Η Ιστορία μέσα από το μυθιστόρημα

Δεν είμαι βιβλιοκριτικός, αλλά μου αρέσει να γράφω τις εντυπώσεις μου από μερικά βιβλία. Ο λόγος για το τελευταίο μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη, από τις Εκδόσεις Πατάκη, “Ήλιος με ξιφολόγχες”. Πριν από οποιαδήποτε κριτική, σας προτείνω να το διαβάσετε, ακόμη και αν δεν σας αρέσει θα μάθετε πράγματα που οι ελάχιστοι γνωρίζουν για την περίοδο του Μεσοπολέμου και ιδίως των κυβερνήσεων Βενιζέλου, 1928-1932.

Παρ’ ότι το βιβλίο μου άρεσε –τόσο η πλοκή όσο και οι ήρωες μαγνητίζουν τον αναγνώστη– έχω αρκετά να παρατηρήσω. Κατ’ αρχήν, πρόκειται για δύο παράλληλες ιστορίες με μόνο συνδετικό κρίκο τον πρωταγωνιστή, τον Ταγματάρχη (Πεζικού) Κλήμεντο, τον τόπο και χρόνο των γεγονότων, δηλαδή την Θεσσαλονίκη που, ενώ ανακατασκευάζεται μετά την μεγάλη πυρκαγιά, προσπαθεί να συμφιλιώσει το πολυεθνικό παρελθόν της με το εθνικό παρόν και να ενσωματώσει τους πρόσφυγες.

Θα μπορούσε, δηλαδή κάθε ιστορία –η προσωπική και η πολιτικοαστυνομική– να ειπωθεί μόνη της και να μην επηρεασθεί καθόλου η εξέλιξή της. Βεβαίως, οφείλω να παραδεχθώ ότι ο συγγραφέας καταφέρνει να διαπλέξει τις δυο διαφορετικές ιστορίες με τόση μαεστρία που μοιάζουν με ζευγάρι χορευτών tango που εκτελούν τις κινήσεις με απόλυτη ακρίβεια και συντονισμό.

Κατά τα λοιπά, το σενάριο υποφέρει από μικρές ανακρίβειες, όπως η ύπαρξη ΕΣΑτζήδων, παρ’ ότι η ΕΣΑ ιδρύθηκε μόλις το 1951! Ομοίως, δεν υπήρχε Μυστική Υπηρεσία, στην οποία υποτίθεται υπηρετεί ο πρωταγωνιστής, αφού η ΚΥΠ (νυν ΕΥΠ) ιδρύθηκε μόλις το 1951. Τέλος, υπάρχουν μερικές ανακρίβειες σχετικές με τους βαθμούς των αξιωματικών του Στρατού και της Χωροφυλακής, οι οποίες βγάζουν μάτι, όπως και η αναφορά σε Αστυνομία ενώ στην Θεσσαλονίκη υπήρχε μόνον Χωροφυλακή. Όλα αυτά δεν επηρεάζουν την μυθοπλασία, αλλά αποδεικνύουν το χαμηλό – ενίοτε ανύπαρκτο – επίπεδο επιμέλειας των ελληνικών εκδόσεων.

Συνομιλία με το Sφαγείο Sαλονίκης

Το βιβλίο του Σκαμπαρδώνη περίπου “συνομιλεί” με το – επίσης εξαιρετικό – μυθιστόρημα του Θάνου Δραγούμη (Θοδωρή Παπαθεοδώρου), «Sφαγείο Sαλονίκης», που κυκλοφόρησε το 2011, από τις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ. Αν και το βιβλίο εξελίσσεται 12 χρόνια αργότερα, εν μέσω Κατοχής, συναντούμε έναν παρόμοιο ήρωα, τον Μοίραρχο Ασλάνογλου της Γενικής Ασφαλείας, που η προσωπική του ζωή διαπλέκεται – εν προκειμένω πολύ περισσότερο – με την δουλειά του.

Το κυριότερο, όμως, είναι το πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον της Θεσσαλονίκης, το οποίο αμφότεροι οι συγγραφείς αποδίδουν – καθ’ ένας από την σκοπιά του – με γλαφυρότητα και λεπτομέρεια. Εθνικιστές, Εβραίοι, Κομμουνιστές σταλινικοί και τροτσκιστές, δωσίλογοι, υπόκοσμος, αλλά και η καλή κοινωνία της πόλεως συνθέτουν μια μεγάλη τοιχογραφία, τόσο καλά ζωγραφισμένη που το έντονο και δυναμικό κεντρικό θέμα δεν αρκεί για να μας αποσπάσει από τις πολλές, μικρές, αλλά σημαντικές λεπτομέρειες και, έτσι, το μάτι βλέπει μια πλήρη εικόνα που μοιάζει αληθινή. Έστω και αν στα χρώματα κυριαρχεί το γκρίζο…

Η τριλογία του Πάνου Αμυρά

Τα δυο εξαιρετικά αυτά βιβλία ανταγωνίζεται επάξια η αστυνομική Τριλογία της Κατοχής, του Πάνου Αμυρά, από τις Εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ. “Ο λιμός” (2018), “Τα λύτρα” (2019) και “Το φιλί του Δεκέμβρη”, καλύπτουν την περίοδο της Κατοχής και των Δεκεμβριανών, αλλά διαδραματίζονται στην Αθήνα. Η σύγκριση του αθηναϊκού περιβάλλοντος με αυτό της Θεσσαλονίκης έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον ενώ, και εδώ, ο Υπαστυνόμος Αγραφιώτης δεν αντιμετωπίζει μόνον την Γκεστάπο, την Ειδική Ασφάλεια της Χωροφυλακής, τους κομμουνιστές και τον υπόκοσμο, αλλά πρέπει και να σώσει την γυναίκα που αγαπά. Όμως, εδώ, η μυθοπλασία είναι ενιαία, προσωπικά και υπηρεσιακά θέματα διαπλέκονται και αυτό κάνει την ένταση μεγαλύτερη και το τέλος φέρνει μια κάθαρση ισάξια αρχαίας τραγωδίας.

Και στα πέντε βιβλία, εκτός από τους φανταστικούς χαρακτήρες, παρελαύνουν και ιστορικά πρόσωπα. Δεν θα είχε ιδιαίτερη σημασία αυτό, π.χ. ο Αμυράς θα μπορούσε να είχε παραλείψει την αναφορά στον Άγγελο Έβερτ, Αστυνομικό Διευθυντή Αθηνών επί Κατοχής και επί Δεκεμβριανών, χωρίς να επηρεάσει την μυθοπλασία του. Το ίδιο ισχύει και για το βιβλίο του Θάνου Δραγούμη. Όμως, ο χαρακτήρας του Υφυπουργού Αλέξανδρου Θάνα δεν κρύβει παρά τον Μακεδονομάχο Αλέξανδρο Ζάννα, γαμπρό της Πηνελόπης Δέλτα, φίλο και συνεργάτη του Ελευθερίου Βενιζέλου, στον οποίο οφείλουμε την ίδρυση της Πολεμικής μας Αεροπορίας.

Η περιγραφή του Σκαμπαρδώνη δεν μοιάζει πολύ κολακευτική για τον άνθρωπο Ζάννα, αλλά είναι μάλλον τιμητική για τον πολιτικό Ζάννα, στον οποίο αποδίδει οραματική σκέψη υψηλού επιπέδου. Ιστορικώς ακριβή ή όχι, όσα ο συγγραφέας βάζεις το στόμα του Ζάννα, ελάχιστη σημασία έχει. Η αντίστιξη του – μάλλον μικροπρεπούς – “ανθρώπου” με τον -οραματιστή- “πολιτικό” είναι ένα εξαιρετικώς ενδιαφέρον σχόλιο για τον χαρακτήρα της πολιτικής και των πολιτικών, διαχρονικώς επίκαιρο.

Όμως, και καθ΄ εαυτό το περιεχόμενο των οραματικών ιδεών του Ζάννα είναι ιδιαιτέρως εντυπωσιακό και δεν γνωρίζω να το έχει αναδείξει η επιστημονική ιστοριογραφία. Βεβαίως, η επιστήμονες ιστορικοί ασχολούνται με όσα έγιναν και όχι με όσα θα μπορούσαν ίσως να είχαν γίνει, η Ιστορία δεν γράφεται με υποθέσεις! Όμως, νομίζω πως έχει μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον η τεκμηριωμένη αναζήτηση όσων είχαν σκοπό να κάνουν οι μεγάλοι πρωταγωνιστές της Ιστορίας και των λόγων για τους οποίους δεν το κατάφεραν.

Γενικώς, και τα πέντε βιβλία περιέχουν αρκετή Ιστορία. Μάλιστα, μας δίνουν πολλές αξιόλογες και έγκυρες πληροφορίες για περίοδο και τον τόπο που αναφέρεται καθ΄ ένα, τις οποίες δεν θα βρείτε σε βιβλία επιστημονικής Ιστορίας. Να ένας ακόμη λόγος να διαβάζουμε λογοτεχνία, ακόμη και την υποτιμημένη αστυνομική, η οποία είναι η πλέον συμπεριληπτική!

Η Μυστική Δράση του Αποστολίδη

Τέλος, ένα βιβλίο κανονικής Ιστορίας. Με αφορμή την ιδιότητα του Ταγματάρχη Κλήμεντου, του ήρωα του Σκαμπαρδώνη, αναζήτησα την ιστορία των ελληνικών μυστικών υπηρεσιών. Την βρήκα στο βιβλίο των εκδόσεων ΠΑΠΑΖΗΣΗ, “Μυστική Δράση”, του Πρέσβυ επί τιμή Παύλου Αποστολίδη, ο οποίος διετέλεσε Αρχηγός της ΕΥΠ την περίοδο 199-2004. Παρ’ ότι πολύ ενδιαφέρον, το βιβλίο δεν διαβάζεται εύκολα. Μην περιμένετε να βρείτε πληροφορίες για τις μυστικές επιχειρήσεις και την εν γένει δράση των Ελλήνων πρακτόρων ή πολλές πληροφορίες για την δομή των υπηρεσιών μας.

Το βιβλίο έχει κυρίως ιστορικο-πολιτικό χαρακτήρα, αλλά αξίζει να διαβασθεί. Δεν θα χαρείτε από όσα θα διαβάσετε, ο συγγραφέας δεν χαρίζεται σε κανέναν και περιγράφει με γλαφυρό και διεισδυτικό τρόπο το σημαντικό έλλειμμά μας στην εσωτερική ασφάλεια και αντικατασκοπία, αλλά και στην συλλογή πληροφοριών. Δυστυχώς, το όραμα του Βενιζέλου, που ο Σκαμπαρδώνης βάζει στα χείλη του Ζάννα, ακόμη μένει να υλοποιηθεί, όπως σαφώς μας επισημαίνει ο Πρέσβης ε.τ. Παύλος Αποστολίδης!