Η οδός Αναπαύσεως στον Μεσοπόλεμο

Στις 24 Μαΐου 1922, στην αντιβενιζελική εφημερίδα “Αθήναι” (1902-26), ιδρυτής, ιδιοκτήτης και διευθυντής της οποίας ήταν ο δημοσιογράφος, νομικός, πολιτικός και λογοτέχνης Γεώργιος Κων. Πωπ (1874-1946), διαβάζουμε άρθρο για την κατάσταση της χαραγμένης από τους Βαυαρούς οδού Αναπαύσεως, όπως ονομάστηκε το 1928, η οποία μέχρι σήμερα οδηγεί στο Α΄ Κοιμητήριο Αθηνών. Το έχει συντάξει ο δημοσιογράφος, λογοτέχνης και πολιτικός Θεόδωρος A. Βελλιανίτης (1863-1933).

Όλο τον 19ον αιώνα η στενότερη οδός Αναπαύσεως ως οδός Ειρήνης οδηγούσε από τη γέφυρα του Ιλισσού στην πύλη του Α΄ Κοιμητηρίου Αθηνών. Την πλαισίωναν δύο σειρές κυπαρισσιών, που της έδιναν εικόνα μελαγχολικής ηρεμίας σύμφωνης με τον σκοπό της. Συνιστούσε έτσι εξαίρεση από τη μηχανική πεζότητα, που ο Βελλιανίτης διαπιστώνει ότι καταφαινόταν σε όλα, και στην τότε οδοποιία.

Δεν είχε ακόμα διαμορφωθεί η μνημειακή πρόσοψη του Α΄ Κοιμητηρίου Αθηνών σε σχέδια του σπουδαίου αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη (1913-1993) και του προϊσταμένου στο Αρχιτεκτονικό Τμήμα του Δήμου Αθηναίων Ανδρέα Πλουμιστού (1897-1962) το 1939 με τους σιδηρούς αρχαγγέλους που τους φιλοτέχνησε το 1966 ο Τηνιακός μάστορας Ανδρέας Ιακ. Ρήγος (1909-1996), ο οποίος εργαζόταν στην οδό Αναστασίου Τσόχα, απέναντι από τη θύρα 10 του γηπέδου του Παναθηναϊκού.

Σφραγισμένος από την ποίηση των Ηρακλέων του ελληνικού Ρομαντισμού πεισιθανάτων Δημήτριου Κων. Παπαρρηγόπουλου (1843-1873) και Αχιλλέως Παράσχου (Νασάκη/Νασίκογλου, 1838-1895) είναι ο χαρακτήρας της οδού Αναπαύσεως. Και οι δύο γράφουν για τάφους, κυπαρίσσια, φέρετρα…

Τον νεκροφιλικό τόνο τον διατήρησαν ο Παπαρρηγόπουλος με τη βραβευμένη το 1866 ποιητική συλλογή του “Στόνοι”, όπου περιλαμβάνεται και “Ο Φανός του Κοιμητηρίου Αθηνών”, και με το ποίημά του “Στιγμαί Μελαγχολίας”, ενώ ο Παράσχος το 1871 την είχε μπροστά του στους “Ρεμβασμούς επί του τάφου της Μαρίας Πικέρνη το γένος Μωραϊτίνη”.

Τόπος εμπνεύσεων αλλά και αστικής τύρβης

Οι ποιητές της λεγόμενης Παλαιάς/Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής έπαιρναν μέσα στη νύχτα την οδό Αναπαύσεως προς το Α΄ Κοιμητήριο Αθηνών, πηγή εμπνεύσεων για τα ποιήματά τους. Ο Βελλιανίτης διασώζει τη μαρτυρία του Παράσχου, που είχε ως σκηνή πεζού ποιήματός του το Α΄ Κοιμητήριο Αθηνών, ότι, κάθε φορά που αηδίαζε από τις υλιστικές τάσεις της ελληνικής φιλολογίας του καιρού του, βάδιζε την οδό Αναπαύσεως, προκειμένου να σταθεί ανάμεσα στους προσφιλείς νεκρούς του, κυρίως τον αδελφό του, επίσης ποιητή Γεώργιο Παράσχο (1822-1886), και να κατασιγάσει την οργή του που κόχλαζε!

«Το Νεκροταφείον γεμίζει κάθε βράδυ από τους ρωμαντικούς και τας ρωμαντικάς. Η επικρατούσα εκεί σχετική δροσιά συντείνει περισσότερον εις τούτο», σχολίαζε δηκτικά η εφημερίδα “Αθήναι” (2 Αυγούστου 1922). Ο Νίκος Βέλμος (1890-1930), επισκεπτόμενος με φίλους του το Α΄ Κοιμητήριο Αθηνών, γράφει στο περιοδικό του Φραγκέλιο το 1927 (τχ. 19-20): «Η δυστυχία που κανένας δεν την αγαπάει, και που μας την έχουν κολλήσει οι κακοί ανθρώποι, μας έφερε ώς το Νεκροταφείο, γιατί σ’ αφτό δεν έχει κανένας ν’ αντικρύσει άλλο απ’ τη σιωπή της φύσης και της τέχνης, που κι’ αν δεν είναι μεγάλη την κάνει τεράστια η νύχτα».

Στα χρόνια του 1920 η οδός Αναπαύσεως είχε πλέον διευρυνθεί. Κόπηκαν τα κυπαρίσσια της και χάθηκε η βαθιά πράσινη προοπτική τους. Τη θέση τους την πήραν μικρομάγαζα, καπηλειά, μαρμαρογλυφεία, όπως των Πέτρου I. Ρούμπου (1873-1941), Γεώργιου Αλεξανδρόπουλου (1884/5-1942), Νικόλαου Π. Γεωργαντή του Αθηναίου (1883-1947) στην οδό Αναπαύσεως 4, Ιωάννη Ιωάννου (1870-1942) στην οδό Αναπαύσεως 8, Γεώργιου Παπαγιάννη (1860-1920), που το διατήρησε ο γιος του Δημοσθένης (π. 1890-μετά το 1945) στην οδό Αναπαύσεως 14, Ιωάννη Βασιλείου και Ευάγγελου (Άγγελου) Μ. Βρεττού (1890-1942) στην οδό Αναπαύσεως 15, και άλλα εργαστήρια που τη γέμισαν φασαρία.

Λάσπη και σκόνη παντού. Πικραμένος ο Βελλιανίτης θεωρούσε πια την οδό Αναπαύσεως τον προστυχότερο αθηναϊκό δρόμο! Η ποίηση που ανθούσε παλαιότερα κατά μήκος της έδωσε τη τη διαδέχτηκε το εμπόριο. Η οδός Αναπαύσεως είχε μετατραπεί σε μπακαλόδρομο!

Το 1929 έστεκε όμως ακόμα στη γωνία των οδών Αρδηττού και Αναπαύσεως αριστερά το καφενείο του Τηνιακού Μπα, τελευταίο απομεινάρι των χρόνων που οι Τηνιακοί μαρμαρογλύπτες του Α’ Κοιμητηρίου Αθηνών έμπαιναν εκεί για να ξαποστάσουν κάπως από τον κάματο της δουλειάς…