Ιταλική παρέμβαση συναισθημάτων

Σκοπός της επιλογής ενός λογοτεχνικού έργου είναι αρχικά η αναγνωστική απόλαυση που θα προσφέρει. Στη συνέχεια όμως δημιουργούνται ερωτήματα όπως το τι προσφέρει η ανάγνωση συγκεκριμένων έργων στη διαμόρφωση του χαρακτήρα ενός αναγνώστη, στους προβληματισμούς που του δημιουργεί, στα ποσοστά ταύτισης ή ενσυναίσθησης με τους χαρακτήρες του βιβλίου, στην κάθαρση που επιτελείται με την ολοκλήρωση της ανάγνωσης και έτσι ηθελημένα ή μη επαναπροσδιορίζεται και επαναξιολογείται ο αρχικός σκοπός.

Πολλές φορές κοινός τόπος όλων των παραπάνω είναι η κουλτούρα, η οποία αποτελεί κριτήριο της ταύτισης ή μη, ώστε να αισθανθεί ο αναγνώστης μία άτυπη οικειότητα. Τρία έργα της ιταλικής λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα στη χώρα μας πληρούν τις παραπάνω προϋποθέσεις και μπορούν να χαρακτηριστούν ως παρεμβατική λογοτεχνία ή μια λογοτεχνία-βίωμα για τις επιδράσεις τους στο αναγνωστικό κοινό.

Ξεκινώντας με την επανέκδοση μιας αυτοβιογραφικής νουβέλας του Italo Calvino, που προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις με την κυκλοφορία της στα τέλη της δεκαετίας του ’80, η «Μέρα ενός εκλογικού αντιπροσώπου» (εκδ.Κριτική) παραμένει βαθιά πολιτική και επίκαιρη όσο ποτέ άλλοτε. Κλειδί για την ανάγνωση του βιβλίου είναι ο πρόλογος του Μάνου Ματσαγγάνη, ο οποίος θα μας εισάγει στα «παρασκήνια» της δημιουργίας του έργου και έτσι θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε γιατί ένα τόσο σύντομο σε μέγεθος βιβλίο ξεκίνησε να γράφεται το 1953 και ολοκληρώθηκε 10 χρόνια μετά.

Το έργο δεν συγκαταλέγεται στα πιο φημισμένα βιβλία του Calvino,αποτελεί ωστόσο ένα άριστο δείγμα πολιτικής λογοτεχνίας και προβληματισμού, γύρω τόσο από τις ιδεολογίες που καθορίζουν τις ζωές μας όσο και από το ποια είναι τα κριτήρια της δημιουργίας της ταυτότητας του πολίτη. Ο Αμέριγκο Ορμέα, εκπρόσωπος του κομμουνιστικού κόμματος, θα περάσει την ημέρα των εκλογών στο Κοτολένγκο, ένα εκκλησιαστικό ίδρυμα για άτομα με ανίατες ασθένειες.

Μια πόλη εντός μιας άλλης πόλης, καθώς το Κοτολένγκο, μετατρέπεται σε προπύργιο των χριστιανοδημοκρατών, βρίσκεται εντός της πόλης του Τορίνο, με κατοίκους εκκλησιαστικούς εκπροσώπους, νοσηλευτικό προσωπικό και άτομα με ειδικές ανάγκες, που δεν έχουν γνωρίσει ίσως άλλον τόπο εκτός από τους χώρους του ιδρύματος. Η ρεαλιστική αφήγηση του Calvino θα προκαλέσει πολλά συναισθήματα στον αναγνώστη, θα τον σοκάρει, θα τον συγκινήσει, αλλά κυρίως θα τον προβληματίσει με θέματα πολιτικής φύσεως και ταυτότητας. Σε μια σύντομη αφήγηση ο συγγραφέας θα θέσει επίκαιρα ερωτήματα για τη δημοκρατία, την ελεύθερη βούληση, την ψηφοθηρία και κυρίως τον ρόλο του πολίτη. Μήπως οι πολιτικοί ταγοί μάς αντιμετωπίζουν όλους ως κατοίκους ενός Κοτολένγκο;

 Η «Αρμινούτα»

Και από το Τορίνο, μεταφερόμαστε στο ορεινό Abruzzo, το οποίο αν και γεωγραφικά τοποθετείται κεντρικά οι ιταλοί το θεωρούν μέρος της Νότιας Ιταλίας, ως ένα ίχνος της ιστορικής σύνδεσης του με το Βασίλειο των Δύο Σικελιών. Η «Αρμινούτα» (εκδ.Ίκαρος) της Donatella Di Pietrantonio είναι μια ιστορία για όλα αυτά τα παιδιά που οι οικογένειες τους αναγκάστηκαν λόγω της οικονομικής ένδειας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να τα δώσουν σε άλλες οικογένειες, συνήθως άτεκνες, ώστε να μεγαλώσουν χωρίς στερήσεις. Η ηρωίδα του βιβλίου ωστόσο θα επιστρέψει στην βιολογική της οικογένεια, άθελά της, στην πιο κρίσιμη ηλικία, αυτήν της εφηβείας.

Το βιβλίο πραγματεύεται αλήθειες που πονάνε, όπως ποιος είναι ο ρόλος της μάνας και τι τον χαρακτηρίζει. Η συγγραφέας με μια γλώσσα απλή, αλλά δυνατή σε συναισθήματα και εικόνες μας μεταφέρει μια ιστορία που δεν είναι άγνωστη για τα ελληνικά δεδομένα, ιδιαίτερα των δεκαετιών του ’50 και του ‘60. Η πολύτεκνη οικογένεια της επαρχίας, που ζει γεμάτη στερήσεις, δεν έχει τα περιθώρια να θέσει σε προτεραιότητα τη μόρφωση των παιδιών αλλά στόχο έχει την επιβίωση, δεν έχει χρόνο για συναισθηματισμούς και συγκινήσεις για την «χαμένη» κόρη.

Η Pietrantonio δεν βραβεύτηκε αδίκως με ένα από τα εγκυρότερα ιταλικά λογοτεχνικά βραβεία, το Premio Campiello. Το σύντομο μυθιστόρημά της είναι βαθιά ανθρώπινο, η γραφή της ρεαλιστική, αλλά ταυτόχρονα λυρικότατη. Έχει κανείς την αίσθηση ότι ξέρει από πριν την ηρωίδα, ενήλικη πλέον, και παρακολουθεί ένα επεισόδιο της ζωής της που την άλλαξε και την διαμόρφωσε χαρακτηριστικά.

Ο «Βιβλιοπώλης του Σελινούντα»

Το τρίτο και τελευταίο έργο μας μεταφέρει στη Σικελία, έναν τόπο που έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τη χώρα μας. Ο «Βιβλιοπώλης του Σελινούντα» (εκδ.Κριτική) του Roberto Vecchioni δεν είναι τυχαίο ότι βασίστηκε σ’ ένα τραγούδι, καθώς είναι ένα υμνητικό διαμάντι για τη σημασία της ανάγνωσης στη ζωή του ανθρώπου. Πώς μπορεί να επιβιώσει ένας τόπος χωρίς Μνήμη; Χωρίς Παρελθόν υπάρχει Παρόν; Ποιος ο ρόλος και η δύναμη της Γλώσσας στην έκφραση εικόνων και συναισθημάτων; Παραμύθι ή πραγματικότητα για την εποχή μας που άθελά (;) της υποτιμά όλα τα παραπάνω;

Η ιταλική λογοτεχνία έχει την τύχη να μεταφέρεται στη χώρα μας μέσα από εξαιρετικούς μεταφραστές, όπως είναι η Τόνια Τσίτσοβιτς-Radin, η Δήμητρα Δότση και ο Δημήτρης Παπαδημητρίου (κατά σειρά μετάφρασης των παραπάνω έργων). Ωστόσο οι αναγνώστες είναι εξίσου τυχεροί που έχουν τη δυνατότητα να διαβάζουν τέτοια έργα, που αν και είναι σύντομα σε έκταση, το περιεχόμενό τους είναι ικανό να τους συγκλονίσει και να τους αφήσει σκεπτικούς για καιρό μετά την ολοκλήρωση της ανάγνωσής τους.