Η δύναμη της γλώσσας
09/10/2018
Πολλές φορές πηγαίνοντας σ’ ένα βιβλιοπωλείο η πρώτη εικόνα που έχουμε από τα εξώφυλλα είναι αυτή που μας οδηγεί στην αγορά ή στην απόρριψη κάποιου έργου. Ωστόσο η επιλογή εικόνας του εκδοτικού οίκου μπορεί να μην έχει καμία σχέση με το περιεχόμενο του βιβλίου. Ή και το αντίστροφο. Ζούμε στην εποχή του marketing, στη δύναμη της διαφήμισης, αλλά μας διαφεύγει το πιο σημαντικό: η διαχρονική δύναμη των λέξεων, της γλώσσας εν γένει.
Ο Λοράν Μπινέ με το νέο του βιβλίο θέλει να μας υπενθυμίσει ότι ακόμα και στην εποχή της τεχνολογίας, η ανθρώπινη γλώσσα και η κατάλληλη χρήση της είναι αυτή που θα ανατρέψει δεδομένα και καταστάσεις. Όσο για την επιλογή του εξώφυλλου του βιβλίου του στην ελληνική έκδοση, μας παραπέμπει στη λαϊκή φράση «η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει, αλλά τα τσακίζει».
Με αφορμή ένα πραγματικό γεγονός, τον θάνατο του Ρολάν Μπαρτ, μετά από αυτοκινητιστικό ατύχημα στις 25 Φεβρουαρίου 1980, ξετυλίγεται μπροστά μας ένα αστυνομικό θεατρικό έργο, όπως χαρακτηρίστηκε από την τρέχουσα ξένη κριτική. Ο Μπινέ στήνει σαν σκηνοθέτης τους ήρωές του, πρόσωπα πραγματικά, σχεδόν το σύνολο της πνευματικής ιντελιγκέντσια της Γαλλίας τη δεκαετία του ’80, και μας παρουσιάζει ένα εντυπωσιακό, πλούσιο, αιρετικό, διασκεδαστικό και ειρωνικό έργο που σε κάθε σελίδα του αναδεικνύεται η δύναμη της γλώσσας.
Ο αστυνομικός επιθεωρητής Ζακ Μπαγιάρ λαμβάνει ανώτερες πολιτικές εντολές να διαλευκάνει τον θάνατο του Μπαρτ και μπλέκεται άθελά του σ’ έναν κύκλο διανόησης και παραλογισμού από τον οποίο έχει να μάθει και να ερμηνεύσει πολλά. Με βοηθό του τον υποψήφιο διδάκτορα Σιμόν Χέρτσογκ θα έρθει σε επαφή με τον Μισέλ Φουκώ, τον Ζακ Ντεριντά, τον Ζιλ Ντελέζ, την Τζούλια Κρίστεβα, τον Φιλίπ Σολέρς, τον Λακάν, τον Αλτουσέρ, τον Λεβί-Στρως και την καθημερινότητά τους.
Στο μεταξύ θα κυνηγηθεί από μυστικούς πράκτορες της Ρωσίας και της Βουλγαρίας, θα σωθεί από τη βομβιστική επίθεση στο σιδηροδρομικό σταθμό της Μπολόνια, θα παραβρεθεί σε πάρτυ οργίων, με ναρκωτικά και αλκοόλ, και θα παρακολουθήσει τον Ουμπέρτο Έκο σε θέση μέγα πνευματικού μαγίστρου, ο οποίος με τη δύναμη της ρητορικής θα απεμπολήσει τυχόν αμφισβητήσεις ως προς το πρόσωπό του. Όλα τα παραπάνω πραγματοποιούνται με φόντο τις πολιτικές εξελίξεις στη Γαλλία και τις επερχόμενες προεδρικές εκλογές ανάμεσα στον Φρανσουά Μιτεράν και τον Ζισκάρ Ντ’ Εστέν.
Γλωσσολογία και πολιτική δύναμη
Για ποιο λόγο όμως γράφτηκε ένα τέτοιο μυθιστόρημα και είναι σημαντικό να διαβαστεί τώρα; Σύμφωνα με τον Μπινέ ο Μπαρτ ήταν ένας ήρωας-έμπνευση γιατί ήταν ένας οραματιστής και έβρισκε σε κάθε τι ένα νόημα, μια ερμηνεία. Με το παρόν μυθιστόρημα θέλησε να βγάλει τη σημειολογία έξω από τα ακαδημαϊκά έδρανα, να την κάνει οικεία στο ευρύτερο κοινό γιατί τη θεωρεί πολύ χρήσιμη στη σύγχρονη πραγματικότητά μας. Όμως δεν έμεινε μόνο εκεί. Οι σελίδες του βιβλίου αποτελούν μια σπουδή στη γλωσσολογία και στη χρήση της δύναμης της γλώσσας να ασκήσει πραγματική πολιτική δύναμη.
Το βιβλίο εφορμάται από ένα γεγονός των αρχών της δεκαετίας του ’80, μια εποχή που ενώ στη Γαλλία εμφανίζονταν με αισιοδοξία για αλλαγές ο σοσιαλισμός του Μιτεράν, ταυτόχρονα ανέβαινε ο Ρήγκαν στις ΗΠΑ και η Θάτσερ στη Βρετανία. Όπως έχει δηλώσει ο συγγραφέας το βιβλίο αναφέρεται σε μια χρονική στιγμή έναρξης αλλαγών και γράφτηκε σε μια εποχή που ολοκληρώνονται, επιτυχώς ή ανεπιτυχώς, αυτές οι αλλαγές. Συγκεκριμένα γράφτηκε σε μια εποχή που η ακροδεξιά διεκδίκησε το προεδρικό αξίωμα στη Γαλλία και η άνοδος ακραίων ιδεολογιών στην Ευρώπη είναι μια πραγματικότητα.
H δύναμη των πνευματικών
Επίσης, το έργο τονίζει και άλλα δύο στοιχεία της σύγχρονης πραγματικότητας. Από τη μία τον ρόλο και τη δύναμη των πνευματικών ανθρώπων να παρεμβαίνουν στην πολιτική και από την άλλη την αξία των ανθρωπιστικών επιστημών. Άλλωστε η κρίση που διέπει τις ανθρωπιστικές σπουδές μπορεί να οδηγήσει σε κρίση της ίδιας της Δημοκρατίας.
Ο Λοράν Μπινέ μελέτησε αρκετά τους ήρωές του. Έφτιαξε ένα πετυχημένο παζλ πραγματικότητας (λόγια-απόψεις φιλοσόφων) και μυθοπλασίας. Χρησιμοποίησε τη διακειμενικότητα με άλλα έργα της δυτικής λογοτεχνίας και σκέψης, όπως το «Αλλάζοντας θέσεις» του Ντέιβιντ Λοτζ. Ειρωνεύτηκε τον Νταν Μπράουν και τις μεθόδους γραφής των έργων του.
Εμπνεύστηκε από το «Όνομα του ρόδου» του Έκο και μας παρέδωσε έναν νέο Σέρλοκ Χολμς. Όλα αυτά σε συνδυασμό με την αγάπη του για τα γράμματα και τις ανθρωπιστικές επιστήμες, ως άξιος εκπρόσωπός τους. Ο Μπινέ παραδίδει ένα απαιτητικό μυθιστόρημα που δεν θα απογοητεύσει κανέναν.
Η «Έβδομη λειτουργία της γλώσσας» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Opera σε μτφ.του Γιώργου Ξενάριου.
