Η παράσταση της μεταλλαγμένης “Λίμνης των Κύκνων”

Πως θα αισθανόταν το κοινό αν είχε στηθεί ένα βενζινάδικο μέσα σε έναν αρχαιολογικό χώρο, όπως η Ακρόπολη; Αν στην άκρη ενός πίνακα του Βανγκ Γκογκ κολλούσε ένα μικρό κομμάτι ασπρόμαυρου πίνακα, που παριστάνει απόκοσμα και τρομακτικά ανθρωποειδή; Αν ακούγοντας στο Τρίτο Πρόγραμμα την μουσική της Λίμνης των Κύκνων, ξαφνικά παρεμβαλλόταν, για πολύ λίγα λεπτά, ένα κομμάτι μουσικής από ταινία τρόμου και στη συνεχεία ξανάρχιζε η υπέροχη μουσική του Τσαϊκόφσκυ;

Αντίστοιχα με όλα αυτά, που θεωρούνται αδιανόητα για άλλες τέχνες, παρακολουθήσαμε έκπληκτοι στην Λίμνη των Κύκνων του χορογράφου και Διευθυντή του Μπαλέτου της Λυρικής Κωνσταντίνου Ρήγου. Το παράξενο είναι ότι οι «καινοτομίες» του, στο βιβλιάριο της παράστασης και στους ιστοτόπους της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, χαρακτηρίζονται σαν μετατροπή του κλασικού μπαλέτου… σε «μετακλασικό», «μεταχορογραφία», «νέα χορογραφική ματιά», «νέα ανάγνωση» και συνομιλία «με την πρωτότυπη χορογραφία», «ξαναδιάβασμα», φλερτ «με τη γοητεία του κλασικού χορού με έναν σύγχρονο τρόπο νεοκλασικού ενδιαφέροντος», επιχείρημα «να θέσει ερωτήματα, αλλά και να αναζητήσει απαντήσεις για το πώς μπορούν να «ξαναδιαβαστούν» σήμερα τα μεγάλα έργα»!

Στην πραγματικότητα ο Κωνσταντίνος Ρήγος έκανε τόση αλλοίωση του σεναρίου, των σκηνικών και της χορογραφίας κλπ, ώστε στο μεγαλύτερο διάστημα, αν κάποιος δεν άκουγε την μουσική, θα θεωρούσε ότι πρόκειται για νέο έργο! Όντως είναι νέο έργο.

Οι σεναριακές «παρεμβάσεις»

Ας δούμε λοιπόν συγκεντρωτικά αυτές τις αλλαγές, όπως προωθήθηκαν στις ηλεκτρονικές σελίδες της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και στο βιβλιάριο της παραστάσεως:

1. «Το έργο τοποθετείται δραματουργικά σε ένα μετα-αποκαλυπτικό περιβάλλον…», το οποίο «αναφέρεται στην περιβαλλοντική κρίση…», ενώ η δράση τοποθετείται «δίπλα σε μια ξεραμένη λίμνη», «στην οποία οι χορευτές ζουν με την ανάμνηση της φύσης στην εποχή πριν την καταστροφή».
2. Το πρώτο και το τρίτο μέρος της παράστασης λαμβάνουν χώρα αντί για το παλάτι σε «ένα τοπίο σε μια εποχή μετά την καταστροφή. Ένα ερημωμένο βενζινάδικο για να θυμίζει έναν κόσμο που ξέμεινε από καύσιμα».
3. Το δεύτερο και το τέταρτο μέρος διαδραματίζονται σε «μια λίμνη όπου το φυσικό και το υπερφυσικό συνυπάρχουν κι εναλλάσσονται». Πρόκειται για την ήδη αναφερθείσα ξεραμένη λίμνη.
4. Ο πρίγκιπας Ζίγκφριντ έχει ως «φαντασιακές προβολές» τον λευκό και τον μαύρο κύκνο, «τους οποίους καλείται να κυνηγήσει και να σκοτώσει: καθώς δεν είναι παρά κομμάτια του εαυτού του, το βέλος του τόξου του θα βρει τελικά και τον ίδιο». Ο ίδιος ο Ρήγος εξηγεί: «Βλέπω τους ρόλους του λευκού και του μαύρου κύκνου ως τις δύο πλευρές του ίδιου προσώπου. Την αθωότητα και την ανάγκη για αυτοκαταστροφή που κρύβει μέσα του κάθε άνθρωπος»!
5. Ο κακός μάγος Ρόθμπαρτ είναι «μια αυτοκαταστροφική προβολή και αυτός του ψυχικού τοπίου του πρίγκιπα».

Η έλλειψη του νέου σεναρίου

Πώς όμως όλα αυτά εντάσσονται στο σενάριο, ώστε να μην υπάρχουν λογικά κενά; Προς έκπληξή μας δεν βρήκαμε πουθενά το νέο σενάριο. Αντιθέτως το βιβλιάριο της παράστασης περιλαμβάνει ως σενάριο μια «σύνοψη του πρωτοτύπου». Η ίδια ουσιαστικά σύνοψη δημοσιεύθηκε και στις ηλεκτρονικές σελίδες της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Έτσι οι αλλαγές αυτές αιωρούνται αποκομμένες σε διάφορα σημεία των ανωτέρω κειμένων.

Είναι λοιπόν δύσκολο να τις εντάξει κάποιος σε μια λογική συνέχεια και να τις δικαιολογήσει. Όλη αυτή η ασάφεια δημιουργεί την εντύπωση ότι όλα αυτά δεν ήταν δυνατόν να συνδεθούν στο κλασικό σενάριο. Αφέθηκαν λοιπόν να πλανώνται μετέωρα και το έργο απλώς να περιφέρεται γύρω από την Λίμνη των Κύκνων.

Τα παράδοξα της χορογραφίας

Επί πλέον το έργο διαθέτει στοιχεία που το απομακρύνουν από τους συμβολισμούς του αρχικού σεναρίου, την ομορφιά της χορογραφίας και τα αισθήματα που προσφέρει στο κοινό. Αξίζει να επισημάνουμε τα εξής:

Πρώτον, στην έναρξη κάθε ενός από τα τέσσερα μέρη της παραστάσεως και ενδιάμεσα στο τέταρτο μέρος παρεντίθενται κάποιες ολιγόλεπτες σκηνές φόβου που περιλαμβάνουν και εξώκοσμα, τερατώδη και τρομακτικά ανθρωποειδή. Η δράση συνοδεύεται από εύστοχα αγωνιώδη και τρομακτική μουσική του Θοδωρή Ρέγκλη, δημιουργώντας την εντύπωση ότι πρόκειται θέατρο ή ταινία τρόμου!

Η παρεμβολή των σκηνών τρόμου διαταράσσει την ψυχολογία του κοινού, σε ένα έργο που στην πρωτότυπη εκδοχή του προκαλεί στον θεατή ψυχική ανάταση. Άραγε διερωτήθηκε κάποιος από τους υπεύθυνους της Εθνικής Λυρικής Σκηνής τι τρόμο προκαλούν αυτές οι σκηνές στα ανήλικα παιδάκια που παρακολούθησαν την παράσταση; Ρωτήθηκε κάποιος ειδικός αν η παράσταση ήταν κατάλληλη για ανηλίκους;

Δεύτερον, στο corps de ballet εκτός των γυναικών κύκνων συμμετέχουν και άνδρες κύκνοι, με φουστάνια και γυμνό στήθος. Οι σκηνές αυτές στο κλασικό έργο παίζονται από γυναίκες και είναι κορυφαίας εικαστικής αισθητικής, θηλυκότητας, ευαισθησίας και τρυφερότητας. Η ευαισθησία συμβολοποιείται από την παρουσία γυναικών κύκνων και ενισχύεται με την υπέροχης ευγένειας κίνησή τους. Όταν σε ένα τέτοιο νεραϊδικό χορό, εισβάλει το αρσενικό στοιχείο, που συμβολίζει τον δυναμισμό και την αδρότητα δεν μιαίνεται η ευαισθησία της σκηνής; Δεν καταστρέφεται η αισθητική της και ο συμβολισμός της; Δεν μειώνεται η χάρη της;

Τρίτον, στο τέταρτο μέρος πρωταγωνιστεί ο μαύρος κύκνος αντί του λευκού, ενώ το corps de ballet αποτελείται μόνο από μαύρους κύκνους, άνδρες και γυναίκες. Δηλαδή το λευκό ως συμβολισμός της αγάπης, της καλοσύνης και της αγνότητας αντιστρέφεται.

Τέταρτον, η χορογραφία εκτός από το κλασικό περιέχει και στοιχεία σύγχρονου χορού καθώς και «κάποια στοιχεία από τις κουλτούρες του δρόμου». Τα νέα αυτά στοιχεία δεν πρόσφεραν κάτι ιδιαίτερο που θα ικανοποιούσε την αισθητική του κοινού.

Γιατί στη Λυρική Σκηνή;

Το παράδοξο είναι ότι όσα καινοφανή αναφέραμε συμβαίνουν σε ένα Ίδρυμα που υποτίθεται ότι θα έπρεπε να είναι θεματοφύλακας της τέχνης του μπαλέτου στη χώρα μας. Πρόκειται για μια ακόμα εκδήλωση της μετατόπισης εννοιών, της σύγχυσης που υπάρχει στον χώρο της τέχνης και ενός εκμοντερνισμού, που έχει ως αφετηρία το φαίνεσθαι και όχι το είναι. Είναι σωστό η Λυρική Σκηνή να παρασύρεται σε αυτή τη δίνη της εποχής;

Κατά καιρούς την εμπορική έλξη του τίτλου του μεγάλου αυτού έργου έχουν εκμεταλλευτεί και κάποιες χορογραφίες κυρίως του σύγχρονου (μοντέρνου ή μεταμοντέρνου) χορού. Έτσι παρουσιάζουν ομότιτλα ή με ελαφρά τροποποίηση του τίτλου έργα, που ξεφεύγουν από το σενάριο και το πνεύμα των Πετιπά – Ιβάνωφ. Κρατούν όμως την υπέροχη μουσική της Λίμνης των Κύκνων, που αν δεν την είχαν, κάποιος δύσκολα θα καταλάβαινε ότι σχετίζονται με το εν λόγω έργο.

Δεν θα ήταν τιμιότερο να έκαναν ένα δικό τους σενάριο, με δικό τους τίτλο και, αν τους ταίριαζε, ας έβαζαν την μουσική της Λίμνης των Κύκνων; Είθε να είχε κάνει κάτι αντίστοιχο και ο Κωνσταντίνος Ρήγος.