Η πολιτιστική διάσταση της μεταπολιτευτικής χρεοκοπίας

του Λαοκράτη Βάσση  – 

Η σημερινή μας κατάσταση δεν είναι κάτι που προέκυψε ξαφνικά. Δεν είναι, επίσης, μια κατάσταση που απλά μας επιβλήθηκε έξωθεν. Είναι μια σταδιακή διαδικασία παρακμής που ξεκινά σταδιακά από τη μεταπολίτευση και κορυφώνεται τις επόμενες δεκαετίες. Σε αυτή τη διαδικασία υπάρχει μια σημαντική, πλην όμως παραγνωρισμένη διάσταση: η πολιτιστική.

Έχουμε μια εκπληκτική πνευματική και πολιτιστική περιουσία, αναξιοποίητη, όμως, για να μην πω και κακοποιημένη. Αποκαλούμε μεγαλόστομα τον πολιτισμό βαριά μας βιομηχανία, χωρίς όμως να έχουμε ποτέ χαράξει πολιτιστική πολιτική βάθους και προοπτικής, που, καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα έπρεπε να αποτελεί τη βάση της εθνικής μας στρατηγικής, που κι αυτή δεν υπάρχει. Αλλά και χωρίς, πολύ περισσότερο, να έχουμε εμβαθύνει σε ό,τι θα αποκαλούσαμε θεωρία Ελληνισμού, στη διαχρονική του διάσταση. Εννοείται χωρίς μεταφυσικές δογματοποιήσεις και «ελληνοκεντρικές» αφελείς υπερβολές.

Δύο διαπιστώσεις

• Πρώτον: Δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις πολιτιστικές μας αξίες φετιχιστικά. Είναι η βαθύτερη ουσία της μεγάλης πνευματικής μας κληρονομιάς, αλλά και το απόσταγμα της σοφίας του λαού μας διαμέσου των αιώνων και των χιλιετών. Δεν υπάρχουμε όμως για τις αξίες, αλλά μέσα από τις αξίες και χάρη στις αξίες. Που σημαίνει, πως δεν γίνεται να υπάρχουμε ως Έλληνες χωρίς τις αξίες μας. Είναι η ταυτοτική δύναμη του πολιτισμού μας και της ιστορίας μας.
• Δεύτερον: Η κρίση που περνάμε προφανώς και δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο, οφειλόμενο μόνο σε ενδογενή αίτια. Το βάθος όμως και η έκταση της κρίσης οφείλεται πρωτίστως στα ενδογενή αίτια, στο ότι δηλαδή ως χώρα και ως κοινωνία βρεθήκαμε ανοχύρωτοι μπροστά στα εξωγενή αίτια της κρίσης, που είναι και ευρωπαϊκή και παγκόσμια, έτσι ώστε να μεγιστοποιηθούν οι αρνητικές τους επιπτώσεις. Ούτε, ακόμα- ακόμα, κι ο καταναλωτισμός με όλα του τα συμπαρομαρτούντα, που κατά κύριο λόγο συνδέεται με τη βαθιά ηθικο/πενυματική κρίση της κοινωνίας μας, είναι ελληνικό φαινόμενο. Οι μεγιστοποιημένες όμως επιπτώσεις του είναι ελληνικό φαινόμενο.

Αλλά είναι καιρός να προσγειωθούμε στη ζοφερή μας πραγματικότητα και να προσπαθήσουμε να φωτίσουμε το σκοτεινό βάθος της οδυνηρά βιούμενης κακής έκβασης της Μεταπολίτευσης. Θα προσπαθήσουμε, πολύ απλά, να αναδείξουμε τα βαθύτερα αίτια αυτής της χρεοκοπίας, τα πέραν των πολιτικο/οικονομικών, που είναι τα πολιτιστικά. Τα σχετικά, δηλαδή, με το πνευματικό, ηθικό, αξιακό και ταυτοτικό έρμα της εθνικής μας συλλογικότητας.

Χωρίς υπερβολή, μπορούμε να μιλήσουμε για μια «κερκόπορτα» στην πολιτιστική συνείδηση της κοινωνίας μας και του τόπου μας, πεπεισμένοι πως χωρίς τη σωστή θεώρηση για το πώς άνοιξε αυτή η «κερκόπορτα», δεν θα συνειδητοποιήσουμε πραγματικά τι και γιατί μας συνέβη και μας συμβαίνει, με αυτονόητη την παραδοχή πως δεν άνοιξε μόνη της.

Προσπερνώντας τον γρίφο της σχέσης πολιτικού-πολιτιστικού, με δεδομένο πάντοτε πως στο βάθος τους το πολιτικό είναι και πολιτιστικό, όπως και το πολιτιστικό είναι πρωτίστως και πολιτικό, θα αρχίσω με μια  αναφορά στην πολύ προσφιλή σε όλους μας πολιτική διάσταση της τωρινής μας κακοδαιμονίας, μια πολύ σύντομη δηλαδή αναφορά στα πολιτικά αίτια της χρεοκοπίας μας.

Τα πολιτικά αίτια της χρεοκοπίας

Αποφεύγοντας, λοιπόν, κοινές και αυτονόητες διαπιστώσεις, θα περιοριστώ στο πολιτικό στίγμα της χρεοκοπίας του μεταπολιτευτικού πολιτικού συστήματος. Από σύστημα μιας αφετηριακά οριοθετημένης διαχείρισης των κοινών, εννοώ την καραμανλικής επιλογής στρατηγική λογική ελέγχου της μεταχουντικής ελληνικής κοινωνίας με δημοκρατικά μέσα, μετέπεσε γρήγορα (πρωτίστως δια του ΠΑΣΟΚ!) σε σύστημα νομής της εξουσίας.

Έτσι που αντί να υπάρχει το πολιτικό σύστημα για την κοινωνία, υπήρχε η κοινωνία για το πολιτικό σύστημα της εναλλασσόμενης και αδηφάγου δικομματικής συγκυριαρχίας. Δεν υπεισέρχομαι στα γιατί. Τα δύο κόμματα εξουσίας ιδιοποιήθηκαν το κράτος.

Η κοινωνία βρέθηκε σε ομηρεία απ’ το αδυσώπητο πλέγμα, απ’ τον πολύποδα κομμάτων εξουσίας και κράτους, με πλήρη ανατροπή της λογικής σχέσης κομμάτων-κράτους-κοινωνίας. Έτσι που, όπως ήδη είπα, αντί να υπάρχουν τα κόμματα και το κράτος, με απολύτως διακριτές τις λειτουργίες τους, για την κοινωνία, να υπάρχει η κοινωνία για τα κόμματα εξουσίας και το ιδιοποιημένο απ’ αυτά ως λάφυρό τους κράτος. Τα μοιραία, εξ αυτού, αποτελέσματα τα ζούμε.

Ούτως εχόντων των πραγμάτων και με τη φορά που αυτά προσέδιδαν στις εξελίξεις, η πολιτική σταδιακά μετέπεσε και ταυτίστηκε στη συνείδηση των πολλών με τη νομή και λαφυραγώγηση της εξουσίας. Οι πολιτικοί ταυτίστηκαν με νομείς και επικαρπωτές της εξουσίας, ενώ η διαφθορά κατέστη μοιραία το καύσιμο λειτουργίας αυτού του τραγικά εκπεσμένου πολιτικού συστήματος.

Αυτή η τόσο απλή και καίρια αλήθεια πόσο αναλύθηκε και πόσο αναδείχτηκε σ’ αυτό το ζοφερό τέλος της Μεταπολίτευσης;  Αλλά και μαζί της, πόσο αναλύθηκε και πόσο αναδείχτηκε η αδυσώπητη ανάγκη να αποκατασταθεί, με ριζικές τομές στην πολιτική μας ζωή, η λογική σχέση κομμάτων-κράτους-κοινωνίας; Έτσι που κόμματα και κράτος να υπάρχουν για την κοινωνία, όπως η στοιχειώδης (αστικο)δημοκρατική τάξη και δεοντολογία επιτάσσει.

Πόσο ψάξαμε τις πραγματικές ρίζες της αχαλίνωτης και ανακυκλούμενης διαφθοράς, που είναι απότοκος της αμοιβαίας ηθικής έκπτωσης πολιτικού συστήματος και κοινωνίας; Η απάντηση είναι αυτονόητη, όχι όμως και το γιατί οδηγηθήκαμε  σ’ αυτή  τη μοιραία έκπτωση.

Τα πολιτιστικά αίτια της χρεοκοπίας

Η καρδιά του θέματός μας δεν είναι άλλη απ’ την αναζήτηση του βαθύτερου γιατί συνέβη ό,τι συνέβη. Του πολιτιστικού δηλαδή γιατί (ηθικού, πνευματικού, αξιακού και ταυτοτικού), που προφανώς και συναρτάται, σε διαλεκτική σχέση αλληλοπροσδιορισμού, με το ήθος όλων μας. Αν και σχεδόν όλοι μας, όταν ψάχνουμε αυτό το «γιατί», κοιτάζουμε απέναντί μας.

Ελπίζω αυτή η νύξη να μην εκληφθεί ως υπαινικτική σύμπτωση με τον χυδαίο κυνισμό του «μαζί τα φάγαμε», στον οποίο και υποκρύπτεται η λογική του βιαστή πως “τα ‘θελε και η βιασθείσα”. Επιδιώκω να ερμηνεύσω τα γεγονότα και όχι να καταλογίσω ευθύνες. Δεν μπορώ, όμως, να μην αναρωτηθώ και να μην αναζητήσω το κοινό βάθος της πολιτικής ενοχής, που άπτεται του πώς και γιατί η καθεστηκυία μεταπολιτευτική πολιτική τάξη έπραξε όπως έπραξε. Γιατί διέπραξε, δηλαδή, το έγκλημα της χρεοκοπίας.

Επίσης, δεν μπορώ να μην αναρωτηθώ για τη δεδομένη κοινωνική συνενοχή, που άπτεται του πώς και γιατί ο λαός μας, εμείς όλοι συνεργήσαμε στο έγκλημα με πράξεις, ανοχές και παραλείψεις μας λιγότερο ή περισσότερο. Ας λέμε τα πράγματα με το όνομά τους. Κανένας λαός δεν εκμαυλίζεται ανεπιγνώτως και εν υπνώσει.

Κι αυτό σημαίνει πολλά, που πρέπει να τα ψάξουμε με αυτοκριτική γενναιότητα και προπαντός χωρίς να κοιτάζουμε μόνο απέναντι. Σημαίνει, ας πούμε, μεταξύ πολλών άλλων: ρηχή πολιτική συνείδηση, υπονομευμένη και ρευστοποιημένη πολιτιστική συνείδηση, ελαστική ηθική συνείδηση, αμβλυμένη πατριωτική συνείδηση, ανύπαρκτο πνεύμα συλλογικότητας κι άλλα τέτοια παρόμοια. Χωρίς, εννοείται, όλα αυτά και όποια άλλα να εκλαμβάνονται ως απόλυτα μεγέθη. Αλλά και χωρίς να αποσυνδέονται, κάθε άλλο, απ’ τα «ιζήματα», στο πολιτιστικό υπόστρωμα της μεταπολιτευτικής μας ζωής.