραμπόλα για να φύγει η προσοχή της κοινής γνώμης από κάποιο θέμα; Ή μήπως ήταν η καθυστερημένη αντίδραση του δυσκίνητου ελληνικού συστήματος σε μια επικίνδυνη κοινωνικά και πολιτικά γι΄ αυτό καλλιτεχνική έκφραση;

Θα υποστηρίξουμε εδώ την τελευταία εκδοχή. Το αστυνομικό επεισόδιο (στις ΗΠΑ με το πρόβλημα ασχολήθηκε το FBI) ήρθε απλώς να επιβεβαιώσει και στην Ελλάδα πως ο Joker είναι κοινωνικά επιδραστικός και επίφοβος για το σύστημα, με την πλέον αρνητική έννοια του όρου, καθώς υπονοεί αυτοδικία και εξέγερση. Υπό αυτή την έννοια, οι κριτικοί κινηματογράφου έκαναν πως δεν κατάλαβαν.

https://www.youtube.com/watch?v=-_DJEzZk2pc

Πέταξαν την μπάλα στην κερκίδα ενός σίγουρου Όσκαρ για τον Χοακίν Φοίνιξ, στην καταγωγική μυθολογία του ήρωα και διάφορα άλλα κινηματογραφίστικα κλισέ. Κάπως έτσι, γύρω από τον Joker εξελίχθηκε μία απίστευτη συνωμοσία αποσιώπησης για το τι ήθελε να πει το σπουδαίο αυτό δράμα του Τοντ Φίλιπς. Έμειναν στην αποπροσανατολιστική σύγκριση με τον Τζακ Νίκολσον και τους άλλους Joker και κυρίως στην επιφανειακή σημειολογία του σαρκαστικού γέλιου του Άρθουρ Φλεκ, που μετατρέπεται σε σπαραγμό.

Τι ξέχασαν οι κριτικοί

Ξέχασαν όμως να πουν οι κριτικοί πως το γέλιο αυτό δεν ήταν αποτέλεσμα της διανοητικής διαταραχής του Άρθουρ, ούτε πως αυτό το γέλιο τον έκανε τρελό, αλλά ότι προήλθε από τη βία που άσκησε η μητέρα του όταν ήταν μικρό παιδάκι. Μια βία σωματική, που παραπέμπει γενικότερα στις γονεϊκές τιμωρίες, τους εκφοβισμούς και στην διανοητική επιβολή. Ο Άρθουρ Φλεκ ξεκίνησε τη ζωή του λοιπόν με ένα τραύμα και αυτό δεν αφορά μόνον αυτόν, αλλά τους περισσότερους (μάλλον όλους) που φέρουμε αφανή τραύματα θαμμένα βαθειά στο υποσυνείδητο.

Η ταινία του Τοντ Φίλιπς είναι κοινωνική, ως εκ τούτου πολιτική, με κεντρικό θέμα την αναγνωρισιμότητα του προσώπου, δηλαδή την ολοκλήρωση του ατόμου μέσα στην κοινωνία. Αυτό εν τέλει είναι ένα πολιτικό ζήτημα, αφού στις σύγχρονες κοινωνίες η πολιτική διαμορφώνει το πλαίσιο της κοινωνικοποίησης και της ολοκλήρωσης του ατόμου. Αυτό τρόμαξε το σύστημα, κυρίως στις ΗΠΑ, όπου το πρόβλημα της αναγνωρισιμότητας -που πρώτος έθεσε ο Άντι Γουόρχολ με το «δικαίωμα» να γίνει ο καθένας διάσημος για δεκαπέντε λεπτά-, είναι εκθετικά κρίσιμο με τους μυριάδες θυμωμένους wonnabes…

Τα συνήθη μακελειά στα σχολεία των ΗΠΑ από περιθωριοποιημένους μαθητές, ο χουλιγκανισμός των οπαδών των ομάδων, η προσχώρηση σε οργανώσεις τύπου Χρυσής Αυγής είναι εκδοχές του ιδίου νομίσματος. Σκοτώνω για να δείτε ποιος είμαι εγώ, μπαίνω στη ΧΑ για να ανήκω κάπου και έτσι να με αναγνωρίζετε.

Ο Joker σύμβολο εξέγερσης

Ο Άρθουρ Φλεκ είναι ένας καλός άνθρωπος που ανεβαίνει καθημερινά την σισύφεια σκάλα για να φτάσει σπίτι του και να ζήσει πολύ φτωχικά με τη μάνα του. Ένας καθημερινός άνθρωπος χωρίς ταυτότητα που βιοπορίζεται κάνοντας τον Joker σε παιδικά πάρτι. Δύο φορές τον σαπίζουν στο ξύλο συμμορίες παιδιών και νεαρών, αλλά δεν αντιδρά γιατί “είναι παιδιά”. Κάποιος συνάδελφος θα του βάλει ένα πιστόλι στην τσέπη για αυτοπροστασία. Υπάρχει πάντα κάποιος πρόθυμος να σε οπλίσει, για τους δικούς του λόγους…

Έτσι, όταν μια νύχτα που επιστρέφει με το μετρό και το μακιγιάζ της δουλειάς, του την πέφτουν τρεις γιάπηδες (που προηγουμένως παρενόχλησαν μια κοπέλα) και στην πάλη το πιστόλι εκπυρσοκροτεί και σκοτώνει τον έναν, ο Άρθουρ θα συνειδητοποιήσει την αιφνίδια δύναμη που κατέχει. Θα σκοτώσει τον δεύτερο εν ψυχρώ και θα κυνηγήσει και εκτελεί τον τρίτο. Εκείνη τη στιγμή, ο ανύπαρκτος Άρθουρ αποκτά «ταυτότητα». Ταυτότητα που θα επιβεβαιώσει στο τηλεοπτικό σόου του Μουρέι (Ρόμπερτ Ντε Νίρο) που τον έβγαλε για να τον χλευάσει ως καλλιτέχνη, αλλά ο Joker τον εκτελεί on camera, μετά από ένα σύντομο αποκαλυπτικό μανιφέστο.

Εκεί ο Joker σπάει το φράγμα των δεκαπέντε λεπτών δημοσιότητας και βγαίνοντας στο δρόμο όπου συναντάει το «πλήθος» (Χάρντ, Νέγκρι) να φοράει μάσκες του Joker γίνεται σύμβολο εξέγερσης. Το πλήθος έχοντας βρει κι αυτό ταύτιση-ταυτότητα, παύει να είναι πλήθος και φονεύει τον ζάπλουτο εξουσιαστή-δαμαστή υποψήφιο Δήμαρχο.

Η ταινία είναι πολιτική και ανοίγει το ζήτημα της εξέγερσης και του αυτοπροσδιορισμού στις σύγχρονες κοινωνίες του πολιτικού καθωσπρεπισμού, πέρα από την ταξική-μαρξιστική θεωρία. Φαινόμενο τραγικό που εξαπλώνεται με διάφορες μορφές στις σημερινές κοινωνίες,  που με τη τέχνη του Τοντ Φίλιπς θέτει στο επίκεντρο του κοινωνικού ενδιαφέροντος, αφού οι αντίστοιχες αναλύσεις των ειδικών είναι μόνο για τα αμφιθέατρα…