Υπάρχει δυνατότητα και για “Συμφωνίες του Ομήρου”

Η αφορμή για αυτό το άρθρο, μας δόθηκε από την 24η σύνοδο της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσης. Η Τουρκάλα αρμόδια Ζεϊνέπ Μποζ προέβη στη γνωστή δήλωση: «Ως επικεφαλής της μονάδας καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης πολιτιστικής κληρονομιάς στην Τουρκία δεν έχουμε υπόψη μας κανένα έγγραφο που να νομιμοποιεί αυτή την αγορά που έγινε από το αποικιοκρατικό Ηνωμένο Βασίλειο εκείνη την εποχή. Επομένως δεν νομίζω ότι υπάρχει χώρος για να συζητήσουμε τη νομιμότητά της ακόμη και σύμφωνα με τη νομοθεσία της εποχής και ανυπομονώ ολόψυχα να γιορτάσουμε την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, καθώς πιστεύουμε ότι θα σηματοδοτήσει την αλλαγή συμπεριφοράς προς την προστασία της πολιτιστικής ιδιοκτησίας και αποτελεί το ισχυρότερο μήνυμα που δίνεται παγκοσμίως».

Αργότερα προσέθεσε : «Σε αυτή τη φάση είπα στη συνάντηση ότι, η Τουρκία δεν έχει τέτοιο επίσημο έγγραφο. Και νομίζω ότι στο μέλλον θα συναντηθούν οι δύο χώρες, Ελλάδα και Τουρκία και αν υπάρξει κοινό σημείο, είμαι σίγουρη ότι θα αποφασίσουν ποιο δρόμο θα ακολουθήσουν μέσω διμερών συναντήσεων». Στις 2/6/2024 η Hürriyet είχε τίτλο “Η Τουρκία τσαλάκωσε το επιχείρημα της Βρετανίας”.

Πράγματι η δήλωση ξάφνιασε ευχάριστα τους Έλληνες, αλλά δεν εξέπληξε στον ίδιο βαθμό τα τουρκικά ΜΜΕ, τα οποία την παρουσίασαν ως πολύ δίκαιη. Η δήλωση, άλλωστε, συνάδει με την επίσημη θέση της Τουρκίας για όλους τους πολιτιστικούς θησαυρούς που έχουν απομακρυνθεί από τους χώρους όπου βρίσκονταν και τώρα εκτίθενται σε ξένα μουσεία. Εξάλλου, η Τουρκία μιλάει για τον “πολιτισμό της Ανατολίας” κι όχι για αρχαιοελληνικά, ελληνιστικά, λυδικά, θρακικά, χιτιτικά, ρωμαϊκά, βυζαντινά και άλλα δημιουργήματα.

Το δόγμα “των πολιτισμών της Ανατολίας”

Η Τουρκία ως διάδοχος Οθωμανικής Αυτοκρατορίας βρίσκεται σε “συνειδησιακό μεταίχμιο” από άποψης πολιτιστικών θησαυρών. Από τη μια γνωρίζει πως στον γεωγραφικό χώρο της υπάρχει ένας πολύ μεγάλος αριθμός πολιτιστικών χώρων με εκατοντάδες χιλιάδες δημιουργήματα τα οποία κατά το διεθνές δίκαιο είναι στη διαχείρισή της. Από την άλλη όμως συνειδητοποιεί πως οι Οθωμανοί-Τούρκοι ουδόλως σχετίζονται με αυτούς τους θησαυρούς.

Η Τουρκία, λοιπόν, λέει στους επισκέπτες των αρχαιολογικών χώρων και διδάσκει τους μαθητές και πολίτες της για τους “πολιτισμούς της Ανατολίας”. Η Μικρά Ασία ήταν το σταυροδρόμι των πολιτισμών και είναι υπαίθριο μουσείο. Στην ίδια θέση βρίσκονται αρκετές χώρες. Για παράδειγμα σε Ισραήλ Συρίας και Παλαιστίνης υπάρχουν φοινικικά, αρχαιοελληνικά, ρωμαϊκά και βυζαντινά μνημεία. Επίσης, στα Βαλκίανια σώζονται βυζαντινά και ενετικά μνημεία. Το ίδιο και στην Ελλάδα. Πιστεύουμε πως υπάρχει τρόπος για μια ειλικρινή στάση απέναντι σε αυτό το θέμα.

Για δυο τουλάχιστον χιλιετίες τόσο το Αιγαίο όσο και η Μικρά Ασία γνώρισαν μεγάλη ακμή. Αναδείχθηκαν φιλόσοφοι (Ηράκλειτος, Θαλής ο Μιλήσιος, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης, Ηρόδοτος, Ζήνωνας, Στράβωνας κ.α.) και αναγέρθηκαν περικαλλείς ναοί και θέατρα. Στη Μικρά Ασία απαριθμούνται τουλάχιστον 30 θέατρα, όπου τα μεγαλύτερα είναι της Εφέσου (25.000 θέσεων) και της Περγάμου (10.000 θέσεων). Κατά τα βυζαντινά χρόνια χτίστηκαν εκατοντάδες μεγαλοπρεπείς ναοί που οι περισσότεροι καταστράφηκαν από Άραβες και Οθωμανούς κατακτητές.

Σήμερα διαφαίνεται ένα νέο περισσότερο φιλελεύθερο άνοιγμα της Τουρκίας απέναντι στον αρχαιοελληνικό και βυζαντινό πολιτισμό. Ενδείξεις για αυτά αναφέρονται σε δημοσιεύματα στην Τουρκία για ανάδειξη αρχαιολογικών και ιστορικών χώρων που ανήκουν σε άλλους πολιτισμούς. Ένα τέτοιο παράδειγμα βρίσκουμε από τη καμπάνια για τουριστικούς λόγους ανάδειξης της περιοχής του Αφιονκαραχισάρ, που είναι η βυζαντινή Νικόπολη.

Το κρατικό πρακτορείο Anadolu (4/6/2024), χρησιμοποιεί εκφράσεις που αφήνουν να εννοηθεί ότι η Ανατολία έχει ένα ιδιαίτερο άρωμα και δικό της πολιτισμό. Ο τίτλος ελιναι: “Από τους αρχαίους Φρύγες στα σύγχρονα φεστιβάλ: Το Αφιονκαραχισάρ της Τουρκίας αποκαλύπτει πολύπλευρες δυνατότητες τουρισμού”. Εκφράζει, μάλιστα, την άποψη ότι η Ανατολία είναι το σταυροδρόμι των πολιτισμών ανά τους αιώνες, επισημαίνοντας τρεις περιοχές: Το Αφιονκαραχισάρ, την Αλεξανδρέττα (Χατάι) και το Γκαζιαντέπ (Αντιόχεια του Ταύρου). Και οι τρείς αυτές περιοχές συνδέονται με τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό.

Ευκαιρία για “Συμφωνίες του Ομήρου”

Με αυτά τα δεδομένα εκτιμούμε πως παρουσιάζεται μοναδική ευκαιρία και για τις δύο χώρες για δυναμική πολιτιστική προσέγγιση. Και στην Τουρκία πια διαφαίνονται δείγματα καλής θέλησης και ευθυγράμμισης με την πραγματικότητα που έως πριν δεν υπήρχαν. Εκτιμούμε λοιπόν πως οι δύο χώρες θα μπορούσαν να υπογράψουν μνημόνιο συνεργασίας στον τομέα του Πολιτισμού που βέβαια θα μπορούσε να συσχετισθεί με θέματα παιδείας και τουρισμού.

Η μεν Τουρκία να αναγνωρίσει την ιστορική πατρότητα των αρχαιολογικών χώρων που σχετίζονται με τον αρχαιοελληνικό και βυζαντινό πολιτισμό και να αποδεχθεί τη συνδρομή Ελλήνων ειδικών για την ανάδειξή τους. Αντίστοιχα η Ελλάδα να αναγνωρίσει πλήρως το δικαίωμα διαχείρισης των αρχαιολογικών μνημείων που βρίσκονται στην Τουρκία και ότι προτίθεται να συνδράμει βάσει πρωτοκόλλων συνεργασίας στην ανάδειξή τους.

Συγχρόνως, η Ελλάδα να αναγνωρίσει την ιστορική πατρότητα μνημείων της οθωμανικής περιόδου που βρίσκονται στην επικράτειά της και να αποδεχθεί τη συνδρομή Τούρκων ειδικών για τη μελέτη και την ανάδειξή τους. Έτσι θα μπορούσαμε να φτάσουμε στις “συμφωνίες του Ομήρου” κατά αναλογία των “συμφωνιών του Αβραάμ” στη Μέση Ανατολή! Εκτιμούμε λοιπόν πως κατά μια νοερή αντιστοιχία, οι ‘”Συμφωνίες του Ομήρου” θα μπορούσαν να αποτελέσουν το έναυσμα για μια προσέγγιση μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων.

Είναι αλήθεια πως στην περίπτωση των “Συμφωνιών του Ομήρου” υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά από τις “Συμφωνίες του Αβραάμ”. Απουσιάζει ο διαμεσολαβητικός παράγοντας των ΗΠΑ, καθότι στις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας δεν διακυβεύονται αμερικάνικα συμφέροντα. Αυτό σημαίνει ότι η πρωτοβουλία των διαπραγματεύσεων πρέπει να αναληφθεί από τις δύο ενδιαφερόμενες χώρες.

Θα εντάσσονται στο πλαίσιο των μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης που ήδη συζητούν Ελλάδα και Τουρκία. Η πρωτοβουλία μπορεί να ξεκινήσει ή από τα Υπουργεία Πολιτισμού, ακόμα και από κάποια πανεπιστήμια σε πρώτη φάση. Πρόκειται για ένα ζήτημα, ίσως το μοναδικό ως σήμερα, όπου θα μπορούσαν να συμφωνήσουν τα δύο μέρη! Για τον συντονισμό του όλου εγχειρήματος μπορεί να ιδρυθεί ένα “Ειδικό Διμερές Συμβούλιο”, στο οποίο να συμμετέχουν ισότιμα οι δύο χώρες σε επίπεδο πολιτιστικών τεχνοκρατών. Το Συμβούλιο αυτό θα επιβλέπει τα κοινά θέματα πολιτισμού ένθεν και ένθεν του Αιγαίου. Εκτιμούμε ότι αν αυτό καταστεί δυνατόν θα ήταν μέγιστη διπλωματική επιτυχία προς αμοιβαίο όφελος.