“Η τελευταία παράσταση”: Μία ταινία ορόσημο για το “νέο Χόλιγουντ”

Το Χόλιγουντ περνά μία κρίση στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και έγινε πιο δεκτικό στις τεχνικές αφήγησης που πρωτοεμφανίστηκαν στον ευρωπαϊκό καλλιτεχνικό κινηματογράφο. Καλλιτεχνικές ταινίες που εστίαζαν στην ατμόσφαιρα, τον χαρακτήρα και την ψυχολογική αμφισημία μοιάζουν να είναι μία λύση στην ύφεση των στούντιο. Έτσι γεννάται αυτό που αποκαλέστηκε ‘Αναγέννηση’ του Χόλιγουντ και αναφέρεται πλέον ως ‘Νέο Χόλιγουντ’. Είναι ένα σώμα δημιουργών που φέρνουν έναν διαφορετικό αέρα από ότι είχαμε ως τότε συνηθίσει στο Χόλιγουντ.

Οι ταινίες αποκτούν ποικιλία, στρέφονται στην κοινωνική κριτική, ενώ αποκτά εξέχουσα σημασία το κινηματογραφικό στιλ, αλλά και οι ίδιοι οι σκηνοθέτες. Αυτή η εξέλιξη δεν έρχεται μόνη της, αλλά με συνδυασμό παραγόντων: των ταινιών, του συστήματος παραγωγής και τις γενικότερες κοινωνικές συζητήσεις και συγκρούσεις.

Έτσι τη δεκαετία του 1960 η νεολαία αποτελεί δυναμικό κοινό στο Χόλιγουντ και οι ταινίες που προκύπτουν από αυτή τη νέα τάση είναι προσανατολισμένες σ’ αυτήν, με αυτούς τους νέους σκηνοθέτες κι ένα νέο κύκλο θεμάτων, που θα θελήσει να περιγράψει όλα τα πολιτισμικά κινήματα της εποχής (φεμινιστικό κίνημα, ‘μαύρη δύναμη’, σεξουαλική απελευθέρωση, κ.ά.). Το νεανικό κοινό που στρέφεται σε αυτές τις ταινίες δεν το αφορά καθόλου το κλασικό χολιγουντιανό σταρ σίστεμ, αλλά η ταυτότητα των χαρακτήρων, οι στιλιστικές επιλογές, συμβολικά μηνύματα, θεματικές αμφισημίες.

Αποφεύγονται οι ηρωικοί πρωταγωνιστές με τα ξεκάθαρα κίνητρα και τέλος, είναι συναισθηματικά ασαφείς, με θολή ταυτότητα. Το τέλος των ταινιών παραμένει συχνά επίσης ασαφές και ανοικτό σε ερμηνείες. Η επιτυχία των όποιων σταρ προκύπτουν πλέον στο ‘Νέο Χόλιγουντ’ δεν είναι αποτέλεσμα αποκλειστικά της χαρισματικής τους παρουσίας, αλλά πολλών συνδυαστικών παραγόντων, όπως είναι ο σκηνοθέτης, το σενάριο και το είδος.

Το νέο κεφάλαιο του Χόλιγουντ

Αυτό το νέο είδος κινηματογράφησης σταδιακά θα περάσει στην κυρίαρχη πορεία του Χόλιγουντ με μια νέα γενιά κινηματογραφιστών, οι οποίοι και θα συμβάλλουν αποφασιστικά στην κουλτούρα και τις επιχειρηματικές διαφοροποιήσεις του Χόλιγουντ (π.χ. ‘Easy Rider’, 1969). Οι σκηνοθέτες που ταυτίστηκαν με αυτή τη νέα τάση του Νέου Χόλιγουντ ήταν αρκετά διαφορετική ομάδα, αρκετοί ηλικίας 20 με 30, και άλλοι μεγαλύτεροι, όπως οι Γούντι Άλεν και Ρόμπερτ Άλτμαν. Κάποιοι σκηνοθέτες θα φοιτήσουν σε κινηματογραφικές σχολές (Τζορτζ Λούκας και ο Φράνσις Φορντ Κόπολα), αλλά υπήρξαν οι περιπτώσεις χωρίς σχετικές σπουδές, όπως ο πρώην τηλεοπτικός σκηνοθέτης Μπομπ Ράφελσον (‘Five Easy Pieces’, 1970, ‘The King of Marvin Gardens’, 1972) ή ο κριτικός και μελετητής του κινηματογράφου Πίτερ Μπογκντάνοβιτς που πέρασε στη σκηνοθεσία με ταινίες όπως εδώ ‘Η τελευταία Παράσταση’.

Γενικότερα τα στούντιο ξεκίνησαν μια σειρά ταινιών για νέους, με θέματα όπως η εξέγερση στα πανεπιστήμια (‘The Strawberry Statement’, 1970), δράματα της αντικουλτούρας (‘Alice’s Restaurant’, 1969, ‘Joe’, 1970), αναρχικές κωμωδίες (‘M*A*S*H’, 1970, ‘Harold and Maude’, 1971), αλλά και ταινίες νοσταλγίας, όπως η πολυβραβευμένη ‘The Last Picture Show’ εδώ του Μπογκντάνοβιτς.

Η ταινία αναφέρεται σε ένα ατελείωτο άγονο μέρος του Τέξας, μία μικρή πόλη που το αμερικανικό όνειρο αποτελεί ουτοπία και οι νέοι της μικρής αυτής πόλης λειτουργούν σα φαντάσματα, όπως η πόλη που ζουν ή κάνουν πως ζουν. Παραίτηση, ματαιώσεις, όνειρα πολλά, όνειρα ευχολόγια, πολλές χαμένες ελπίδες για τα νιάτα που θέλουν δράση. Αυτές οι ματαιώσεις στον έρωτα και στο μέλλον θα οδηγήσουν και στην τραγωδία.

Φωτογραφισμένη ασπρόμαυρη (μετά από συμβουλή του Όρσον Γουέλς στον Μπογκντάνοβιτς), η ταινία καταλήγει με μία αφηγηματική μαεστρία ως ένα κινηματογραφικό αριστούργημα ενός ρεαλισμού (θυμίζει ιταλικό νεορεαλισμό κατά κάποιον τρόπο), όπου η αμεσότητα και η απλότητα, αλλά και η καθαρότητα αφήγησης, διαλόγων, ερμηνειών συνεπαίρνουν σε ένα μέρος που μοιάζει μέρος που πεθαίνεις ενώ ζεις.

Ένα διαρκές δράμα λοιπόν με στιγμές ανθρωπιάς σε μία μικρή πόλη που επικρατεί η μελαγχολία και το αμερικανικό όνειρο που χάνεται. Η πόλη Anarene του 1951 στο Βόρειο Τέξας φαίνεται μάλλον οικεία για τον μέσο αμερικάνο που έχει περάσει από τις μικρές πόλεις της Αμερικής. Μία πόλη-φάντασμα, σε πλήρη παρακμή, με κλειστά καταστήματα παρατημένα, και με τους έφηβους να βαριούνται, ενώ οι μεγαλύτεροι αναπολούν παλαιότερες εποχές αθλητικών επιτυχιών. Πιθανόν και σήμερα να ομοιάζουν αυτές οι εικόνες στις σύγχρονες πόλεις ή σε σύγχρονες συνοικίες (στην Αθήνα μπορείς να βρεις αρκετά σημεία αυτής της ατμόσφαιρας).

Η ταινία βασίστηκε στο μυθιστόρημα του Λάρι ΜακΜάρτρι (Larry McMurtry), το οποίο διασκευάστηκε μαζί με τον σκηνοθέτη. Η πόλη-φάντασμα με ελάχιστα σημεία για να βγει κανείς, ένα μικρό σινεμά, ένα φτωχό εστιατόριο, ένα μπιλιαρδάδικο-παντοπωλείο και η στροβιλισμένη σκόνη στους άδειους δρόμους συχνό φαινόμενο. Παρόλα αυτά οι νέοι έχουν όνειρα, ερωτεύονται, αλλά αποπνέουν αυτή την απογοήτευση ενός μέλλοντος που διαγράφεται μελαγχολικά αδιέξοδο και θολό.

Το γοητευτικό ζευγάρι των Τζέσι (Cybill Shepherd) και Ντουέιν (Jeff Bridges), το παράνομο του νεαρού Σόνι (Timothy Bottoms) και της παντρεμένης Ρουθ (Cloris Leachman) και όλες οι σχέσεις στη μικρή πόλη που όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους, κινούνται μεταξύ παραίτησης, μοναξιάς και δυστυχίας, ταυτόχρονα μίας λεπτής συγκίνησης και ανθρωπιάς, που εν τέλει, η ταινία να αποτελεί διαχρονικά μία υπενθύμιση για τις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, που δεν απέχουν πολύ από αυτές τις δραματικές συνθήκες.

Οι ερμηνείες εξαιρετικές, φρέσκιες, εξαιρετική η διανομή, όπως επίσης η ασπρόμαυρη φωτογραφία, όλα λειτούργησαν αρμονικά γι’ αυτή την πολυβραβευμένη ταινία διαχρονικής αξίας, πάντοτε επίκαιρης.