Η γυναικεία μορφή στην αρχαιότητα

Σε πολλές περιοχές της κεντρικής Ευρώπης, αλλά και της Ρωσίας και του Ισραήλ έχουν βρεθεί αγαλματίδια από γυναικείες φιγούρες, φιγούρες γυναίκας, που οι αρχαιολόγοι και ανθρωπολόγοι βάφτισαν “Αφροδίτες”, παρότι μάλλον αυτά τα τεχνουργήματα ήταν πιο κοντά στην Αστάρτη και σε θεότητες της αναπαραγωγής ή της γονιμότητας, παρά του έρωτα, όπως η ελληνική Αφροδίτη ή και η ρωμαϊκή Venus.

Ονόμασαν αυτές τις γυναικείες φιγούρες Venus figurines επειδή στις αρχές του περασμένου αιώνα νόμιζαν ότι αυτές αναπαριστούσαν το ιδανικό γυναικείας ομορφιάς της εποχής τους. Η μεγάλη διασπορά αυτών των “Αφροδιτών” δείχνει στην πραγματικότητα μια άλλη βασική ανάγκη σε πολλές ομάδες ανθρώπων στα δύσκολα εκείνα χρόνια, όταν το κλίμα άλλαζε, η τροφή λιγόστευε και η επιβίωση ήταν ένας άθλος. Αυτή η κοινή ανάγκη εκφραζόταν μέσα από την θρησκεία ή την τέχνη τους.

Έτσι, ενώ αρχικά πολλοί θεώρησαν ότι τα αγαλματίδια, πολύ μικρά τα περισσότερο, ήταν  σύμβολα γυναικείων μορφών και, εν συνεχεία, ίσως θεοτήτων γενικώς και αορίστως, οι περισσότεροι ερευνητές θεωρούν πλέον ότι αυτά τα μικρά αγάλματα που έπλαθαν ή σκάλιζαν οι άνθρωποι πριν από 300.000 χρόνια και μέχρι 11.000 χρόνια π.Χ., έδειχναν την ανάγκη τους να προσευχηθούν και να ελπίσουν σε καλύτερες μέρες.

Η μορφή της γυναίκας παρέπεμπε σε υγεία και επάρκεια ή και περίσσεια τροφής, τουτέστιν στην επιβίωση. Ελάχιστα σχετιζόταν με το σεξ ή την ιδανική μορφή της γυναίκας. Πιθανόν όμως και να σχετιζόταν με λατρεία θεοτήτων ειδικά για τις εγκύους, καθώς η αναπαραγωγή στις μικρές ανθρώπινες ομάδες ήταν ζωτική και πολλές γυναίκες πέθαιναν στη γέννα.

Αγαλματίδια προ 20.000 ετών

Τα περισσότερα από αυτά τα αγαλματίδια τοποθετούνται χρονικά στην Γραβέττια περίοδο ή χονδρικά γύρω στα 20.000 χρόνια π.Χ. Μερικά είναι πολύ αρχαιότερα. Όλες οι μορφές διακρίνονται για την ευρωστία και την πληθωρικότητα των γυναικείων χαρακτηριστικών του φύλου, τα οποία δεν υπάρχουν σε ασθενείς γυναίκες ή σε μη αναπαραγωγικές ηλικίες ή σε ομάδες που δεν βρίσκουν τροφή και πεθαίνουν της πείνας.

Κατά τις περιόδους εκείνες ελάχιστοι άνθρωποι είχαν την πολυτέλεια να είναι παχείς. Κάποιοι ειδικοί θεωρούν ότι το λίπος και το πάχος στο ανθρώπινο σώμα ήταν σύνηθες στους Παλαιολιθικούς ανθρώπους, και είναι γεγονός ότι σε φάσεις ευημερίας και αφθονίας τροφής, όλοι έτρωγαν όσο μπορούσαν περισσότερο, γιατί ήξεραν ότι στις δύσκολες μέρες θα έπρεπε να είχαν αποθέματα στο σώμα τους. Όμως με εξαίρεση τις φάσεις ευημερίας, όταν δηλαδή στην περιοχή διαβίωσης υπήρχε αρκετό κυνήγι και βλάστηση, οι άνθρωποι περνούσαν πολλές φάσεις πείνας και έλλειψης βασικών αγαθών.

 

Το σύμβολο της γυναίκας με πλούσια τα ελέη ήταν μάλλον ευχετικό παρά απεικόνιση της πραγματικής εικόνα στις ομάδες των ανθρώπων που πάλευαν να επιβιώσουν. Η Γραβέττια περίοδος ήταν αρκετά δημιουργική, καθώς οι άνθρωποι κατασκεύαζαν πλέον περισσότερα λεπτά εργαλεία, καμάκια και πριόνια, όμως κάθε άλλο παρά εύκολη ήταν.

Στη Μαγδαλένια υποπερίοδο, οι άνθρωποι ζωγράφιζαν περισσότερο στα σπήλαιά τους, και εκτιμάται ότι οι αναπαραστάσεις ζώων, αλλά και των “Αφροδιτών” τους, είχαν περισσότερο επικλητική και θρησκευτική έννοια, καθώς οι νέοι παγετοί άρχιζαν να εξαπλώνονται και η τροφή σπάνιζε όλο και περισσότερο.

Γυναίκα και τεκνοποίηση

Τα περισσότερα ευρήματα έχουν μικρό μέγεθος και πολλά είναι σκαλισμένα σε χαυλιόδοντες μαμούθ ή σε άλλα υλικά που μπορούσαν να βρουν οι άνθρωποι στις περιοχές όπου ζούσαν. Ορισμένες από αυτές τις συμβολικές φιγούρες πιθανόν να αναπαριστούν εγκύους, αλλά οι περισσότερες όχι. Ήταν ουσιαστικά σύμβολα γονιμότητας και υγείας στην παλαιολιθική εποχή που διήρκεσε μέχρι το 10.000 π.Χ

Εκείνα τα χρόνια οι άνθρωποι ζούσαν ως κυνηγοί και τροφοσυλλέκτες. Μικρές και μεγάλες ομάδες τους ζούσαν διάσπαρτα σε όλη την γηραιά ήπειρο όταν άρχισαν νέοι παγετοί. Οι κοινωνίες τους ήταν ολιγάριθμες και ίσως επικοινωνούσε η μία με την άλλη. Τα μικρά είδωλα με γυναικείες φιγούρες δήλωναν κατά την γνώμη μερικών ειδικών και ένα είδος συμμαχιών μεταξύ των ομάδων αυτών, αλλά η συγκεκριμένη θεωρία αποτελεί απλή εικασία και από τους περισσότερους απορρίπτεται.

Σε εκείνες τις περιόδους (του Γραβέττιου πολιτισμού) θεωρείται ότι ελάχιστες γυναίκες γίνονταν πολύτεκνες, έφθαναν τα 40 χρόνια ζωής ή ήταν παχύσαρκες. Μια μικρή μειοψηφία από αυτές τις φιγούρες κατά συνέπεια μπορεί όντως να ήταν “η Αφροδίτη της Μήλου” της παλαιολιθικης εποχής, ως σύμβολο ελκυστικών γυναικών ή θεοτήτων, αλλά η πλειοψηφία τους παρέπεμπε σε λατρεία της γονιμότητας και της ελπίδας για επιβίωση.

Αυτή η φιγούρα είναι 250.000 ετών και βρέθηκε στο Ισραήλ. Ίσως να μην είναι καν έργο Νεάντερταλ αλλά έργο του homo erectus. Είναι σκαλισμένη σε τόφφο (πυροκλαστικό πέτρωμα) και έχει ύψος 3,5 εκατοστών. Ο ασβεστολιθικός τόφφος είναι σχετικά μαλακό πέτρωμα και χρησιμοποιείτο από τα προϊστορικά χρόνια ως δομικό υλικό. Θεωρείται και αυτή Venus figurine πλέον, καθώς διαπιστώθηκε ότι είχε σκαλιστεί ο λαιμός και τα στήθη με ανθρώπινη παρέμβαση και δεν ήταν έργο της φύσης, όπως εικαζόταν αρχικά.

Γυναικείες φιγούρες

Γυναικείες φιγούρες που σκαλίστηκαν σε χαυλιόδοντα μαμούθ πριν από 20.000 χρόνια (Μουσείο Ερμιτάζ, Ρωσίας). Έχουν ύψος 15 εκατοστών. Οι συγκεκριμένες μορφές θεωρείται ότι αναπαριστούν διάφορες φάσεις του αναπαραγωγικού κύκλου. Βρέθηκαν σε σπήλαια στον Avdeevo, κοντά στο ποταμό Sejm και πλησίον του Κουρσκ της Ρωσίας. Θεωρείται ότι τα σπήλαια κατοικούνταν γύρω στο 21.000 έως 20.000 π.Χ. Κοντά στα αγαλματίδια βρέθηκαν και εργαλεία και μαχαίρια.

Στα χρόνια εκείνα το κλίμα δεν ευνοούσε την καλλιέργεια και οι άνθρωποι αν ήταν κοντά σε ακτές ζούσαν τρώγοντας ψάρια, ενώ στα ηπειρωτικά ήταν σε θέση να πιάνουν με δίχτυα πολλά ζώα, όπως λύκους και αλεπούδες. Άγνωστο γιατί, τη συγκεκριμένη περίοδο οι άνθρωποι είχαν αναπτύξει μεγάλο ύψος σε σύγκριση με το είδος μας πριν και μετά. Οι άνδρες εκτιμάται ότι είχαν ύψος 1,80μ. και οι γυναίκες το πολύ 1,60μ. Ήταν λεπτοί και οι άνδρες και οι γυναίκες, με το βάρος των γυναικών να υπολογίζεται στα 55 κιλά. Στο πρόσωπο είχαν έντονα ζυγωματικά όπως δείχνουν τα κρανία της περιόδου εκείνης.

Στο χωριό Κλειδωνιά Ιωαννίνων έχουν βρεθεί στο σπήλαιο Κλειδί εργαλεία ανθρώπων της περιόδου εκείνης. Παρόμοια εργαλεία βρέθηκαν και στο σπήλαιο του Μεγάλακκου, στην κοιλάδα του Βοϊδομάτη. Όπως και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης, φαίνεται πως οι άνθρωποι εκείνης της περιόδου προτιμούσαν τις κοιλάδες επειδή αυτές ήταν πέρασμα ζώων και έτσι κυνηγοί έβρισκαν πιο εύκολα τροφή.