Η ιστορία ενός αλλόκοτου κληρικού ιατροφιλόσοφου

Την εποχή της άνοιξης δεν μπορεί να την πλήξει η πανδημία. Πολύχρωμα φυτά κάνουν παντού γύρω μας αισθητή την παρουσία τους, με ακριβή ετήσια περιοδικότητα, υπενθυμίζοντας, παρά την ψυχική κόπωσή μας, την αέναη δύναμη της ζωής. Η εαρινή ανθοφορία λοιπόν υπέβαλε το θέμα της ανάρτησης αυτής. Γεννημένος το 1774 στη μυριόφυτη Καστανιά Τρικάλων, ο Διονύσιος Πύρρος θέλησε να εκδώσει στην Αθήνα το 1838 το δίτομο έργο του “Βοτανική πρακτική προσαρμοσμένη εις την ιατρικήν και οικονομίαν”.

Συγκέντρωσε, με όσην επιμέλεια μπορούσε, στοιχεία από διάφορους συγγραφείς για φυτά της Ελλάδος. Τα οργάνωσε αλφαβητικά και τα εικονογράφησε με διακόσιες λιθογραφίες εκτός κειμένου, που έχουν επιχρωματιστεί με το χέρι, ενώ πρόσθεσε και έναν αναδιπλούμενο πίνακα στο τέλος του δεύτερου τόμου. Η λιθογραφία ήταν ακόμα νεαρή τεχνική της ευρωπαϊκής χαρακτικής.

Τον πρώτο τόμο της έκδοσής του τον αφιέρωσε στη βασίλισσα Αμαλία, που αγαπούσε τα δέντρα και δημιούργησε τον πρώτο αθηναϊκό κήπο, τον σημερινό Εθνικό Κήπο. Η αφιέρωση του δεύτερου τόμου της είναι προς τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Στην αφιέρωση αυτή μάλιστα προλαμβάνει και επικριτικά σχόλια για την ποιότητα της εικονογράφησης.

Σημειώνει ότι έχει επίγνωση της αδυναμίας του να φτάσει την ποιότητα των λαμπρών γαλλικών και των γερμανικών βιβλίων, τα χρώματα των οποίων είναι «χρυσολαμποστίλβοντα», όπως τα θέλουν «μερικά ανθρωπάρια με πολλάς φρένας». Και συνεχίζει ότι, χωρίς να φείδεται κόπων και εξόδων πολλών, χωρίς να ακούσει κανέναν, προχώρησε στην έκδοση για να ωφελήσει, αφήνοντας τα υπόλοιπα στους τέλειους γνώστες…

Νέος, μαζί με τον αδελφό του, ο Διονύσιος είχε καρεί Μετεωρίτης μοναχός και χειροτονηθεί διάκονος. Η δίψα του για μάθηση τον ώθησε στα Τρίκαλα και στη συνέχεια στον Τύρναβο. Ακολούθησαν η θεσσαλική, η μακεδονική και η αθωνική περιήγησή του. Στην Κωνσταντινούπολη χειροτονήθηκε ιερέας και, πάλι με τον αδελφό του, επισκέφθηκε τους Αγίους Τόπους. Δεν μένει πολύ ούτε εκεί. Φτάνει στις Κυδωνίες, στο Αϊβαλί, όπου ζει από το 1803 έως το 1805, σπουδάζοντας και στην ονομαστή Ελληνική Σχολή.

Το έργο του κληρικού ιατροφιλόσοφου

Το 1806 τον βρίσκουμε στην Πίζα, στη Φλωρεντία, στην Μπολώνια και στο Μιλάνο, όπου πήρε μαθήματα αστρονομίας. Αποδεχόμενος πρόταση των Ορθοδόξων του Λιβόρνου, έφτασε εκεί για να ασκήσει τα καθήκοντα του εφημέριου στην τοπική εκκλησία επί οκτάμηνο. Στο Λιβόρνο γνώρισε τον Αδαμάντιο Κοραή (1748-1833) και τον Αθανάσιο Ψαλίδα (1767-1829), με χρήματα του οποίου, μετά από τον θάνατό του, ο Κοραής τύπωνε τα έργα του και τα μοίραζε στους Έλληνες, ενώ τα πωλούσε σε Ευρωπαίους.

Τότε φαίνεται ότι ο δαιμόνιος Διονύσιος συνειδητοποίησε τη σημασία των χαραγμένων εικόνων για τη διάδοση των ιδεών, καλώντας ειδικό χαράκτη που του έμαθε την τεχνική της γραμμικής χαλκογραφίας. Τύπωσε τoν Άγιο Χαράλαμπο, που τον χάρισε, εκδίδοντας και το βιβλίο Εκκλησιαστικόν Παραλληλοκύκλιον (1806). Πήγε ακόμα και στην Παβία, φερόμενος το 1807 ως εγγεγραμμένος στο πανεπιστήμιο της πόλης.

Το 1813 αναγορεύθηκε παμψηφεί διδάσκαλος της Ιατρικής και της Χειρουργίας. Το 1819 πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ τον προχείρισε αρχιμανδρίτη. Στην έκρηξη της ελληνικής Επανάστασης είχε καταφύγει στο Άγιον Όρος για να καταλήξει στην περιοχή των Βορείων Σποράδων.

Η φιλοπεριέργειά του τον οδήγησε να ιδρύσει δύο χαρτοποιεία στην Ελλάδα που δεν ευδοκίμησαν. Το πρώτο το 1827 στον Μυστρά το παράτησε και πέρασε μέσω των Κυθήρων στο Ναύπλιο. Το δεύτερο το 1829 το έστησε, μαζί με τον φίλο του Νικηταρά, σε νερόμυλο του Ερασίνου ποταμού, στο Κεφαλάρι του Άργους αλλά οι πενιχρές οικονομικές δυνατότητές του, δεν του επέτρεψαν να ευοδωθεί το εγχείρημα.

Τολμηρός ιατρός

Από την ίδρυση του ελληνικού κράτους τη δεκαετία του 1830 και έως την τελευτή του, το 1853, έζησε στην Αθήνα, ασκώντας το ιατρικό λειτούργημα. Ανάμεσα σε άλλα, εφάρμοσε, πρώτος στην Ελλάδα, την τεχνητή αναπνοή και την παρακέντηση του περικαρδίου, έχοντας επίγνωση του κινδύνου στη συγκεκριμένη ιατρική πράξη! Το 1842 δώρισε στο Οθώνειο Πανεπιστήμιο υδρόγειο σφαίρα.

Στον παλαιό φίλο του Νικηταρά (Νικήτα Σταματελόπουλο, 1781-1849) χάρισε αντιμή/ίνσιο, ύφασμα της Αγίας Τράπεζας, συμβολικoύ θρόνου και τάφου του Χριστού, πάνω στο οποίο έχει τυπώσει το 1845 λιθογραφική παράσταση του Επιτάφιου Θρήνου, έργο που σήμερα φυλάσσεται στον ναό της Αγίας Αικατερίνης, στο μεσσηνιακό χωριό Νέδουσα, γενέτειρα του Νικηταρά. Τον ίδιο χρόνο, το 1845, εξέδωσε το έργο του Άτλας νεώτερος περιέχων γενικώς τε και μερικώς όλας τας βασιλείας του παλαιού και νέου κόσμου εις είκοσι τέσσαρας γεωγραφικούς πίνακες λιθογραφημένους.

Τρία χρόνια αργότερα, το 1848, ο Διονύσιος απέστειλε αντιμίνσιο (άραγε το ίδιο του 1845;) σε δύο αντίτυπα στον ναό της Ευαγγελίστριας Τήνου, για τον οποίον τύπωσε και περιγραφή της εικόνας που είχε βρεθεί το 1823 στο νησί, προσθέτοντας πληροφορίες (το βιβλίο ανατυπώθηκε το 1969, σε δύστηνους καιρούς). Το 1851 έστειλε ογδόντα αντίτυπα ξυλογραφημένης εικόνας του ναού της Ευαγγελίστριας Τήνου στον ναό και το 1852 άλλα τριακόσια πενήντα αντίτυπα της εικόνας προς πώληση στον ίδιον προορισμό.

Τα βιβλία που τύπωσε υπερβαίνουν τα είκοσι πέντε χιλιάδες αντίτυπα! Χειρόγραφά του εξάλλου έμειναν ανέκδοτα. Ιδρυτικό μέλος και πρώτος πρόεδρος της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών, δεν επιδίωξε να διεκδικήσει θέση καθηγητή στην Ιατρική Σχολή, μία από τις πρώτες σχολές του Οθωνείου Πανεπιστημίου. Μονογραφία που συγκροτείται για τα χαρακτικά του θα δείξει την έκταση των ενδιαφερόντων του.