Υπουργείο Άμυνας: Υψηλή τέχνη και πολιτικός συμβολισμός

Εν αρχή ήταν η γλυπτική κατασκευή “Κιβωτός της Εθνικής Μνήμης”, δηλαδή τα ονόματα των 112.692 καταγεγραμμένων πεσόντων “εν τοις ιεροίς του έθνους ημών αγώσι. Πάλαι τε και επ’ εσχάτων”. Που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Κώστας Βαρώτσος χαράσσοντας σ’ έναν λαβύρινθο γυάλινων “πύργων” πριν έξι μήνες τα ονόματα των σκοτωμένων για την πατρίδα αγωνιστών. Κι έπειτα η λαμπρά ανακαινισμένη πρόσοψη του ιστορικού κτηρίου του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης και του ΓΕΕΘΑ με μια ευρηματική λύση περσίδων από αλουμίνιο σαν αύλακες κιόνων από τον ίδιο δημιουργό, την αρχιτέκτονα Χρυσάνθη Ασπρουλοπούλου και τους συνεργάτες τους που δημιουργούσαν ένα αρμονικό όσο και επιβλητικό σύνολο.

Η νέα παρέμβαση καλύπτει τη νότια πρόσοψη του κτηρίου μήκους 340 μέτρων, με 730 κάθετες σειρές λευκών περσίδων αλουμινίου ύψους 30,5 μέτρων(!) σχεδιασμένων για να βελτιώνουν τη θερμική συμπεριφορά του κτηρίου και να προσφέρουν έτσι μιαν ενιαία, αρχιτεκτονική ταυτότητα. Υπήρξε έκπληξη και η εντυπωσιακά σχεδιασμένη, καμπύλη κλίμακα εισόδου. Δαψιλής υπήρξε τέλος η χορηγία του Ευάγγελου Μυτιληναίου, η οποία επέτρεψε να γίνουν πραγματικότητα οι εμπνεύσεις και οι αισθητικοί σχεδιασμοί του Βαρώτσου. Ο συσχετισμός των τριών (Δένδια, Μυτιληναίου και Βαρώτσου) μού θύμισε την Αναγέννηση με τους πάπες και τους μεγάλους καλλιτέχνες. Ένα επίσης εύγε στον Γενικό Γραμματέα Αντώνη Οικονόμου.

Εν αρχή ην, λοιπόν, το συγκλονιστικό, διάφανο μνημείο όπου τα γραφικά στοιχεία, δηλαδή ο κατάλογος των χιλιάδων ονομάτων πάνω στο κρύσταλλο, γίνονται ένα πλαστικό γεγονός μοναδικής αισθητικής έντασης. Το όνομα του κάθε νεκρού εκτός από συγκεκριμένη ταυτότητα, καθίσταται το άυλο μετείκασμα ενός προσώπου που αναλαμβάνεται διάφανο στον ουρανό. Οι γονείς και οι παππούδες μας ως πνεύματα παρηγορητικά που μάς σκέπουν.

Μία αλησμόνητη εκδήλωση στο υπουργείο Άμυνας

Τα επιτύμβια των αρχαιολογικών μουσείων του 4ου αι. π.Χ μεταλλάσσονται σήμερα στο νέο “Σήμα” του Βαρώτσου και ο Κεραμεικός μετακομίζει στο Πεντάγωνο. Συγκλονιστική εμπειρία να περπατάς ανάμεσα τους. Στα ονόματα των προγόνων μας. Υψηλή συγκίνηση που μόνο η ανάλογα υψηλή τέχνη μπορεί να προσφέρει. Αυτό που τέλος μ’ ενδιαφέρει πιο πολύ είναι ότι η τόσο κακοποιημένη έννοια του δημοσίου γλυπτού τώρα απογειώνεται. Και μάλιστα σ’ έναν χώρο που θεωρείται εκ προοιμίου τόσο συντηρητικός και αυστηρός όπως είναι το υπουργείο Εθνικής Άμύνης.

Ένας χώρος που θ’ ανοίξει στο ευρύτερο κοινό σύντομα όπως μας δήλωσε ο Δένδιας – και ελπίζω να ξεναγήσω εκεί όσους θέλουν να δουν τί θα μπορούσε να είναι το “δημόσιο σήμα” και τί η αρχιτεκτονική ως έκφραση πολιτικού λόγου σήμερα… Στους φίλους μου Κώστα Βαρώτσο και Νίκο Δένδια σφίγγω ζεστά το χέρι. Δεν φανταζόμουν ποτέ ότι η συνήθως ανέμπνευστη πολιτική θα μπορούσε να εμψυχώσει μια τόσο υψιπετή δημιουργία. Πράγμα άκρως παρήγορο και για την τέχνη μας που χειμάζεται σε χέρια διεκπεραιωτών, αλλά και για την πολιτική που ενώ μπορεί, σπάνια τολμάει…

ΥΓ. Μία μόνο ένσταση: Η αρχειακή έρευνα που έχουν πραγματοποιήσει οι υπεύθυνοι της ιστορίας στρατού –είχα υπηρετήσει κι εγώ στο αντίστοιχο τμήμα του ΓΕΝ πριν μισόν αιώνα– ώστε να συγκεντρωθούν όλα τα ονόματα των καταγεγραμμένων πεσόντων, είναι σπουδαία. Θα ήθελα όμως να προστεθούν τα ονόματα των νεκρών κι από την άλλη πλευρά του Εμφυλίου. Θα ήταν μία πράξη εθνικής συμφιλίωσης και συγχώρησης. Είμαι βέβαιος πως ο υπουργός Νίκος Δένδιας αντιλαμβάνεται πόσο σπουδαίο είναι αυτή τη στιγμή να μην υπάρξουν νέοι, εθνικοί διχασμοί…

Σημ. Για του λόγου το αληθές την εκδήλωση που έστησε ο μουσικολόγος Λάμπρος Λιάβας άνοιξε ο πολυσχιδής Άγγελος Παπαδημητρίου που τραγούδησε το θρυλικό και επίκαιρο “Παιδιά, της Ελλάδος παιδιά…” Στην συνέχεια ο Μανώλης Μητσιάς μάς θύμισε μεγάλες επιτυχίες των Χατζιδάκι-Γκάτσου αναλόγου περιεχομένου. Μετά ακούστηκε η φωνή του Διονύση Σαββόπουλου από το Τσάμικο: Ζήτω η Ελλάδα και καθετί μοναχικό (μοναδικό εννοεί) στον κόσμο αυτό… Τέλος παιάνισαν οι στίχοι του Άγγελου Σικελιανού από το “Πνευματικό Εμβατήριο” και το συγκλονιστικό φινάλε του Τραγουδιού του Νεκρού Αδελφού σε μουσική και στίχους του Μίκη Θεοδωράκη.

Από το μακρινό 1962 και την φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση. Ένα λαϊκό ορατόριο που βέβαια κορυφώνεται με την μάνα που συμφιλιώνει τα δύο αδέλφια του Εμφυλίου που κυνηγιούνται για να αλληλοσκοτωθούν.