Η ιστορία πίσω από τον ανδριάντα του Βρετανού ποιητή Brooke στη Σκύρο

Μέλος της λεγόμενης στην αγγλική γραμματολογία ομάδας των ποιητών του πολέμου, των διανοουμένων που κατήγγειλαν τα δεινά του πολέμου, ο Brooke ήταν και επίστρατος ανθυποπλοίαρχος του Βασιλικού Πολεμικού Ναυτικού στο εκστρατευτικό σώμα εναντίον των Τούρκων στην Καλλίπολη.

Δεν είναι χωρίς σημασία το γεγονός ότι έχει ιδρυθεί στο Norwich προς τιμήν του ομώνυμη εταιρεία (The Rupert Brooke Society). Ο Brooke ενταφιάστηκε κάτω από τον ίσκιο ελιάς. Τον ίδιο χρόνο, το 1915, εκδόθηκαν ποιήματά του από το 1914 και άλλα που, λόγω και του άδικου θανάτου του, τον έκαναν ιδιαιτέρως συμπαθή.

Το μνημείο

Δεκαέξι χρόνια μετά, στην επέτειο του θανάτου του Brooke, έγιναν στη Σκύρο τα αποκαλυπτήρια ανδριάντα του από χαλκοκασσίτερο. Γύρω στα τριακόσια άτομα, ξένοι και Έλληνες, έφτασαν με τη θαλαμηγό Πατρίς ΙΙ από τον Πειραιά στις 5 Απριλίου 1931. Ας σημειωθεί ότι μία μέρα κατόπιν, στις 6 Απριλίου 1931, θα στηθεί στην Πλατεία Κάνιγγος της Αθήνας ο ανδριάντας ενός άλλου Βρετανού, του υπουργού των Εξωτερικών George Canning (1770-1827), ως πρωτεργάτη της ελληνικής ανεξαρτησίας (για τον ανδριάντα αυτόν υπάρχει ανάρτησή μας εδώ).

Οι επισκέπτες γύρισαν το νησί πάνω σε γαϊδουράκια. Τους περίμεναν σαράντα αρνιά, τοπικό τυρί, μαστίχα, αλλά και αστακοί με μαγιονέζα! Στην τελετή η κυβέρνηση εκπροσωπήθηκε από την δεύτερη σύζυγο του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου (1864-1936) Έλενα (1874-1959) και τον υπουργό των Εξωτερικών Ανδρέα Μιχαλακόπουλο (1875-1938). Λόγο για τον ποιητή και για το μνημείο έβγαλε ο Βρετανός ποιητής, κριτικός της λογοτεχνίας και καθηγητής του πανεπιστημίου του Λονδίνου Lascelles Abercrombie (1881-1938), ενώ μίλησαν και άλλοι.

Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου του Rupert Brooke τα ακολούθησε γιορτή με αναπαράσταση σκυριανού γάμου. Είχαν έτσι οι ξένοι και οι Έλληνες επισκέπτες να ενημερωθούν για τα ήθη, τα έθιμα και τη λαϊκή τέχνη του νησιού, συνδυασμό αραβικών και βενετσιάνικων στοιχείων με το πνεύμα της τοπικής παράδοσης.

Την πρωτοβουλία για την ανέγερση μνημείου είχε διεθνής επιτροπή, η οποία είχε ως ιδρυτή και εμπνευστή τον φίλο του ποιητή, Βέλγο ομότεχνό του Paul Vanderborght (1899-1971), γενικό γραμματέα της, και με την καίρια συμβολή του δημοσιογράφου, λαογράφου και λογοτέχνη Κώστα Φαλτάιτς (1891-1944), πατέρα του συγγραφέα και ζωγράφου Μάνου Φαλτάιτς (1938-2012), ιδρυτή το 1964 του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Μάνου και Αναστασίας Φαλτάιτς στην πλατεία Brooke, στη Σκύρο.

Ο ανδριάντας του Brooke 

Έργο του γλύπτη Μιχάλη Τόμπρου (1889-1974), ήδη γνωστού από τη συμμετοχή του στις Δελφικές Γιορτές Β’ του 1930, ο ανδριάντας του ποιητή Rupert Brooke συνδυάζει το ολόγλυφο στη μορφή όμορφου όρθιου γυμνού νέου με το ανάγλυφο στην προσωπογραφία του βάθρου του. Κατά τον Ιρλανδό επίσης ποιητή William Butler Yeats (1865-1939), o Brooke ήταν από τους πιο ελκυστικούς Βρετανούς άνδρες της εποχής του. Ο νέος κρατάει στο δεξί χέρι του κύλινδρο χαρτιού, αναφορά στην ποιητική παραγωγή του.

Το πρότυπο για τη στάση του θα μπορούσε να θεωρηθεί πολυκλείτειο, από τον Δορυφόρο του μεγάλου γλύπτη του 5ου αι. π.Χ., που γονιμοποιείται τον 19ο και τον 20όν αιώνα. Ειδικά ο Τόμπρος φαίνεται να στηρίζεται εκλεκτικά στον Γερμανό γλύπτη και θεωρητικό Adolf von Hildebrand (1847-1921). Λέγεται ακόμα ότι είχε ως μοντέλο τον Αιγυπτιώτη χορευτή και κατόπιν διάσημο συλλέκτη Αλέξανδρο Ιόλα (Κωνσταντίνο Κουτσούδη 1908-1987). Την προσωπογραφία του βάθρου του ανδριάντα του ο γλύπτης την έχει δουλέψει το 1930 σε χαμηλό ανάγλυφο από φωτογραφία που απεικονίζει τον Brooke. Την ίδια φωτογραφία την επανέλαβε σε ξυλογραφία του ο ζωγράφος-χαράκτης Άγγελος Θεοδωρόπουλος (1883-1965).

Αφιέρωμα

Η ξυλογραφία αυτή κοσμούσε το εξώφυλλο της έκδοσης στη γαλλική γλώσσα “Αφιέρωμα στον Rupert Brooke και στην αιώνια ποίηση”, που έγινε με τη φροντίδα του συγγραφέα Γιώργου Κ. Κατσίμπαλη (1899-1978) στις 15 Ιουνίου 1931. Η έκδοση περιείχε κείμενα του Μιχαλακόπουλου, του μητροπολίτη Καρυστίας και Σκύρου Παντελεήμονος Φωστίνη (1888-1962), των ποιητών Μιλτιάδη Μαλακάση (1869-1943) και Άγγελου Σικελιανού (1884-1951), του Βέλγου δημοσιογράφου, συγγραφέα και κριτικού λογοτεχνίας Charles Bernard (1875-1961), και φωτογραφίες του μνημείου του Brooke.

Μία ακόμα παραγγελία θα αναλάβει ο Τόμπρος στη Σκύρο. Το 1937 ανεγέρθηκε το μαρμάρινο ηρώο της Σκύρου. Απεικονίζεται νεαρή γυναίκα με νησιώτικη ενδυμασία, δηλαδή συνιστά προσωποποίηση της Σκύρου, να στεφανώνει με δάφνινα κλαδιά τους πεσόντες των πολέμων, ενώ το αριστερό χέρι της είναι ακόμα δέσμιο. Έργο του Τόμπρου είναι το σχέδιο και το γύψινο πρόπλασμα του μνημείου, το οποίο μεταφέρθηκε στο μάρμαρο από επαγγελματίες μαρμαρογλύπτες, όπως το συνήθιζε ο Τόμπρος σε μνημεία (ηρώο Σικυώνος, 1950).

Σκυριανή τέχνη

Η προβολή της σκυριανής λαϊκής κληρονομιάς δεν είναι άσχετη προς την εποχή της. Βρισκόμαστε στην αρχή της δεκαετίας του 1930, οπότε το ζήτημα της λαϊκής τέχνης στην Ελλάδα απασχολεί συνειδήσεις, στο πλαίσιο και της αδιάσπαστης φυλετικής συνέχειας, όπως υποστήριξε η λαογράφος και ζωγράφος Αγγελική Χατζημιχάλη (1895-1965) το 1928 στην ομιλία της στην Πράγα, στο πρώτο διεθνές συνέδριο για τις λαϊκές τέχνες, υπό την αιγίδα της Κοινωνίας των Εθνών.

Το 1925 εκδόθηκε το βιβλίο της “Ελληνική Λαϊκή Τέχνη. Σκύρος”, στο οποίο μιλούσε και για τη δημιουργία σύγχρονης λαϊκής τέχνης. Στο σπίτι της, στην οδό Υπερείδου 18, στην Πλάκα, από το 1926 ο ξυλογλύπτης Θωμόπουλος και το συνεργείο του μετέφεραν στο ξύλο σχέδιά της από τη λαϊκοβυζαντινή τέχνη της Σκύρου.

Τη δεκαετία του 1930 ιδρύονται ο σύλλογος Ελληνική Λαϊκή Τέχνη, με πρόεδρο την Ναταλία Π. Μελά (1871-1972) και με παραρτήματα σε πόλεις της επαρχίας, η ανώνυμη εταιρεία Λαϊκές Τέχνες (από το 1931 Ελληνικές Τέχνες), με πρόεδρο τον τραπεζίτη και συλλέκτη Σπυρίδωνα Λοβέρδο (1874-1936), προεδρεύοντα αντιπρόεδρο τον πολιτικό και συγγραφέα Αλέξανδρο Α. Πάλλη (1883-1975), διευθύντριά της την γεωπόνο, ποιήτρια και συγγραφέα Έλλη Παπαδημητρίου (1906-1993).

Η Χατζημιχάλη τον Αύγουστο του 1931, λίγον καιρό μετά από τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Brooke, ιδρύει τον Σύνδεσμο Εργαστηρίων Χειροτεχνίας (ΣΕΧ) στην οδό Πανεπιστημίου, σε χώρο κάτω από το ξενοδοχείο Μεγάλη Βρεταννία, αναλαμβάνει την προεδρία του, με μέλη κυρίες της αθηναϊκής κοινωνίας, όπως η Μιχαήλα (Μικέττα) Αβέρωφ (1900-1977), η Ελένη Ρικάκη, η Δανάη Χρήστου, η Μίνα Κωλέττη, η Ασπασία Τσιριμώκου. Διάδοχοι του Συνδέσμου Εργαστηρίων Χειροτεχνίας θα είναι το 1959 ο Εθνικός  Οργανισμός Ελληνικής Χειροτεχνίας (ΕΟΕΧ) και το 1977 ο Ελληνικός Οργανισμός Μικρών-Μεσαίων Επιχειρήσεων και Χειροτεχνίας (ΕΟΜΜΕΧ).