Η δεύτερη μεταπολίτευση στην Τουρκία

Ένα βιβλίο για την Τουρκία είναι λογικό να παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον Έλληνα αναγνώστη μιας και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις αποτελούν το σημαντικότερο ίσως κεφάλαιο των εθνικών ζητημάτων της Ελλάδας. Το βιβλίο του Χρήστου Τεάζη “Η δεύτερη μεταπολίτευση στην Τουρκία” (εκδ. Πατάκη) βασίζεται στην διπλωματική του εργασία, με θέμα το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Το βιβλίο αυτό δεν αγγίζει τα ελληνοτουρκικά ζητήματα. Εξετάζει τον εσωτερικό κοινωνικοπολιτικό ιστό της Τουρκίας, με σκοπό την ιστορική ανάλυση μιας ενδιαφέρουσας διαδρομής: Της πορείας της γείτονος χώρας από το 1920 έως το 2002, όταν έρχεται στην εξουσία το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ταγίπ Ερντογάν.

Υπότιτλος του βιβλίου αυτού, “Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν: Η άνοδος των μη προνομιούχων”, μια παράμετρος που αναλύεται σε διεπιστημονική βάση και καταθέτει τεκμηριωμένη ανάλυση του φαινομένου αυτού σε θρησκευτική, κοινωνικοπολιτική και οικονομική βάση. Το φαινόμενο αυτό, της ανόδου των μη προνομιούχων, είναι ουσιαστικά η δημιουργία της μεσαίας τάξης, παρόμοιο φαινόμενο με αυτό που σημειώθηκε στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης και ιδιαίτερα στα χρόνια της πρώτης περιόδου του ΠΑΣΟΚ 1981-1989.

Ο συγγραφέας στην αρχή του βιβλίου, παίρνει “από το χέρι τον αναγνώστη” για να κατανοήσει σε έναν πρώτο, και σχετικά εύκολο βαθμό, την ιδιαιτερότητα της Τουρκικής κοινωνίας, ενός πολιτισμού της ανατολής με τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
Ο κορμός του βιβλίου αυτού αποτελείται από 3 βασικά κεφάλαια.

Το χθες και το σήμερα του ισλαμικού κινήματος

Στο πρώτο κεφάλαιο με τίτλο “Το χθες και το σήμερα του Ισλαμικού κινήματος” ο συγγραφέας μας εισάγει στις θρησκευτικές και κοινωνικές δομές της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και πως αυτές μετεξελίσσονται στην πορεία των κομβικών κοινωνικοπολιτικών μεταβολών.

Το ισλαμικό στοιχείο έχει πυρήνειο ρόλο σε αυτόν τον τόσο ιδιαίτερο και διαφορετικό από την δύση πολιτισμό, με τον οποίο η Τουρκία συνδέεται ποικιλοτρόπως, χωρίς όμως να αποκλείει τίποτα από αυτόν. Αυτό είναι και από τα σημαντικότερα συμπεράσματα που παίρνει μαζί του ο αναγνώστης, δηλαδή, η προσαρμοστικότητα της Τουρκίας στο δύσβατο τοπίο των συνεχιζόμενων παγκόσμιων κοινωνικών διεργασιών τα τελευταία εκατό χρόνια. Αυτό, ως γεγονός καθίσταται αξιοθαύμαστο.

Πρωτίστως, λόγω της δυσκολίας των συνολικών προκλήσεων μιας χώρας που χάνει την αυτοκρατορικής της θέση στις αρχές του 20ου αιώνα, χωρίς να αγνοούμε το κοντράστ στο πεδίο των θρησκευτικών αντιπαραθέσεων, μιας και το Ισλάμ, αποτελεί την βασική – κόκκινη γραμμή μεταξύ των μουσουλμανικών πολιτισμών και αυτών της δύσης.

Η παράδοση του “ισχυρού κράτους” αποτελεί την ραχοκοκαλιά της σημερινής Τουρκίας. Η αντίληψη κράτους – θρησκείας είναι για τους Οθωμανούς το πλαίσιο στο οποίο γίνονται οι ζυμώσεις. Ο συγγραφέας αναλύει το ζήτημα “τοπικισμός στην Οθωμανική διοίκηση”, καθώς και “Τις απαιτήσεις της Δύσης από την Οθωμανική αυτοκρατορία” ώστε να κατανοήσουμε το αρχικό πλαίσιο εκδυτικισμού της Τουρκίας, η οποία ετοιμάζεται ως Οθωμανικό κράτος να εισέλθει στον επόμενο κύκλο της ιστορίας της με την Πρώτη Εθνοσυνέλευση, στις 23 Απριλίου του 1920.

Η πρώτη Εθνοσυνέλευση – Η Δεύτερη Ομάδα

Ο συγγραφέας στο κεφάλαιο αυτό, ξετυλίγει την πορεία της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής της Τουρκίας, αναλύει και τεκμηριώνει την συμβολή του Ερμπακάν στη διαμόρφωση των πολιτικών αξιών που θα συμβάλουν στην μελλοντική εδραίωση του Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Στην Α’ Εθνοσυνέλευση του 1920, η Τουρκία κάνει το πρώτο της βήμα προς μια Δημοκρατική Τουρκία όπου ο διάλογος μεταξύ των μερών και του κέντρου αποκτά θεσμικά κατοχυρωμένο ρόλο. Η πρώτη Ομάδα υιοθετεί τις απόψεις του Κεμάλ – Οι οπαδοί του, σταθερά προσηλωμένοι σε αυτόν, πιστεύουν στην κεντρική εξουσία με τις αποφάσεις να απορρέουν από αυτήν.

Στη “Δεύτερη Ομάδα” υπάρχει πολυφωνία μεταξύ των εκπροσώπων της, χωρίς να είναι διασπαστική. Η ομάδα αυτή ωστόσο, έχει συγκεκριμένες θέσεις κατασταλαγμένες σε σειρά ζητημάτων όπως είναι αυτό της οικονομίας, όπου τοποθετούνται υπέρ της ελεύθερης παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Επίσης, η Δεύτερη ομάδα αναφέρεται στο θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ουσιαστικά, διαμορφώνει μια Δημοκρατική πολιτική δύναμη όπου συνεχίζει να εμπεριέχει την πολυφωνία στους κόλπους της.

Το Δεύτερο κόμμα, θέτει σε τροχιά μια συζήτηση για τον Ισλαμισμό θεμελιώνοντας αξιακές προσεγγίσεις για το θέμα θρησκείας – κράτους, οι οποίες στην πορεία, θα εδραιώσουν το Ισλαμικό κίνημα, ουσιαστικά από την σύσταση της Τουρκικής Δημοκρατίας έως και την εκπνοή του 20ου αιώνα. Στο δεύτερο κεφάλαιο, ο συγγραφέας εις βάθος αναλύει τον πρώτο μεγάλο κοινωνικο-οικονομικό μετασχηματισμό του Ισλάμ το οποίο αρχίζει να αποκτά αμερικανο-προτεσταντικό περιεχόμενο.

Πολιτικός μετασχηματισμός και AKP

Στο κεφάλαιο αυτό, εξετάζεται ο μετασχηματισμός της Τουρκίας στο σύγχρονο νεοτερικό της κόσμο. Οι μεγάλες παγκόσμιες ανακατατάξεις φέρνουν την Τουρκία σε έναν νέο θάλαμο εσωτερικών μεταρρυθμιστικών αλλαγών σε όλα τα επίπεδα. Το πολιτικό σύστημα αλλάζει. Το 1984 συντελείται η μεγαλύτερη συνταγματική μεταρρύθμιση μετά την πρώτη Εθνοσυνέλευση του 1920, για να φτάσουμε το 2002 στη δημιουργία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης.

Ο συγγραφέας ολοκληρώνει το έργο αυτό με την ανάλυση του νέου πολιτικού μοντέλου όπου ο πρόεδρος εκλέγεται από το λαό, και του δίπολου “δημοκράτες συντηρητικοί”, καταθέτοντας έναν προβληματισμό που θα μπορούσε σήμερα να ερμηνευτεί και ως πρόβλεψη του συγγραφέα (2002), «…η εκλογή του προέδρου από τον λαό μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί ένα βήμα προς το προεδρικό σύστημα. Εάν εφαρμοστεί το προεδρικό σύστημα, τότε θα μπορούμε να κάνουμε λόγο για δικομματισμό. Τη μια πλευρά θα αποτελούν “οι δημοκράτες”, οι νεωτεριστές, και την άλλη πλευρά θα αποτελούν οι “συντηρητικοί”. Με τον όρο “συντηρητικούς” εννοούμε αυτούς που επιδιώκουν να συντηρήσουν τις κόκκινες γραμμές που ίσχυαν προ της περιόδου του 2002».

Ο Χρήστος Τεάζης κλείνει το βιβλίο με ένα κεφάλαιο όπου συνοψίζει τα σημαίνοντα, και εν τάχει συνδέει περιληπτικά τα 3 μέρη του βιβλίου. Το έργο αυτό, των εκδόσεων “Πατάκη” είναι ένα χρήσιμο δοκίμιο για επιστήμονες ερευνητές. Ειδικά για πολιτικούς επιστήμονες που ερευνούν το πολιτικό σύστημα, την ιστορία αλλά και τον σύγχρονο κόσμο της Τουρκίας.

Ο Χρήστος Τεάζης γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε πολιτικές επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Είναι διδάκτωρ του τμήματος πολιτικών επιστημών στο πανεπιστήμιο της Άγκυρας. Σήμερα είναι αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Άγκυρας.